Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam là một trong 16 quốc gia có tính đa dạng sinh học cao trên thế giới, với khoảng 10.300 loài động vật trên cạn, trong đó có nhiều loài thuộc danh mục nguy cấp, quý, hiếm. Tuy nhiên, tình trạng săn bắt, buôn bán trái phép động vật hoang dã ngày càng gia tăng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ sinh thái và đa dạng sinh học quốc gia. Từ năm 2015 đến 2019, tại tỉnh Quảng Ninh, các cơ quan chức năng đã xét xử nhiều vụ án liên quan đến vi phạm quy định bảo vệ động vật hoang dã, nhưng số vụ án được phát hiện và xử lý vẫn còn thấp so với thực tế. Bộ luật Hình sự năm 2015 đã bổ sung, sửa đổi Điều 234 nhằm tăng cường hiệu quả xử lý các hành vi vi phạm này.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích quy định pháp luật về tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã trong Bộ luật Hình sự năm 2015, đánh giá thực tiễn áp dụng tại tỉnh Quảng Ninh từ năm 2015 đến 2019, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các quy định tại Điều 234 Bộ luật Hình sự năm 2015 và các vụ án xét xử tại Quảng Ninh, một địa phương có vị trí địa lý đặc thù với nhiều khu bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học phong phú.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, góp phần nâng cao nhận thức pháp luật và hiệu quả đấu tranh phòng chống tội phạm liên quan đến động vật hoang dã, đồng thời hỗ trợ các cơ quan chức năng trong việc hoàn thiện chính sách và pháp luật về bảo vệ môi trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về tội phạm học môi trường và lý thuyết pháp luật hình sự về tội phạm xâm phạm tài nguyên thiên nhiên. Lý thuyết tội phạm học môi trường giúp phân tích nguyên nhân, đặc điểm và tác động của các hành vi vi phạm quy định bảo vệ động vật hoang dã. Lý thuyết pháp luật hình sự cung cấp cơ sở để đánh giá các dấu hiệu cấu thành tội phạm, trách nhiệm hình sự và các hình phạt áp dụng.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: khách thể của tội phạm (quan hệ xã hội được bảo vệ), dấu hiệu khách quan (hành vi phạm tội), dấu hiệu khách quan (ý thức và mục đích phạm tội), chủ thể tội phạm (cá nhân, pháp nhân thương mại), và các dấu hiệu định khung hình phạt (tổ chức, lợi dụng chức vụ, sử dụng công cụ cấm, phạm tội có tổ chức).

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp phân tích pháp lý để làm rõ các quy định của Điều 234 Bộ luật Hình sự năm 2015 và so sánh với quy định trước đây tại Điều 190 Bộ luật Hình sự năm 1999. Phương pháp tổng hợp được áp dụng để tập hợp các dữ liệu từ hồ sơ vụ án, báo cáo xét xử tại tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2015-2019, với tổng số 28 vụ án và 57 bị cáo được xét xử theo các điều luật liên quan.

Phương pháp so sánh được sử dụng để đối chiếu các quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng tại Quảng Ninh với các địa phương khác nhằm nhận diện những điểm mạnh, hạn chế và bất cập. Ngoài ra, phương pháp thống kê được áp dụng để phân tích số liệu về số vụ án, số bị cáo, hình phạt áp dụng, giúp đánh giá khách quan hiệu quả thực thi pháp luật.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến năm 2019, tập trung vào giai đoạn áp dụng Bộ luật Hình sự năm 2015 và các sửa đổi bổ sung năm 2017, nhằm phản ánh kịp thời tình hình thực tiễn và đề xuất giải pháp phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng số vụ án và bị cáo bị xét xử theo Điều 234 BLHS năm 2015: Từ năm 2015 đến 2017, tỉnh Quảng Ninh xét xử 19 vụ án với 37 bị cáo theo Điều 190 BLHS năm 1999. Trong giai đoạn 2018-2019, số vụ án giảm còn 9 vụ với 20 bị cáo theo Điều 234 BLHS năm 2015, phản ánh sự chuyển đổi trong áp dụng pháp luật. Tỷ lệ bị cáo bị kết án tù chiếm trên 60%, trong đó có những án phạt lên đến 13 năm tù.

  2. Hình phạt ngày càng nghiêm khắc: So với mức phạt tối đa 7 năm tù theo BLHS năm 1999, BLHS năm 2015 nâng mức tối đa lên 12 năm tù, đồng thời tăng mức phạt tiền lên đến 1,5 tỷ đồng đối với cá nhân và 15 tỷ đồng đối với pháp nhân thương mại. Từ năm 2018-2019, không có bị cáo nào được hưởng án treo, trong khi giai đoạn trước có tới 34/37 bị cáo được hưởng án treo.

  3. Nhận thức pháp luật và xử lý vật chứng còn hạn chế: Các cơ quan chức năng tại Quảng Ninh còn chưa thống nhất nhận thức về tính chất nguy hiểm của hành vi vi phạm, dẫn đến việc xử lý vật chứng như động vật hoang dã, bộ phận cơ thể và sản phẩm chưa đồng bộ. Việc tiêu hủy vật chứng được áp dụng nhưng chưa phổ biến.

  4. Vướng mắc trong áp dụng pháp luật: Một số bất cập được ghi nhận như khó khăn trong xác định giá trị tang vật, phân biệt các nhóm loài động vật, xác định trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại, và việc áp dụng các dấu hiệu định khung hình phạt chưa thống nhất.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những phát hiện trên xuất phát từ đặc thù địa lý và môi trường của Quảng Ninh, nơi có nhiều khu bảo tồn và đường biên giới quốc tế thuận lợi cho hoạt động buôn bán trái phép động vật hoang dã. Sự gia tăng mức độ nghiêm khắc của hình phạt trong BLHS năm 2015 thể hiện quyết tâm của Nhà nước trong việc bảo vệ đa dạng sinh học và môi trường.

So sánh với các nghiên cứu khác, kết quả cho thấy việc tăng cường xử lý hình sự là cần thiết nhưng chưa đủ nếu không đồng bộ với các biện pháp phòng ngừa, nâng cao nhận thức và tăng cường phối hợp liên ngành. Việc xử lý vật chứng và xác định giá trị tang vật là thách thức chung, đòi hỏi hướng dẫn cụ thể và đào tạo chuyên sâu cho cán bộ thực thi pháp luật.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số vụ án và bị cáo qua các năm, bảng phân loại hình phạt áp dụng, và sơ đồ quy trình xử lý vật chứng để minh họa hiệu quả và hạn chế trong thực tiễn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức cho cán bộ pháp luật: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về quy định pháp luật và kỹ năng xử lý vụ án liên quan đến động vật hoang dã, nhằm thống nhất nhận thức và nâng cao hiệu quả xử lý.

  2. Hoàn thiện hướng dẫn áp dụng Điều 234 BLHS: Ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết về xác định giá trị tang vật, phân biệt các nhóm loài, trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại và các dấu hiệu định khung hình phạt, giúp các cơ quan tố tụng áp dụng thống nhất.

  3. Tăng cường phối hợp liên ngành và kiểm soát biên giới: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng công an, kiểm lâm, hải quan và chính quyền địa phương để kiểm soát chặt chẽ hoạt động vận chuyển, buôn bán động vật hoang dã qua biên giới.

  4. Nâng cao công tác quản lý, xử lý vật chứng: Xây dựng quy trình tiêu hủy vật chứng đồng bộ, đảm bảo tính pháp lý và hiệu quả phòng ngừa, đồng thời tăng cường trang thiết bị và nhân lực cho các cơ quan chức năng.

Các giải pháp trên nên được triển khai trong vòng 2-3 năm tới, với sự chủ trì của Bộ Tư pháp, Bộ Công an, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, phối hợp với các địa phương trọng điểm như Quảng Ninh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ pháp luật và tư pháp: Giúp nâng cao hiểu biết về quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng Điều 234 BLHS, hỗ trợ công tác xét xử và điều tra các vụ án liên quan đến động vật hoang dã.

  2. Nhà nghiên cứu và giảng viên luật: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển nghiên cứu sâu hơn về tội phạm môi trường và pháp luật hình sự Việt Nam.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về môi trường và tài nguyên: Hỗ trợ xây dựng chính sách, hoàn thiện pháp luật và tăng cường công tác quản lý, bảo vệ đa dạng sinh học.

  4. Tổ chức phi chính phủ và cộng đồng bảo vệ động vật hoang dã: Cung cấp thông tin pháp lý và thực tiễn để phối hợp với các cơ quan chức năng trong công tác tuyên truyền, giám sát và phòng chống tội phạm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Điều 234 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định những hành vi nào?
    Điều 234 quy định các hành vi như săn bắt, giết, nuôi nhốt, vận chuyển, buôn bán trái phép động vật hoang dã thuộc danh mục nguy cấp, quý, hiếm, cũng như tàng trữ và sử dụng bộ phận, sản phẩm của chúng.

  2. Pháp nhân thương mại có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 234 không?
    Có, BLHS năm 2015 lần đầu tiên quy định pháp nhân thương mại có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu thực hiện hoặc chỉ đạo các hành vi vi phạm quy định bảo vệ động vật hoang dã.

  3. Mức hình phạt cao nhất đối với tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã là bao nhiêu?
    Đối với cá nhân, mức phạt tù cao nhất là 12 năm; đối với pháp nhân thương mại, mức phạt tiền có thể lên đến 15 tỷ đồng hoặc đình chỉ hoạt động vĩnh viễn.

  4. Tại sao số vụ án được phát hiện và xử lý còn thấp so với thực tế?
    Nguyên nhân gồm nhận thức pháp luật chưa đồng đều, khó khăn trong phát hiện và thu thập chứng cứ, sự tinh vi của các đối tượng phạm tội và hạn chế về nhân lực, trang thiết bị của cơ quan chức năng.

  5. Các biện pháp nào giúp nâng cao hiệu quả xử lý tội phạm liên quan đến động vật hoang dã?
    Bao gồm tăng cường đào tạo cán bộ, hoàn thiện hướng dẫn pháp luật, phối hợp liên ngành chặt chẽ, kiểm soát biên giới và nâng cao công tác quản lý, xử lý vật chứng.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích chi tiết quy định của Điều 234 Bộ luật Hình sự năm 2015 về tội vi phạm quy định bảo vệ động vật hoang dã, so sánh với quy định trước đây và đánh giá thực tiễn áp dụng tại Quảng Ninh.
  • Kết quả cho thấy sự gia tăng mức độ nghiêm khắc của hình phạt và sự chuyển biến trong nhận thức pháp luật, nhưng vẫn còn nhiều bất cập trong thực thi.
  • Các phát hiện về số vụ án, hình phạt và vướng mắc pháp lý được làm rõ, làm cơ sở cho đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi.
  • Đề xuất tập trung vào đào tạo, hướng dẫn áp dụng pháp luật, phối hợp liên ngành và quản lý vật chứng, với lộ trình triển khai trong 2-3 năm tới.
  • Luận văn kêu gọi các cơ quan chức năng, nhà nghiên cứu và tổ chức bảo vệ môi trường cùng chung tay thực hiện các giải pháp nhằm bảo vệ đa dạng sinh học và môi trường bền vững.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ động vật hoang dã chính là bảo vệ tương lai của thiên nhiên và con người!