I. Hướng dẫn toàn diện quản lý thu BHYT hộ gia đình Thăng Bình
Quản lý thu bảo hiểm y tế (BHYT) hộ gia đình là một nhiệm vụ trọng tâm trong hệ thống an sinh xã hội, đặc biệt tại các địa phương có điều kiện kinh tế - xã hội đặc thù như huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam. Luận văn “Quản lý thu bảo hiểm y tế hộ gia đình trên địa bàn huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam” của tác giả Phạm Vũ Phương cung cấp một góc nhìn sâu sắc về vấn đề này. Theo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Bảo hiểm y tế số 46/2014/QH13, BHYT là hình thức bảo hiểm bắt buộc áp dụng với mọi đối tượng, không vì mục đích lợi nhuận, do Nhà nước tổ chức. Hoạt động này không chỉ đảm bảo quyền lợi chăm sóc sức khỏe cho người dân mà còn là trụ cột cho sự ổn định và phát triển kinh tế xã hội huyện Thăng Bình. Việc quản lý hiệu quả nguồn thu quỹ bảo hiểm y tế từ các hộ gia đình giúp giảm gánh nặng tài chính cho cá nhân khi ốm đau, đồng thời tạo ra nguồn lực bền vững cho ngành y tế. Tại Thăng Bình, một huyện có tới 76% dân số làm nông nghiệp, việc triển khai chính sách này gặp không ít thách thức. Do đó, việc nghiên cứu và áp dụng các mô hình quản lý thu tiên tiến, phù hợp với thực tiễn là yêu cầu cấp thiết. Bài viết này, dựa trên các phân tích học thuật, sẽ hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực tiễn, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu BHYT hộ gia đình, hướng tới mục tiêu bao phủ BHYT toàn dân và đảm bảo an sinh xã hội tại Thăng Bình một cách bền vững. Việc tối ưu hóa quy trình từ tuyên truyền, lập dự toán đến tổ chức thu và giám sát sẽ là chìa khóa để nâng cao hiệu quả chính sách.
1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu BHYT và vai trò nhà nước
Về mặt lý luận, quản lý nhà nước về bảo hiểm y tế được hiểu là hoạt động có tổ chức của các cơ quan có thẩm quyền, dựa trên hệ thống pháp luật, nhằm điều hành và kiểm soát quá trình thu-nộp BHYT. Theo Quyết định số 595/QĐ-BHXH, thu BHYT hộ gia đình là hoạt động tài chính của Nhà nước để hình thành quỹ tài chính thống nhất. Cơ sở lý luận về quản lý thu BHYT nhấn mạnh vai trò của Nhà nước trong việc xây dựng chính sách, tổ chức bộ máy thực thi và giám sát việc tuân thủ pháp luật. Quá trình này bao gồm các nội dung cốt lõi: tuyên truyền chính sách, lập dự toán thu, tổ chức hệ thống thu, giám sát và xử lý vi phạm. Mục tiêu cuối cùng là đảm bảo thu đúng, thu đủ, kịp thời vào quỹ BHYT, góp phần ổn định nguồn tài chính cho hoạt động khám chữa bệnh và thực hiện công bằng xã hội. Quản lý thu BHYT không chỉ là một nghiệp vụ tài chính mà còn mang tính xã hội sâu sắc, thể hiện sự chia sẻ rủi ro trong cộng đồng.
1.2. Tầm quan trọng của BHYT trong hệ thống an sinh xã hội
Bảo hiểm y tế được xem là trụ cột chính trong hệ thống an sinh xã hội tại Thăng Bình. Nghị quyết số 21-NQ/TW của Bộ Chính trị đã khẳng định BHYT góp phần thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo đảm ổn định chính trị. Đối với người dân, BHYT là một “phao cứu sinh” tài chính, giúp họ tiếp cận các dịch vụ y tế cần thiết mà không phải lo lắng về chi phí, đặc biệt với các bệnh nan y, chi phí cao. Đối với nền kinh tế, quỹ BHYT tạo ra một nguồn tài chính ổn định cho ngành y tế, giúp các cơ sở y tế nâng cấp trang thiết bị, cải thiện chất lượng dịch vụ. Hơn nữa, việc mở rộng tỷ lệ bao phủ bảo hiểm y tế toàn dân còn giúp giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước trong việc chi trả cho hoạt động chăm sóc sức khỏe. Do đó, việc nâng cao hiệu quả quản lý thu BHYT hộ gia đình trực tiếp củng cố nền tảng an sinh và thúc đẩy sự phát triển bền vững của địa phương.
II. Phân tích thực trạng thu BHYT hộ gia đình huyện Thăng Bình
Giai đoạn 2015-2019, công tác quản lý thu BHYT hộ gia đình tại huyện Thăng Bình đã đạt được những kết quả nhất định, song vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế. Thực trạng thu bảo hiểm y tế hộ gia đình tại đây phản ánh rõ những thách thức của một địa phương nông nghiệp. Theo số liệu từ luận văn, mặc dù số người tham gia BHYT hộ gia đình có xu hướng tăng qua các năm, từ 22.859 người (năm 2015) lên đáng kể, nhưng tỷ lệ bao phủ vẫn chưa đạt kỳ vọng. Tính đến năm 2019, diện bao phủ BHYT chung của huyện chỉ đạt 82,7% dân số, và đặc biệt, tỷ lệ người tham gia BHYT hộ gia đình trên tổng số người thuộc diện này chỉ đạt 63%. Con số này cho thấy một khoảng trống lớn trong việc thực thi chính sách. Khó khăn trong công tác thu BHYT xuất phát từ nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Nhận thức của người dân về tầm quan trọng của BHYT chưa đầy đủ. Nhiều hộ gia đình, đặc biệt ở vùng nông thôn, chỉ tham gia khi có người ốm đau, chưa thấy được ý nghĩa phòng ngừa và chia sẻ cộng đồng. Công tác tuyên truyền, dù đã được tăng cường, vẫn chưa thực sự đi vào chiều sâu, hình thức còn đơn điệu và chưa tiếp cận hiệu quả đến mọi đối tượng tham gia BHYT hộ gia đình. Bên cạnh đó, hệ thống đại lý thu ở cơ sở còn mỏng, năng lực một số đại lý còn hạn chế, chưa phát huy hết vai trò là “cánh tay nối dài” của cơ quan Bảo hiểm xã hội huyện Thăng Bình. Những hạn chế này đòi hỏi cần có sự đánh giá hiệu quả công tác thu BHYT một cách toàn diện để tìm ra nguyên nhân gốc rễ và đề ra giải pháp phù hợp.
2.1. Đánh giá tỷ lệ bao phủ bảo hiểm y tế giai đoạn 2015 2019
Số liệu cho thấy sự tăng trưởng về số lượng người tham gia BHYT hộ gia đình tại Thăng Bình là có thật, đặc biệt sau khi Luật BHYT sửa đổi có hiệu lực. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng chưa đủ nhanh để đạt mục tiêu bao phủ toàn dân. Năm 2015, có 22.859 người tham gia trong tổng số 49.467 người thuộc diện phải vận động. Dù con số này đã tăng lên trong các năm tiếp theo, khoảng cách đến mục tiêu 95% dân số tham gia BHYT vẫn còn xa. Sự chênh lệch lớn giữa tổng dân số và số người có thẻ BHYT cho thấy chính sách bảo hiểm y tế chưa thực sự thẩm thấu sâu rộng vào đời sống người dân. Một phần nguyên nhân là do sự chuyển dịch cơ cấu đối tượng, khi nhiều xã thoát nghèo, người dân không còn được ngân sách nhà nước hỗ trợ 100% và phải chuyển sang tham gia theo diện hộ gia đình, tạo ra áp lực lớn cho công tác vận động.
2.2. Những khó khăn và thách thức trong công tác thu BHYT
Những khó khăn trong công tác thu BHYT tại Thăng Bình mang tính hệ thống. Thứ nhất, đặc điểm kinh tế địa phương với thu nhập chủ yếu từ nông nghiệp, bấp bênh và không ổn định khiến nhiều gia đình khó có khả năng đóng BHYT cho tất cả thành viên cùng lúc. Thứ hai, nhận thức và thói quen của người dân vẫn là rào cản lớn; tâm lý “có bệnh mới mua thẻ” vẫn còn phổ biến. Thứ ba, công tác tuyên truyền dù được triển khai nhưng chưa đủ sức thuyết phục, nội dung chưa hấp dẫn và kênh truyền thông chưa đa dạng. Theo khảo sát, người dân chủ yếu biết đến BHYT qua tivi, đài phát thanh (25%) và người thân (16,3%), cho thấy vai trò của cán bộ BHXH và đại lý thu trong việc tư vấn trực tiếp còn mờ nhạt. Cuối cùng, năng lực của hệ thống đại lý thu chưa đồng đều, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý còn hạn chế.
III. Phương pháp hoàn thiện công tác tuyên truyền BHYT tại Thăng Bình
Để nâng cao tỷ lệ bao phủ bảo hiểm y tế, giải pháp đột phá đầu tiên phải đến từ công tác tuyên truyền. Đây là nhiệm vụ nền tảng nhằm thay đổi nhận thức và hành vi của người dân. Cơ quan Bảo hiểm xã hội huyện Thăng Bình cần xây dựng một chiến lược truyền thông bài bản, đa kênh và hướng đến từng nhóm đối tượng cụ thể. Thay vì các phương pháp truyền thống, cần kết hợp linh hoạt nhiều hình thức. Nội dung tuyên truyền phải được “mềm hóa”, dễ hiểu, tập trung vào lợi ích thiết thực và tính nhân văn của chính sách. Cần nhấn mạnh các trường hợp thực tế được quỹ BHYT chi trả chi phí lớn, tạo ra sự lan tỏa và tin tưởng trong cộng đồng. Việc phát huy vai trò của hệ thống chính trị cơ sở là vô cùng quan trọng. Vai trò của UBND trong công tác thu BHYT không chỉ dừng lại ở việc chỉ đạo mà cần tham gia trực tiếp vào việc vận động, lồng ghép nội dung về BHYT vào các buổi họp thôn, tổ dân phố, và các sinh hoạt của đoàn thể như Hội Nông dân, Hội Phụ nữ. Mỗi cán bộ, đảng viên, công chức phải là một tuyên truyền viên tích cực. Bên cạnh đó, cần đào tạo, nâng cao kỹ năng truyền thông cho đội ngũ đại lý thu, biến họ thành những chuyên gia tư vấn chính sách ngay tại cơ sở. Sự phối hợp chặt chẽ giữa ngành BHXH, y tế, giáo dục và các cơ quan truyền thông địa phương sẽ tạo ra một sức mạnh tổng hợp, giúp thông điệp về chính sách bảo hiểm y tế đến được với mọi người, mọi nhà một cách hiệu quả nhất.
3.1. Đa dạng hóa hình thức truyền thông về chế độ BHYT hộ gia đình
Để khắc phục sự đơn điệu, cần đa dạng hóa các kênh và hình thức tuyên truyền. Ngoài việc duy trì các kênh truyền thống như đài phát thanh huyện, xã, cần đẩy mạnh truyền thông trên các nền tảng số như mạng xã hội, website của địa phương. Tổ chức các buổi đối thoại chính sách trực tiếp giữa lãnh đạo BHXH, y tế với người dân để giải đáp thắc mắc. Xây dựng các ấn phẩm trực quan, sinh động như video ngắn, infographic giải thích về quyền lợi, mức đóng, thủ tục tham gia. Đồng thời, tổ chức các cuộc thi tìm hiểu về Luật BHYT, các chương trình sân khấu hóa để tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng. Kinh nghiệm quản lý thu BHYT từ các địa phương khác cho thấy, sự sáng tạo trong truyền thông là yếu tố quyết định thành công.
3.2. Nâng cao vai trò của UBND và hệ thống chính trị cơ sở
Sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị là yếu tố then chốt. UBND các cấp cần đưa chỉ tiêu phát triển đối tượng tham gia BHYT hộ gia đình vào nghị quyết phát triển kinh tế - xã hội hàng năm và xem đây là một tiêu chí đánh giá thi đua. Vai trò của UBND trong công tác thu BHYT thể hiện qua việc chỉ đạo sâu sát, phân công trách nhiệm rõ ràng cho từng ban, ngành, đoàn thể. Trưởng thôn, tổ trưởng tổ dân phố, các chi hội đoàn thể cần được giao nhiệm vụ “đi từng ngõ, gõ từng nhà” để rà soát, lập danh sách và vận động các hộ gia đình tham gia. Sự phối hợp đồng bộ này sẽ tạo áp lực tích cực và hỗ trợ đắc lực cho ngành BHXH trong việc hoàn thành nhiệm vụ chính trị được giao.
IV. Bí quyết tối ưu hóa quy trình quản lý thu BHYT hộ gia đình
Bên cạnh công tác tuyên truyền, việc hoàn thiện quy trình nghiệp vụ là một trong những giải pháp nâng cao hiệu quả thu BHYT cốt lõi. Cần một cách tiếp cận hệ thống, từ khâu lập kế hoạch đến tổ chức thực hiện và kiểm tra, giám sát. Công tác lập dự toán thu BHYT cần được thực hiện một cách khoa học, bám sát thực tiễn địa phương thay vì chỉ dựa trên các chỉ tiêu giao từ cấp trên. Cơ quan Bảo hiểm xã hội huyện Thăng Bình cần phối hợp chặt chẽ với Cục Thống kê và UBND các xã để có số liệu chính xác về dân số, cơ cấu hộ gia đình, từ đó xây dựng kế hoạch phát triển đối tượng khả thi. Về tổ chức thu, cần củng cố và mở rộng mạng lưới đại lý thu, đảm bảo mỗi thôn, tổ đều có điểm thu thuận tiện. Cần có cơ chế đãi ngộ, hoa hồng hợp lý để khuyến khích các đại lý hoạt động tích cực, đồng thời thường xuyên tổ chức tập huấn, cập nhật kiến thức, kỹ năng nghiệp vụ và ứng dụng công nghệ thông tin cho đội ngũ này. Việc đơn giản hóa thủ tục hành chính, cho phép người dân đăng ký và gia hạn thẻ BHYT trực tuyến cũng là một hướng đi cần thiết. Quan trọng không kém là công tác thanh tra, kiểm tra. Việc giám sát thường xuyên hoạt động của các đại lý thu giúp ngăn chặn các sai phạm, tiêu cực, đảm bảo nguồn thu quỹ bảo hiểm y tế được quản lý minh bạch, hiệu quả, tránh thất thoát.
4.1. Hoàn thiện công tác lập dự toán và tổ chức thu BHYT
Quy trình lập dự toán cần dựa trên phân tích dữ liệu thực tế về số hộ chưa tham gia, tiềm năng phát triển đối tượng ở từng xã. Kế hoạch phải được giao chi tiết đến từng đại lý thu, gắn với trách nhiệm cụ thể. Về tổ chức thu, BHXH huyện cần nghiên cứu các phương thức thu linh hoạt hơn như thu qua tài khoản ngân hàng, ví điện tử, bên cạnh việc thu tiền mặt trực tiếp. Việc ứng dụng phần mềm quản lý đối tượng, quản lý biên lai điện tử sẽ giúp giảm tải công việc hành chính cho đại lý và tăng cường tính minh bạch. Kinh nghiệm quản lý thu BHYT cho thấy quy trình càng đơn giản, thuận tiện thì người dân càng dễ dàng tiếp cận và tham gia.
4.2. Tăng cường thanh tra kiểm tra việc chấp hành pháp luật BHYT
Hoạt động thanh tra, kiểm tra cần được tiến hành thường xuyên và đột xuất, không chỉ tại các đại lý thu mà còn tại các hộ gia đình để xác minh việc tuân thủ quy định tham gia theo hộ. Nội dung kiểm tra tập trung vào việc thu đúng, nộp đủ, quản lý biên lai, và giải quyết kịp thời các khiếu nại của người dân. Cần xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm như lạm dụng, trục lợi quỹ BHYT hay các đại lý thu có hành vi sai phạm. Việc công khai kết quả thanh tra, kiểm tra sẽ góp phần răn đe, phòng ngừa và nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của các bên liên quan, đảm bảo sự công bằng và bền vững của chính sách bảo hiểm y tế.
V. Đánh giá hiệu quả các giải pháp qua số liệu thực tiễn
Việc áp dụng đồng bộ các giải pháp từ tuyên truyền đến tối ưu hóa quy trình quản lý sẽ mang lại những tác động tích cực, có thể đo lường được. Đánh giá hiệu quả công tác thu BHYT không chỉ dựa trên số tiền thu được mà phải xem xét toàn diện các chỉ số. Trước hết, tỷ lệ bao phủ bảo hiểm y tế trong nhóm hộ gia đình phải có sự tăng trưởng vượt bậc, tiệm cận mục tiêu 95% mà địa phương đề ra. Sự gia tăng bền vững số lượng đối tượng tham gia BHYT hộ gia đình qua từng năm là minh chứng rõ ràng nhất cho hiệu quả của các chính sách can thiệp. Thứ hai, tỷ lệ hoàn thành kế hoạch thu cả về số người và số tiền phải đạt và vượt chỉ tiêu được giao. Điều này cho thấy công tác lập dự toán đã sát với thực tế và khâu tổ chức thực hiện đạt hiệu quả cao. Thứ ba, số lượng đơn thư, khiếu nại liên quan đến BHYT hộ gia đình giảm xuống, cho thấy sự hài lòng của người dân đối với quy trình và thái độ phục vụ đã được cải thiện. Tác động của việc nâng cao hiệu quả thu BHYT còn lan tỏa đến sự phát triển kinh tế xã hội huyện Thăng Bình. Khi người dân được đảm bảo về chăm sóc sức khỏe, họ sẽ yên tâm lao động sản xuất, giảm nguy cơ tái nghèo do chi phí y tế. Nguồn quỹ BHYT ổn định cũng giúp nâng cao chất lượng dịch vụ y tế tại địa phương, tạo ra một vòng tuần hoàn tích cực, thúc đẩy sự phát triển toàn diện và bền vững.
5.1. Phân tích tác động đến nguồn thu quỹ bảo hiểm y tế
Khi các giải pháp được triển khai hiệu quả, nguồn thu quỹ bảo hiểm y tế từ nhóm hộ gia đình sẽ tăng trưởng ổn định và bền vững. Việc mở rộng đối tượng tham gia không chỉ làm tăng tổng số thu mà còn giúp cơ cấu quỹ trở nên lành mạnh hơn, thực hiện đúng nguyên tắc “lấy số đông bù số ít”. Sự gia tăng nguồn thu cho phép quỹ BHYT có đủ khả năng chi trả cho các dịch vụ y tế kỹ thuật cao, thuốc men đắt tiền, từ đó nâng cao chất lượng khám chữa bệnh và đảm bảo quyền lợi tốt hơn cho người có thẻ. Đây là yếu tố then chốt để củng cố niềm tin của người dân vào chính sách.
5.2. Mối liên hệ với sự phát triển kinh tế xã hội huyện Thăng Bình
An sinh xã hội là nền tảng của phát triển kinh tế. Việc đảm bảo sức khỏe cho người dân thông qua BHYT giúp duy trì và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, một yếu tố cốt lõi cho sự phát triển kinh tế xã hội huyện Thăng Bình. Người lao động khỏe mạnh sẽ có năng suất cao hơn. Các hộ gia đình không phải rơi vào cảnh khánh kiệt vì chi phí y tế sẽ có điều kiện để tái đầu tư vào sản xuất, kinh doanh và giáo dục cho con cái. Do đó, đầu tư vào công tác quản lý thu BHYT chính là đầu tư cho tương lai phát triển bền vững của địa phương, góp phần thực hiện thành công mục tiêu giảm nghèo và xây dựng nông thôn mới.
