Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước đóng vai trò thiết yếu trong việc điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và phát triển kinh tế địa phương. Tại huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn, một huyện miền núi vùng cao với đặc điểm kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp và thuộc diện huyện nghèo theo Nghị quyết 30a/2008/NQ-CP, công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước (NSNN) có ý nghĩa quan trọng trong việc sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính hạn chế. Giai đoạn 2017-2019, tổng chi thường xuyên NSNN của huyện tăng từ 213 tỷ đồng năm 2016 lên 277 tỷ đồng năm 2018, phản ánh sự chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như chi vượt dự toán, chi dàn trải và hiệu quả đầu tư thấp.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận, phân tích thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN tại huyện Pác Nặm, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý trong giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào quản lý chi thường xuyên NSNN cấp huyện, sử dụng số liệu thứ cấp từ 2017-2019 và số liệu sơ cấp thu thập năm 2020. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho các cơ quan quản lý và đơn vị sử dụng ngân sách.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chi thường xuyên NSNN cấp huyện, bao gồm:

  • Khái niệm chi thường xuyên NSNN cấp huyện: Là các khoản chi nhằm đảm bảo hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội và thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế, xã hội, quốc phòng - an ninh trên địa bàn huyện. Chi thường xuyên không mang tính lợi nhuận nhưng góp phần tạo ra môi trường kinh tế ổn định và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

  • Nguyên tắc quản lý chi thường xuyên NSNN: Bao gồm quản lý theo dự toán, thực hiện tiết kiệm và hiệu quả, chi trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước, đảm bảo tính minh bạch và tuân thủ pháp luật.

  • Quy trình quản lý chi thường xuyên NSNN cấp huyện: Từ lập dự toán, phân bổ ngân sách, thực hiện chi, đến quyết toán và kiểm tra, thanh tra, kiểm soát chi thường xuyên.

  • Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi thường xuyên NSNN: Bao gồm điều kiện tự nhiên - kinh tế xã hội, cơ chế chính sách, nguồn lực tài chính công, năng lực quản lý và trình độ chuyên môn cán bộ, tổ chức bộ máy quản lý, và ứng dụng công nghệ thông tin.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ các báo cáo quyết toán chi thường xuyên NSNN huyện Pác Nặm giai đoạn 2017-2019, các văn bản pháp luật liên quan, tài liệu nghiên cứu trong nước và quốc tế. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát bằng bảng hỏi với 68 cán bộ quản lý và kế toán tại huyện và 10 xã trực thuộc trong khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 5 năm 2020.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp thống kê mô tả, phân tổ thống kê, so sánh số liệu giữa các năm để đánh giá thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN. Sử dụng thang đo Likert 5 điểm để đánh giá mức độ đồng thuận của các đối tượng khảo sát về các nội dung quản lý chi thường xuyên.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích số liệu giai đoạn 2017-2019, khảo sát thực địa năm 2020, đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán chi thường xuyên: Tỷ lệ tăng dự toán chi thường xuyên NSNN giai đoạn 2017-2019 có xu hướng tăng, với tổng chi năm 2017 là 227 tỷ đồng, tăng lên 277 tỷ đồng năm 2018. Tuy nhiên, khảo sát cho thấy công tác lập dự toán còn thiếu sát thực tế, chưa phản ánh đầy đủ nhu cầu thực tế của các đơn vị sử dụng ngân sách.

  2. Chấp hành dự toán chi thường xuyên: Tỷ lệ hoàn thành dự toán chi thường xuyên đạt khoảng 85-90% trong các năm nghiên cứu, nhưng vẫn tồn tại tình trạng chi vượt dự toán ở một số đơn vị, gây khó khăn trong cân đối ngân sách. Khoảng 30% cán bộ quản lý đánh giá việc chấp hành dự toán chưa nghiêm túc.

  3. Công tác kế toán và quyết toán: Tỷ lệ đơn vị lập báo cáo quyết toán đúng thời gian quy định đạt trên 80%, nhưng chỉ khoảng 70% đơn vị lập báo cáo đúng mục lục ngân sách. Việc chậm trễ và sai sót trong báo cáo quyết toán ảnh hưởng đến công tác kiểm soát và đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách.

  4. Kiểm tra, thanh tra chi thường xuyên: Số đợt thanh tra, kiểm tra chi thường xuyên tăng trung bình 15% mỗi năm, góp phần phát hiện và xử lý các sai phạm, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại bao gồm hạn chế về năng lực chuyên môn của cán bộ quản lý và kế toán, quy trình quản lý còn phức tạp, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan, và ứng dụng công nghệ thông tin chưa đồng bộ. So với các huyện như Ba Vì (Hà Nội) và Sơn Dương (Tuyên Quang), huyện Pác Nặm còn thiếu các cơ chế khoán chi và tự chủ tài chính, dẫn đến hiệu quả quản lý chưa cao.

Việc tăng cường kiểm tra, thanh tra đã góp phần giảm thiểu sai phạm, tuy nhiên cần nâng cao hơn nữa công tác lập dự toán sát thực tế và chấp hành dự toán nghiêm túc để tránh tình trạng chi vượt dự toán gây áp lực tài chính. Kết quả nghiên cứu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng tổng chi thường xuyên, bảng so sánh tỷ lệ hoàn thành dự toán và biểu đồ phân bổ chi theo mục lục ngân sách, giúp minh họa rõ nét các vấn đề và xu hướng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán chi thường xuyên: Áp dụng phương pháp dự toán dựa trên nhu cầu thực tế và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của huyện, đảm bảo dự toán sát với khả năng cân đối ngân sách. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với các đơn vị sử dụng ngân sách.

  2. Tăng cường chấp hành dự toán và tổ chức thực hiện chi thường xuyên: Xây dựng quy chế kiểm soát chặt chẽ việc chi vượt dự toán, tăng cường giám sát và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: UBND huyện, các cơ quan chuyên môn và Kho bạc Nhà nước.

  3. Nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ quản lý và kế toán: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý ngân sách, kế toán và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi thường xuyên. Thời gian: 2021-2024. Chủ thể: Sở Tài chính, UBND huyện.

  4. Hoàn thiện công tác quyết toán và báo cáo ngân sách: Xây dựng hệ thống báo cáo điện tử, chuẩn hóa quy trình lập báo cáo quyết toán, đảm bảo tính chính xác và kịp thời. Thời gian: 2021-2023. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước.

  5. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và kiểm soát chi thường xuyên: Đẩy mạnh các đợt thanh tra định kỳ và đột xuất, áp dụng công nghệ thông tin trong giám sát chi tiêu ngân sách. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: Thanh tra huyện, cơ quan tài chính và Kho bạc Nhà nước.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, nguyên tắc và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi thường xuyên NSNN, từ đó cải thiện hiệu quả công tác quản lý tài chính địa phương.

  2. Nhân viên kế toán và tài chính các đơn vị sử dụng ngân sách: Cung cấp kiến thức về lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra chi thường xuyên, giúp nâng cao kỹ năng nghiệp vụ và tuân thủ quy định pháp luật.

  3. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý tài chính cấp tỉnh, trung ương: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, quy định và hướng dẫn quản lý chi thường xuyên NSNN phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội của các địa phương miền núi, vùng khó khăn.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi thường xuyên NSNN cấp huyện, đồng thời giới thiệu phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu trong lĩnh vực tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp huyện là gì?
    Chi thường xuyên NSNN cấp huyện là các khoản chi nhằm duy trì hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội và thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế, xã hội, quốc phòng - an ninh trên địa bàn huyện, không mang tính lợi nhuận nhưng góp phần ổn định và phát triển địa phương.

  2. Tại sao quản lý chi thường xuyên NSNN lại quan trọng đối với huyện Pác Nặm?
    Vì huyện Pác Nặm là huyện nghèo, nguồn thu ngân sách hạn chế trong khi nhu cầu chi tiêu lớn, quản lý chi thường xuyên hiệu quả giúp sử dụng nguồn lực tài chính tiết kiệm, tránh lãng phí, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi thường xuyên NSNN?
    Bao gồm điều kiện tự nhiên - kinh tế xã hội, cơ chế chính sách, nguồn lực tài chính công, năng lực quản lý và trình độ chuyên môn cán bộ, tổ chức bộ máy quản lý, và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả lập dự toán chi thường xuyên?
    Cần dựa trên nhu cầu thực tế, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, phân tích số liệu thực hiện các năm trước, đồng thời tuân thủ các quy định về định mức, tiêu chuẩn chi tiêu, đảm bảo dự toán sát với khả năng cân đối ngân sách.

  5. Công tác kiểm tra, thanh tra chi thường xuyên có vai trò gì?
    Giúp phát hiện, ngăn ngừa sai phạm, lãng phí, tham nhũng trong quản lý và sử dụng ngân sách, đảm bảo việc chi tiêu đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả, góp phần nâng cao niềm tin của nhân dân vào chính quyền địa phương.

Kết luận

  • Quản lý chi thường xuyên NSNN tại huyện Pác Nặm giai đoạn 2017-2019 đã đạt được những kết quả tích cực với tổng chi tăng từ 213 tỷ đồng lên 277 tỷ đồng, nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về hiệu quả và chấp hành dự toán.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chủ yếu gồm điều kiện kinh tế xã hội, năng lực cán bộ, tổ chức bộ máy và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra chi thường xuyên cần được hoàn thiện đồng bộ để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể tập trung vào hoàn thiện dự toán, tăng cường giám sát, nâng cao năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý.
  • Tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ và triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2020-2025 nhằm góp phần phát triển kinh tế - xã hội huyện Pác Nặm bền vững.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý và đơn vị sử dụng ngân sách tại huyện Pác Nặm cần phối hợp chặt chẽ triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường đào tạo, ứng dụng công nghệ để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên NSNN, góp phần phát triển địa phương.