Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam ngày càng phát triển và hoàn thiện, các đơn vị sự nghiệp công lập (SNCL) đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp dịch vụ công và thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, với nguồn ngân sách nhà nước (NSNN) ngày càng hạn hẹp, việc quản lý tài chính hiệu quả tại các đơn vị SNCL trở thành vấn đề cấp thiết được Chính phủ và các cơ quan quản lý quan tâm. Luận văn tập trung nghiên cứu công tác quản lý tài chính tại Liên đoàn Địa chất Đông Bắc, một đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc Tổng cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam, hoạt động trong lĩnh vực điều tra cơ bản địa chất và thăm dò khoáng sản tại các tỉnh miền Đông Bắc Bộ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý tài chính tại đơn vị SNCL, phân tích thực trạng công tác quản lý tài chính tại Liên đoàn Địa chất Đông Bắc trong giai đoạn 2015-2017, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác quản lý tài chính tại Liên đoàn, với số liệu thu thập từ các báo cáo tài chính và điều tra thực tế trong khoảng thời gian ba năm.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, thúc đẩy tính tự chủ tài chính, đồng thời góp phần hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập, phù hợp với xu hướng phát triển kinh tế thị trường và chính sách đổi mới của Nhà nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý tài chính công và quản lý đơn vị sự nghiệp công lập, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý tài chính công: Nhấn mạnh vai trò của quản lý tài chính trong việc phân bổ, sử dụng nguồn lực tài chính công một cách hiệu quả, minh bạch và tuân thủ pháp luật. Quản lý tài chính công bao gồm các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách.

  • Lý thuyết quản lý đơn vị sự nghiệp công lập: Đơn vị SNCL là tổ chức do Nhà nước thành lập, hoạt động không vì lợi nhuận, cung cấp dịch vụ công có tính bền vững và phục vụ lợi ích xã hội. Quản lý tài chính tại đơn vị SNCL phải đảm bảo cân đối nguồn thu - chi, tuân thủ các quy định của Nhà nước và thúc đẩy tính tự chủ tài chính.

Các khái niệm chính được làm rõ gồm: đơn vị sự nghiệp công lập, quản lý tài chính, dự toán ngân sách, cơ chế tự chủ tài chính, kiểm tra và kiểm soát tài chính, hệ thống kiểm soát nội bộ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập và phân tích số liệu sơ cấp và thứ cấp:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu tài chính của Liên đoàn Địa chất Đông Bắc giai đoạn 2015-2017, báo cáo tài chính, các văn bản pháp luật liên quan, kết quả khảo sát và phỏng vấn cán bộ quản lý tài chính tại đơn vị.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định lượng số liệu tài chính, đánh giá thực trạng quản lý tài chính qua các chỉ tiêu dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán; phân tích các yếu tố ảnh hưởng khách quan và chủ quan; so sánh với kinh nghiệm quản lý tài chính tại các đơn vị địa chất khác như Liên đoàn Địa chất Trung Trung Bộ và Liên đoàn Địa chất Xạ - Hiếm.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Số liệu tài chính toàn bộ giai đoạn 2015-2017 được sử dụng, kết hợp khảo sát ý kiến của các cán bộ phòng Kế hoạch, Kế toán - Thống kê và lãnh đạo Liên đoàn.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu và khảo sát trong năm 2017, phân tích và hoàn thiện luận văn trong đầu năm 2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng công tác lập dự toán: Liên đoàn Địa chất Đông Bắc chủ yếu áp dụng phương pháp lập dự toán trên cơ sở quá khứ, dựa vào kết quả năm trước và điều chỉnh theo tỷ lệ tăng trưởng dự kiến. Phương pháp này đơn giản nhưng chưa phản ánh chính xác nhu cầu thực tế, dẫn đến dự toán chưa sát với nhiệm vụ được giao.

  2. Chấp hành dự toán thu, chi: Trong giai đoạn 2015-2017, tổng thu từ hoạt động sự nghiệp và sản xuất kinh doanh dao động khoảng X tỷ đồng mỗi năm, trong đó nguồn thu từ NSNN chiếm tỷ lệ lớn. Việc quản lý chi tiêu còn tồn tại sai sót như không hạch toán kịp thời doanh thu, chi phí, ảnh hưởng đến nghĩa vụ với NSNN.

  3. Công tác quyết toán ngân sách: Báo cáo quyết toán được lập đầy đủ và gửi đúng hạn, tuy nhiên còn tồn tại tình trạng chuyển nguồn kinh phí sang năm sau và chưa có hệ thống báo cáo phát hiện sai lệch kịp thời. Tỷ lệ quyết toán đạt khoảng 95-100% kế hoạch giao hàng năm.

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý tài chính: Yếu tố khách quan như chính sách NSNN, cơ chế quản lý tài chính của Nhà nước có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý tài chính. Yếu tố chủ quan như trình độ cán bộ quản lý tài chính và hệ thống kiểm soát nội bộ cũng đóng vai trò quyết định. Đánh giá mức độ ảnh hưởng cho thấy trình độ cán bộ và hệ thống kiểm soát nội bộ chiếm tỷ lệ ảnh hưởng trên 70%.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trong quản lý tài chính tại Liên đoàn là do phương pháp lập dự toán truyền thống chưa linh hoạt, thiếu hệ thống báo cáo quản lý tài chính hiện đại và chưa phát huy tối đa quyền tự chủ tài chính theo quy định của Nghị định 141/2016/NĐ-CP. So sánh với Liên đoàn Địa chất Trung Trung Bộ và Liên đoàn Địa chất Xạ - Hiếm, Liên đoàn Địa chất Đông Bắc còn hạn chế trong việc xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ và kiểm soát chi tiêu, dẫn đến hiệu quả sử dụng nguồn lực chưa cao.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán thu, chi qua các năm và bảng đánh giá mức độ ảnh hưởng các yếu tố đến quản lý tài chính. Việc nâng cao năng lực cán bộ và hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ sẽ giúp Liên đoàn nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, giảm thiểu sai sót và tăng cường tính minh bạch.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường áp dụng phương pháp lập dự toán dựa trên nhiệm vụ và mục tiêu thực tế: Thay thế dần phương pháp dựa trên cơ sở quá khứ bằng phương pháp lập dự toán không dựa trên cơ sở quá khứ, nhằm nâng cao độ chính xác và phù hợp với điều kiện thực tế. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Ban lãnh đạo Liên đoàn phối hợp phòng Kế hoạch.

  2. Hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ và quản lý chi tiêu: Xây dựng và ban hành quy chế chi tiêu nội bộ chi tiết, phù hợp với đặc thù hoạt động của Liên đoàn, đảm bảo kiểm soát chặt chẽ các khoản chi, tiết kiệm chi phí. Thời gian: 6 tháng. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế toán phối hợp Ban lãnh đạo.

  3. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý tài chính: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý tài chính, kế toán và kiểm soát nội bộ cho cán bộ tài chính nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng quản lý. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Ban lãnh đạo phối hợp các cơ sở đào tạo.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và kiểm soát nội bộ: Thiết lập hệ thống kiểm tra, giám sát thường xuyên, phát hiện kịp thời sai phạm, đảm bảo tuân thủ các quy định pháp luật và quy chế nội bộ. Thời gian: triển khai ngay và duy trì liên tục. Chủ thể: Ban Kiểm tra nội bộ và phòng Tài chính.

  5. Đẩy mạnh tự chủ tài chính và đa dạng hóa nguồn thu: Xây dựng kế hoạch phát triển các hoạt động dịch vụ địa chất, nâng cao chất lượng dịch vụ để tăng nguồn thu, giảm sự phụ thuộc vào NSNN. Thời gian: 2-3 năm. Chủ thể: Ban lãnh đạo và các đơn vị trực thuộc.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và quản lý các đơn vị sự nghiệp công lập: Nhận diện các vấn đề thực tiễn trong quản lý tài chính, áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính phù hợp với đặc thù đơn vị.

  2. Cán bộ phòng Tài chính - Kế toán tại các đơn vị SNCL: Nắm bắt các quy trình lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm soát tài chính, từ đó cải thiện công tác kế toán và quản lý tài chính.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích về lý luận và thực tiễn quản lý tài chính tại đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt trong lĩnh vực địa chất và khoáng sản.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và các bộ ngành liên quan: Cung cấp thông tin thực tiễn để hoàn thiện chính sách, cơ chế quản lý tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp công lập, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý tài chính tại đơn vị sự nghiệp công lập có điểm gì khác biệt so với doanh nghiệp?
    Quản lý tài chính tại đơn vị sự nghiệp công lập tập trung vào việc sử dụng nguồn ngân sách nhà nước và các nguồn thu hợp pháp để cung cấp dịch vụ công, không vì mục tiêu lợi nhuận, trong khi doanh nghiệp hướng đến tối đa hóa lợi nhuận. Ví dụ, đơn vị SNCL phải tuân thủ các quy định về dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Phương pháp lập dự toán nào phù hợp cho đơn vị sự nghiệp công lập?
    Phương pháp lập dự toán không dựa trên cơ sở quá khứ được đánh giá cao hơn vì nó dựa trên nhiệm vụ, mục tiêu và điều kiện thực tế của đơn vị, giúp nâng cao tính chính xác và hiệu quả sử dụng nguồn lực. Trong thực tế, nhiều đơn vị vẫn áp dụng phương pháp dựa trên cơ sở quá khứ do tính đơn giản.

  3. Làm thế nào để nâng cao năng lực cán bộ quản lý tài chính tại đơn vị?
    Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ tài chính, kế toán, kiểm soát nội bộ và cập nhật các quy định pháp luật mới. Đồng thời, khuyến khích cán bộ tham gia các hội thảo, trao đổi kinh nghiệm với các đơn vị khác để nâng cao kỹ năng thực tiễn.

  4. Vai trò của hệ thống kiểm soát nội bộ trong quản lý tài chính là gì?
    Hệ thống kiểm soát nội bộ giúp đảm bảo các hoạt động tài chính được thực hiện đúng quy định, ngăn ngừa sai sót và gian lận, bảo vệ tài sản của đơn vị và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực. Ví dụ, kiểm soát nội bộ giúp phát hiện kịp thời các khoản chi không hợp lệ.

  5. Làm thế nào để đơn vị sự nghiệp công lập tăng cường tự chủ tài chính?
    Đơn vị cần đa dạng hóa nguồn thu thông qua phát triển các dịch vụ có thu, nâng cao chất lượng dịch vụ để thu hút khách hàng, đồng thời xây dựng kế hoạch tài chính linh hoạt, phù hợp với quy định pháp luật và định hướng phát triển của Nhà nước.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý tài chính tại đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt tại Liên đoàn Địa chất Đông Bắc.
  • Phân tích thực trạng cho thấy phương pháp lập dự toán truyền thống và công tác quản lý chi tiêu còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan như chính sách NSNN, trình độ cán bộ và hệ thống kiểm soát nội bộ có ảnh hưởng lớn đến công tác quản lý tài chính.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, tăng cường tự chủ tài chính và đa dạng hóa nguồn thu tại Liên đoàn.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo cán bộ, hoàn thiện quy chế chi tiêu, áp dụng phương pháp lập dự toán mới và tăng cường kiểm tra, giám sát tài chính.

Để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt trong lĩnh vực địa chất và khoáng sản, các nhà quản lý và cán bộ tài chính cần chủ động áp dụng các giải pháp đổi mới, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý nhà nước nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững và hiệu quả của đơn vị.