I. Toàn cảnh luận văn thạc sĩ quản lý đầu tư công Quảng Nam
Luận văn thạc sĩ quản lý kinh tế về quản lý đầu tư công trên địa bàn tỉnh Quảng Nam là một công trình nghiên cứu chuyên sâu, cung cấp cái nhìn toàn diện về thực trạng và đề xuất các giải pháp chiến lược. Đầu tư công được xác định là nguồn lực cốt lõi, tạo động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Quảng Nam. Theo nghiên cứu của Phạm Việt Châu Tân (2020), giai đoạn 2016 - 2020, tổng vốn đầu tư công trên địa bàn tỉnh lên đến 43.485 tỷ đồng, một con số cho thấy vai trò không thể thiếu của nguồn vốn này trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng đồng bộ và cải thiện đời sống người dân. Tuy nhiên, việc quản lý nguồn vốn khổng lồ này cũng đặt ra nhiều thách thức không nhỏ. Nghiên cứu tập trung vào việc hệ thống hóa cơ sở lý luận, phân tích thực trạng và đưa ra các giải pháp khả thi nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, đảm bảo các dự án đầu tư công tại Quảng Nam được triển khai đúng tiến độ, minh bạch và mang lại giá trị tối đa cho cộng đồng. Việc phân tích này không chỉ dựa trên số liệu thống kê mà còn tổng hợp kinh nghiệm từ các địa phương khác, tạo nên một tài liệu tham khảo giá trị cho các nhà hoạch định chính sách.
1.1. Vai trò của đầu tư công đối với kinh tế xã hội Quảng Nam
Đầu tư công đóng vai trò dẫn dắt và kiến tạo, là công cụ quan trọng của nhà nước để định hướng phát triển, khắc phục các thất bại của thị trường và thúc đẩy tăng trưởng bền vững. Tại Quảng Nam, nguồn vốn đầu tư công chủ yếu tập trung vào các lĩnh vực then chốt như giao thông, thủy lợi, y tế, giáo dục và hạ tầng các khu công nghiệp. Các dự án này không chỉ cải thiện bộ mặt cơ sở hạ tầng mà còn tạo ra hiệu ứng lan tỏa, thu hút vốn đầu tư từ khu vực tư nhân, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Luận văn chỉ rõ, đầu tư công là "nguồn lực rất quan trọng để thu hút các nguồn lực khác, tạo sự chuyển biến lớn trên nhiều lĩnh vực kinh tế xã hội của tỉnh". Việc đầu tư vào hạ tầng giao thông như Quốc lộ 1A, đường cao tốc Đà Nẵng - Quảng Ngãi, và các tuyến đường ven biển đã tạo ra sự kết nối liên vùng, mở ra cơ hội phát triển cho du lịch và công nghiệp, đóng góp trực tiếp vào mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Quảng Nam.
1.2. Tổng quan cơ sở pháp lý theo Luật Đầu tư công hiện hành
Hoạt động quản lý đầu tư công tại Quảng Nam được điều chỉnh bởi một hệ thống văn bản pháp luật chặt chẽ, trong đó Luật Đầu tư công là văn bản có hiệu lực cao nhất. Luật quy định rõ các nguyên tắc, trình tự, thủ tục từ khâu lập, thẩm định, phê duyệt chủ trương đầu tư đến triển khai, giám sát và đánh giá dự án. Nghiên cứu nhấn mạnh, việc tuân thủ Luật Đầu tư công là nguyên tắc bắt buộc, nhằm đảm bảo tính thống nhất, công khai, minh bạch và hiệu quả. Các chính sách đầu tư công của tỉnh đều phải phù hợp với chiến lược phát triển kinh tế - xã hội quốc gia và quy hoạch của địa phương. Bên cạnh đó, các nghị định hướng dẫn của Chính phủ và thông tư của các bộ, ngành liên quan đã cụ thể hóa các quy định, tạo thành một hành lang pháp lý đồng bộ. Việc nắm vững và vận dụng đúng các quy định này là yếu tố tiên quyết để các cơ quan như Sở Kế hoạch và Đầu tư Quảng Nam thực hiện tốt chức năng quản lý nhà nước, tránh các sai phạm và nâng cao hiệu quả đầu tư công.
II. Thách thức lớn trong quản lý vốn đầu tư công tại Quảng Nam
Mặc dù đạt được nhiều thành tựu quan trọng, công tác quản lý đầu tư công trên địa bàn tỉnh Quảng Nam vẫn đối mặt với không ít thách thức và tồn tại. Nghiên cứu của Phạm Việt Châu Tân (2020) đã chỉ ra những con số đáng báo động. Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công giai đoạn 2011 - 2019 chỉ đạt 84%, cho thấy sự chậm trễ trong việc đưa vốn vào thực tiễn. Tình trạng đầu tư dàn trải, thiếu trọng tâm vẫn còn phổ biến. Sai phạm trong quyết toán dự án xảy ra hằng năm với tổng giá trị giảm trừ lên đến 203,48 tỷ đồng. Nợ đọng xây dựng cơ bản và tạm ứng vốn quá hạn chưa thu hồi là những gánh nặng lớn cho nguồn vốn ngân sách nhà nước. Cụ thể, "tính đến ngày 17/3/2020 số dư tạm ứng vốn đầu tư công vượt dự toán chưa thu hồi từ năm 2004 đến năm 2019 là hơn 888 tỷ đồng". Những hạn chế này không chỉ gây lãng phí nguồn lực mà còn làm giảm lòng tin của người dân, ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường đầu tư và tốc độ phát triển chung của tỉnh.
2.1. Phân tích thực trạng đầu tư công dàn trải chậm tiến độ
Thực trạng đầu tư công tại Quảng Nam cho thấy một trong những vấn đề nhức nhối là tình trạng đầu tư dàn trải, manh mún. Nhiều dự án được phê duyệt nhưng không dựa trên khả năng cân đối vốn thực tế, dẫn đến việc phân bổ vốn cho mỗi dự án không đủ, kéo dài thời gian thi công. Tình trạng chậm tiến độ của các dự án đầu tư công tại Quảng Nam diễn ra thường xuyên, nguyên nhân chủ yếu đến từ vướng mắc trong giải phóng mặt bằng, năng lực hạn chế của một số chủ đầu tư và nhà thầu, cũng như các thủ tục hành chính còn rườm rà. Việc chậm giải ngân vốn đầu tư công không chỉ làm tăng chi phí đầu tư (do trượt giá) mà còn làm chậm quá trình đưa công trình vào sử dụng, gây lãng phí và giảm hiệu quả đầu tư công. Đây là một nút thắt cần được tháo gỡ khẩn trương để tối ưu hóa nguồn lực cho phát triển.
2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý đầu tư công
Nhiều yếu tố ảnh hưởng đến đầu tư công đã được luận văn phân tích một cách hệ thống. Về mặt khách quan, các yếu tố như biến động giá nguyên vật liệu, điều kiện tự nhiên khắc nghiệt (bão, lũ) và các quy định pháp luật chồng chéo đã gây không ít khó khăn. Tuy nhiên, các yếu-tố-chủ-quan được xem là nguyên nhân chính. Năng lực của đội ngũ cán bộ quản lý dự án ở một số nơi còn hạn chế, đặc biệt trong công tác lập, thẩm định dự án đầu tư. Công tác phối hợp giữa các sở, ban, ngành đôi khi thiếu đồng bộ. Đặc biệt, công tác giám sát và đánh giá đầu tư chưa được thực hiện thường xuyên và đủ nghiêm túc, dẫn đến các sai phạm không được phát hiện và xử lý kịp thời. Luận văn chỉ rõ: "Công tác kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm chưa thường xuyên, kịp thời, chưa nghiêm nên chưa có tác dụng răn đe, phòng ngừa". Việc nhận diện đúng và đầy đủ các yếu tố này là cơ sở quan trọng để xây dựng các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý.
III. Phương pháp hoàn thiện lập thẩm định dự án đầu tư công
Để giải quyết các tồn tại trong giai đoạn đầu của vòng đời dự án, việc hoàn thiện công tác lập và thẩm định dự án đầu tư là giải pháp mang tính nền tảng. Một trong những trọng tâm của luận văn thạc sĩ về quản lý đầu tư công trên địa bàn tỉnh Quảng Nam là đề xuất các phương pháp nâng cao chất lượng khâu chuẩn bị đầu tư. Chất lượng của dự án phụ thuộc rất lớn vào việc xác định đúng đắn sự cần thiết, quy mô và mục tiêu ngay từ đầu. Một quy trình thẩm định chặt chẽ, khoa học sẽ giúp loại bỏ các dự án kém hiệu quả, không phù hợp với quy hoạch, hoặc vượt quá khả năng cân đối nguồn vốn ngân sách nhà nước. Điều này đòi hỏi sự cải cách mạnh mẽ trong tư duy và phương pháp làm việc của các cơ quan chức năng, đặc biệt là Sở Kế hoạch và Đầu tư Quảng Nam và các hội đồng thẩm định. Việc áp dụng các tiêu chí định lượng, phân tích chi phí - lợi ích và đánh giá tác động đa chiều cần được chú trọng hơn thay vì chỉ dựa vào các đánh giá định tính như trước đây.
3.1. Nâng cao chất lượng công tác thẩm định dự án đầu tư
Để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, công tác thẩm định dự án đầu tư phải được siết chặt. Luận văn đề xuất cần xây dựng một bộ tiêu chí đánh giá và sàng lọc dự án rõ ràng, minh bạch, dựa trên các nguyên tắc của Luật Đầu tư công. Các tiêu chí này phải bao gồm: sự phù hợp với quy hoạch, tính cấp thiết của dự án, hiệu quả kinh tế - xã hội dự kiến, tác động môi trường, và đặc biệt là khả năng cân đối vốn. Cần tăng cường vai trò của các chuyên gia độc lập và các đơn vị tư vấn có năng lực trong quá trình thẩm định để đảm bảo tính khách quan. Đồng thời, phải quy định rõ trách nhiệm của cá nhân, tổ chức trong hội đồng thẩm định. Bất kỳ dự án nào có tổng mức đầu tư tăng bất hợp lý trong quá trình thẩm định mà không có lý do chính đáng cần được xem xét lại một cách nghiêm túc, tránh tình trạng đội vốn ngay từ khi chưa triển khai.
3.2. Tối ưu hóa việc xây dựng danh mục các dự án đầu tư công
Việc xây dựng danh mục dự án đầu tư công tại Quảng Nam cần thoát khỏi tình trạng dàn trải và bị động. Giải pháp được đưa ra là phải thực hiện quy trình lựa chọn dự án một cách chủ động và có tầm nhìn chiến lược. Thay vì chỉ tổng hợp đề xuất từ dưới lên, Sở Kế hoạch và Đầu tư Quảng Nam cần đóng vai trò điều phối, định hướng các địa phương và sở, ngành đề xuất các dự án phù hợp với mục tiêu ưu tiên chung của tỉnh. Cần áp dụng phương pháp chấm điểm, xếp hạng thứ tự ưu tiên cho các dự án dựa trên bộ tiêu chí đã được ban hành. Điều này đảm bảo rằng nguồn vốn ngân sách nhà nước sẽ được tập trung cho các dự án trọng điểm, có sức lan tỏa lớn, góp phần tạo ra đột phá cho phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Quảng Nam, thay vì phân tán cho nhiều dự án nhỏ lẻ, kém hiệu quả.
IV. Bí quyết nâng cao hiệu quả giám sát và đánh giá đầu tư
Giai đoạn triển khai và hậu kiểm là mắt xích quyết định hiệu quả đầu tư công. Một dự án dù được lập và thẩm định tốt đến đâu cũng có thể thất bại nếu thiếu một cơ chế giám sát và đánh giá đầu tư hiệu quả. Luận văn về quản lý đầu tư công trên địa bàn tỉnh Quảng Nam đã dành một phần quan trọng để phân tích và đề xuất các giải pháp cho lĩnh vực này. Giám sát không chỉ là nhiệm vụ của các cơ quan quản lý nhà nước mà cần có sự tham gia của toàn xã hội, đặc biệt là cộng đồng dân cư tại nơi dự án được triển khai. Việc công khai, minh bạch thông tin dự án là điều kiện tiên quyết để thực hiện giám sát hiệu quả. Các hoạt động thanh tra, kiểm tra cần được tiến hành thường xuyên, đột xuất thay vì chỉ theo kế hoạch, nhằm phát hiện và chấn chỉnh kịp thời các sai phạm, ngăn chặn thất thoát, lãng phí vốn đầu tư công.
4.1. Tăng cường giám sát và đánh giá đầu tư công toàn diện
Hoạt động giám sát và đánh giá đầu tư cần được thực hiện trong suốt vòng đời dự án, từ khi chuẩn bị đến khi vận hành. Nội dung giám sát không chỉ dừng lại ở tiến độ và chất lượng thi công, mà cần mở rộng ra các khía cạnh về tác động xã hội, môi trường và hiệu quả đầu tư công thực tế. Luận văn đề xuất cần thể chế hóa vai trò giám sát của cộng đồng. Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể cần chủ trì, tổ chức để người dân tham gia giám sát các công trình trên địa bàn. Kết quả giám sát của cộng đồng phải được các cấp chính quyền tôn trọng, tiếp thu và xử lý. Đồng thời, cần tăng cường năng lực cho các cơ quan chuyên môn, định kỳ thực hiện đánh giá độc lập đối với các dự án lớn, phức tạp để có cái nhìn khách quan về hiệu quả và kịp thời đề xuất điều chỉnh chính sách đầu tư công.
4.2. Trách nhiệm của Sở Kế hoạch và Đầu tư Quảng Nam
Với vai trò là cơ quan tổng hợp, tham mưu về đầu tư phát triển, Sở Kế hoạch và Đầu tư Quảng Nam giữ vai trò chủ chốt trong việc tổ chức giám sát tổng thể hoạt động đầu tư công trên địa bàn. Cơ quan này cần chủ động xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra hàng năm, tập trung vào các dự án có nguy cơ chậm tiến độ, đội vốn hoặc có dấu hiệu sai phạm. Cần thiết lập một hệ thống thông tin và báo cáo trực tuyến, yêu cầu các chủ đầu tư cập nhật định kỳ tình hình triển khai dự án. Điều này giúp Sở có được dữ liệu thời gian thực để phân tích, cảnh báo sớm các rủi ro và báo cáo UBND tỉnh có phương án xử lý kịp thời. Việc xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, công khai danh sách các nhà thầu, đơn vị tư vấn yếu kém cũng là một biện pháp quan trọng để tăng tính răn đe và lành mạnh hóa môi trường quản lý vốn đầu tư công.
V. Cách áp dụng giải pháp quản lý đầu tư công tại Quảng Nam
Việc đề xuất giải pháp chỉ là bước đầu; triển khai và áp dụng chúng vào thực tiễn mới là yếu tố quyết định thành công. Để công tác quản lý đầu tư công trên địa bàn tỉnh Quảng Nam thực sự được cải thiện, cần có một lộ trình áp dụng đồng bộ, quyết liệt và phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương. Quá trình này đòi hỏi sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, từ cấp tỉnh đến cơ sở, với sự chỉ đạo thống nhất và phân công trách nhiệm rõ ràng. Việc học hỏi kinh nghiệm từ các địa phương đi trước cũng là một cách tiếp cận thông minh, giúp rút ngắn thời gian và tránh được những sai lầm không đáng có. Các giải pháp không nên được áp dụng một cách máy móc mà cần có sự điều chỉnh linh hoạt, đồng thời tăng cường năng lực cho đội ngũ cán bộ thực thi để đảm bảo họ có đủ trình độ và công cụ để triển khai hiệu quả các cơ chế quản lý mới.
5.1. Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn từ nguồn ngân sách nhà nước
Trọng tâm của việc áp dụng các giải pháp là nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn từ nguồn vốn ngân sách nhà nước. Điều này bắt đầu từ việc siết chặt kỷ luật tài chính. Tỉnh cần kiên quyết thực hiện nguyên tắc chỉ bố trí vốn cho các dự án đã đủ thủ tục đầu tư, nằm trong quy hoạch và kế hoạch được duyệt. Cần chấm dứt tình trạng phê duyệt dự án vượt quá khả năng cân đối ngân sách, gây ra nợ đọng xây dựng cơ bản. Các cơ quan tài chính và kho bạc nhà nước phải tăng cường kiểm soát chi, đảm bảo việc thanh toán, tạm ứng vốn đúng quy định. Việc điều chuyển vốn từ các dự án giải ngân vốn đầu tư công chậm sang các dự án có tiến độ tốt cần được thực hiện linh hoạt và kịp thời để tối ưu hóa dòng tiền, tránh tình trạng vốn chờ công trình.
5.2. Bài học kinh nghiệm trong quản lý vốn đầu tư công
Luận văn đã chỉ ra những bài học quý báu từ kinh nghiệm quản lý đầu tư công của tỉnh Thừa Thiên Huế và Bình Định. Thừa Thiên Huế đã thành công trong việc hạn chế tối đa khởi công dự án mới, ưu tiên bố trí vốn dứt điểm cho các dự án chuyển tiếp. Bình Định lại cho thấy hiệu quả từ việc không ngừng hoàn thiện cơ chế quản lý và nâng cao năng lực cán bộ. Quảng Nam có thể học hỏi từ những kinh nghiệm này. Cụ thể, cần xây dựng các chương trình, mục tiêu cụ thể, phù hợp với đặc thù của tỉnh. Trong bố trí vốn, cần quyết liệt hơn trong việc tập trung cho các công trình trọng điểm mang tính đột phá, thay vì dàn trải. Đồng thời, phải đặc biệt chú trọng chiến lược phát triển nguồn nhân lực, đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý vốn đầu tư công để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.
VI. Hướng đi tương lai cho quản lý đầu tư công tỉnh Quảng Nam
Hoàn thiện quản lý đầu tư công trên địa bàn tỉnh Quảng Nam là một quá trình liên tục, đòi hỏi tầm nhìn dài hạn và sự thích ứng với bối cảnh mới. Trong tương lai, xu hướng tái cơ cấu đầu tư công, đa dạng hóa nguồn vốn và đẩy mạnh hợp tác công - tư (PPP) sẽ ngày càng trở nên rõ nét. Quảng Nam cần chủ động nắm bắt các xu hướng này để xây dựng một chiến lược quản lý hiệu quả và bền vững. Mục tiêu cuối cùng không chỉ là sử dụng hiệu quả từng đồng vốn đầu tư công, mà còn là tạo ra một môi trường đầu tư hấp dẫn, huy động được tối đa nguồn lực xã hội để cùng nhà nước thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Quảng Nam. Điều này yêu cầu một sự đổi mới toàn diện từ thể chế, chính sách đến năng lực thực thi, đảm bảo đầu tư công thực sự là động lực tăng trưởng quan trọng trong giai đoạn phát triển mới của tỉnh.
6.1. Xây dựng chiến lược quản lý vốn đầu tư công dài hạn
Thay vì chỉ tập trung vào kế hoạch hàng năm hay trung hạn 5 năm, Quảng Nam cần xây dựng một chiến lược quản lý vốn đầu tư công dài hạn, với tầm nhìn đến năm 2030 và xa hơn. Chiến lược này phải xác định rõ các lĩnh vực ưu tiên đầu tư, các dự án hạ tầng khung mang tính chiến lược và lộ trình huy động vốn. Cần thực hiện phân tích SWOT đầu tư công Quảng Nam một cách bài bản để nhận diện điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức, từ đó xây dựng các kịch bản phát triển và phương án phân bổ nguồn lực tương ứng. Chiến lược dài hạn sẽ là kim chỉ nam giúp các quyết định đầu tư trong ngắn hạn và trung hạn trở nên nhất quán, đồng bộ và hiệu quả hơn, tránh được sự thay đổi chính sách đột ngột gây ảnh hưởng đến môi trường đầu tư.
6.2. Đẩy mạnh cải cách thủ tục và ứng dụng công nghệ số
Để nâng cao tính minh bạch và hiệu quả đầu tư công, việc đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính và ứng dụng công nghệ số là một hướng đi tất yếu. Tỉnh cần tiếp tục rà soát, đơn giản hóa các quy trình, thủ tục liên quan đến đầu tư, từ khâu phê duyệt đến thanh quyết toán. Việc tăng tỷ lệ đấu thầu qua mạng, xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu dùng chung về các dự án đầu tư công tại Quảng Nam sẽ giúp giảm thiểu tiêu cực, tăng tính cạnh tranh và tiết kiệm thời gian, chi phí. Một hệ thống quản lý dự án trực tuyến, cho phép các cơ quan chức năng và cả người dân theo dõi, giám sát và đánh giá đầu tư theo thời gian thực sẽ là một công cụ quản lý đắc lực, góp phần đưa công tác quản lý đầu tư công của tỉnh lên một tầm cao mới.
