Tổng quan nghiên cứu

Chia tài sản chung của vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân là một vấn đề pháp lý quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích của các thành viên trong gia đình cũng như sự ổn định xã hội. Theo Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014, tài sản chung của vợ chồng bao gồm tài sản do hai bên tạo ra trong thời kỳ hôn nhân, thu nhập từ lao động, hoạt động sản xuất kinh doanh, hoa lợi, lợi tức phát sinh từ tài sản riêng và các tài sản khác theo thỏa thuận. Tại tỉnh Lạng Sơn, việc thực hiện chia tài sản chung qua tổ chức hành nghề công chứng đã được triển khai từ năm 2015 đến 2019, tạo điều kiện thuận lợi cho việc bảo vệ quyền lợi của các bên và đảm bảo tính pháp lý cho các thỏa thuận.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ các quy định pháp luật về chia tài sản chung của vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân, đánh giá thực trạng áp dụng tại tổ chức hành nghề công chứng trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các quy định pháp luật hiện hành và thực tiễn công chứng văn bản thỏa thuận chia tài sản chung trong giai đoạn 2015-2019 tại Lạng Sơn. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật về hôn nhân và gia đình, đồng thời hỗ trợ các tổ chức công chứng, cơ quan quản lý nhà nước và người dân trong việc thực hiện quyền và nghĩa vụ liên quan đến tài sản chung của vợ chồng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về quyền sở hữu tài sản và lý thuyết về quan hệ pháp luật hôn nhân và gia đình. Lý thuyết quyền sở hữu tài sản giúp phân tích bản chất, phạm vi và các hình thức sở hữu tài sản chung, tài sản riêng của vợ chồng. Lý thuyết quan hệ pháp luật hôn nhân và gia đình tập trung vào các nguyên tắc, quyền và nghĩa vụ của các bên trong quan hệ hôn nhân, đặc biệt là quyền định đoạt tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: tài sản chung của vợ chồng, tài sản riêng, thỏa thuận chia tài sản chung, tổ chức hành nghề công chứng, hiệu lực pháp lý của văn bản thỏa thuận, nguyên tắc bình đẳng và tự nguyện trong chia tài sản, cũng như các trường hợp chia tài sản bị vô hiệu theo quy định pháp luật.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp luận biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác-Lênin, kết hợp với phương pháp phân tích pháp lý và phương pháp thực nghiệm. Nguồn dữ liệu chính bao gồm các văn bản pháp luật như Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, Luật Công chứng 2014, Bộ luật Dân sự 2015, các văn bản hướng dẫn thi hành, cùng với số liệu thu thập từ các tổ chức hành nghề công chứng tại tỉnh Lạng Sơn trong giai đoạn 2015-2019.

Phương pháp phân tích được áp dụng để đánh giá các quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng, đồng thời so sánh với các nghiên cứu trước đây và thực tiễn tại các địa phương khác. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm các hồ sơ công chứng văn bản thỏa thuận chia tài sản chung của vợ chồng tại các tổ chức hành nghề công chứng trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu phi xác suất theo tiêu chí hồ sơ có liên quan đến đề tài nghiên cứu. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2019, tập trung vào giai đoạn Luật Hôn nhân và Gia đình 2014 và Luật Công chứng 2014 có hiệu lực.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quyền thỏa thuận chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân được pháp luật bảo vệ: Khoản 1 Điều 38 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014 quy định vợ chồng có quyền thỏa thuận chia một phần hoặc toàn bộ tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân. Tại Lạng Sơn, hơn 85% hồ sơ công chứng văn bản thỏa thuận chia tài sản chung được thực hiện theo nguyên tắc tự nguyện và bình đẳng, thể hiện sự tôn trọng quyền định đoạt của các bên.

  2. Hiệu lực pháp lý của văn bản thỏa thuận chia tài sản được đảm bảo qua công chứng: Theo Điều 39 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, thời điểm có hiệu lực của việc chia tài sản chung được xác định trong văn bản thỏa thuận hoặc tính từ ngày lập văn bản nếu không có quy định khác. Tại Lạng Sơn, 90% văn bản thỏa thuận chia tài sản chung được công chứng đúng quy trình, góp phần giảm thiểu tranh chấp pháp lý.

  3. Nguyên tắc chia tài sản chung dựa trên sự công bằng và bảo vệ quyền lợi các thành viên gia đình: Thông tư liên tịch số 01/2016/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BTP hướng dẫn Tòa án áp dụng nguyên tắc chia đôi tài sản chung, đồng thời xem xét hoàn cảnh, công sức đóng góp và quyền lợi của các bên. Tại Lạng Sơn, các trường hợp yêu cầu Tòa án giải quyết chiếm khoảng 15%, trong đó Tòa án thường ưu tiên bảo vệ quyền lợi của bên yếu thế như người chăm sóc con nhỏ hoặc người có công sức đóng góp lớn hơn.

  4. Một số trường hợp chia tài sản chung bị vô hiệu do vi phạm quyền lợi của gia đình và người thứ ba: Luật Hôn nhân và Gia đình 2014 quy định việc chia tài sản nhằm trốn tránh nghĩa vụ nuôi dưỡng, bồi thường thiệt hại, trả nợ hoặc nghĩa vụ tài chính khác sẽ bị tuyên vô hiệu. Tại Lạng Sơn, khoảng 5% hồ sơ công chứng bị từ chối hoặc bị Tòa án tuyên vô hiệu do vi phạm các quy định này.

Thảo luận kết quả

Việc pháp luật trao quyền cho vợ chồng tự thỏa thuận chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân thể hiện sự tiến bộ, phù hợp với xu hướng dân chủ và tôn trọng quyền con người. Kết quả thực tiễn tại Lạng Sơn cho thấy tổ chức hành nghề công chứng đóng vai trò quan trọng trong việc bảo đảm tính pháp lý và minh bạch cho các thỏa thuận này. Việc công chứng giúp giảm thiểu tranh chấp, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên và người thứ ba liên quan.

Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số hạn chế như nhận thức pháp luật của một bộ phận người dân và công chứng viên chưa đồng đều, dẫn đến sai sót trong soạn thảo hoặc thực hiện văn bản thỏa thuận. So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác, Lạng Sơn có tỷ lệ công chứng văn bản thỏa thuận chia tài sản chung cao hơn mức trung bình quốc gia, nhưng vẫn cần nâng cao hơn nữa chất lượng dịch vụ công chứng.

Việc quy định các trường hợp chia tài sản bị vô hiệu nhằm bảo vệ lợi ích chung của gia đình và người thứ ba là cần thiết, song cũng đặt ra thách thức trong việc kiểm soát và giám sát thực hiện. Dữ liệu cho thấy các tổ chức hành nghề công chứng tại Lạng Sơn đã thực hiện nghiêm túc các quy định này, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về lĩnh vực này.

Biểu đồ thể hiện tỷ lệ hồ sơ công chứng văn bản thỏa thuận chia tài sản chung theo từng năm tại Lạng Sơn sẽ minh họa rõ xu hướng tăng trưởng và hiệu quả áp dụng pháp luật trong giai đoạn 2015-2019.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức pháp luật cho người dân và công chứng viên: Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo về quy định pháp luật liên quan đến chia tài sản chung và công chứng văn bản thỏa thuận nhằm nâng cao hiểu biết và kỹ năng thực hiện. Mục tiêu đạt 100% công chứng viên tại Lạng Sơn được đào tạo chuyên sâu trong vòng 12 tháng.

  2. Hoàn thiện quy định pháp luật về nội dung và hình thức văn bản thỏa thuận chia tài sản chung: Ban hành hướng dẫn chi tiết về các nội dung bắt buộc trong văn bản thỏa thuận, đảm bảo tính minh bạch và tránh tranh chấp. Thời gian đề xuất trong 6 tháng tới, do Bộ Tư pháp chủ trì phối hợp với các cơ quan liên quan.

  3. Tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động công chứng: Thiết lập hệ thống giám sát chặt chẽ hơn đối với các tổ chức hành nghề công chứng, đặc biệt là trong việc công chứng văn bản thỏa thuận chia tài sản chung, nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm. Đề xuất thực hiện trong vòng 1 năm, do Sở Tư pháp tỉnh Lạng Sơn phối hợp với Thanh tra Bộ Tư pháp.

  4. Xây dựng cơ chế phối hợp giữa các cơ quan tư pháp và tổ chức hành nghề công chứng: Tăng cường trao đổi thông tin, phối hợp giải quyết tranh chấp liên quan đến chia tài sản chung, nâng cao hiệu quả quản lý và bảo vệ quyền lợi các bên. Mục tiêu thiết lập cơ chế phối hợp chính thức trong 9 tháng tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về tư pháp và hôn nhân gia đình: Luận văn cung cấp cơ sở pháp lý và thực tiễn để hoàn thiện chính sách, pháp luật, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực chia tài sản chung và công chứng.

  2. Tổ chức hành nghề công chứng và công chứng viên: Giúp hiểu rõ hơn về quy trình, nguyên tắc và các yêu cầu pháp lý khi công chứng văn bản thỏa thuận chia tài sản chung, từ đó nâng cao chất lượng dịch vụ và trách nhiệm nghề nghiệp.

  3. Luật sư, chuyên gia pháp lý và nhà nghiên cứu: Cung cấp tài liệu tham khảo chuyên sâu về pháp luật hôn nhân và gia đình, đặc biệt là các quy định mới và thực tiễn áp dụng tại địa phương, hỗ trợ công tác tư vấn và nghiên cứu.

  4. Các cặp vợ chồng và người dân quan tâm đến quyền lợi tài sản trong hôn nhân: Giúp nhận thức rõ quyền và nghĩa vụ của mình, hiểu được quy trình và thủ tục công chứng thỏa thuận chia tài sản chung, từ đó bảo vệ tốt hơn quyền lợi cá nhân và gia đình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Vợ chồng có bắt buộc phải công chứng văn bản thỏa thuận chia tài sản chung không?
    Không phải trong mọi trường hợp đều bắt buộc công chứng. Tuy nhiên, nếu tài sản chung là bất động sản hoặc tài sản phải đăng ký quyền sở hữu thì văn bản thỏa thuận phải được công chứng để có hiệu lực pháp lý.

  2. Ai có quyền yêu cầu chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân?
    Chỉ có vợ hoặc chồng mới có quyền yêu cầu chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân. Người thứ ba không có quyền yêu cầu chia tài sản chung, trừ trường hợp áp dụng biện pháp cưỡng chế thi hành án dân sự.

  3. Việc chia tài sản chung có làm chấm dứt quan hệ hôn nhân không?
    Việc chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân không làm chấm dứt quan hệ hôn nhân giữa vợ chồng. Họ vẫn giữ các quyền và nghĩa vụ khác trong gia đình.

  4. Trường hợp nào việc chia tài sản chung bị vô hiệu?
    Việc chia tài sản chung bị vô hiệu nếu nhằm trốn tránh nghĩa vụ nuôi dưỡng, bồi thường thiệt hại, trả nợ, nghĩa vụ tài chính khác hoặc ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của con chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự.

  5. Thời điểm có hiệu lực của việc chia tài sản chung được xác định như thế nào?
    Thời điểm có hiệu lực được xác định theo thỏa thuận trong văn bản hoặc tính từ ngày lập văn bản nếu không có quy định khác. Nếu chia tài sản theo quyết định của Tòa án thì thời điểm có hiệu lực là ngày quyết định có hiệu lực pháp luật.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ các quy định pháp luật về chia tài sản chung của vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân và thực tiễn áp dụng tại tổ chức hành nghề công chứng tỉnh Lạng Sơn giai đoạn 2015-2019.
  • Việc công chứng văn bản thỏa thuận chia tài sản chung góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên, giảm thiểu tranh chấp và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.
  • Một số hạn chế trong nhận thức pháp luật và quy trình công chứng cần được khắc phục thông qua đào tạo và hoàn thiện chính sách pháp luật.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng công chứng và hoàn thiện pháp luật về chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân.
  • Khuyến nghị các cơ quan, tổ chức và cá nhân liên quan tiếp tục nghiên cứu, áp dụng và giám sát thực hiện để bảo đảm quyền lợi và sự phát triển bền vững của gia đình và xã hội.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và tổ chức hành nghề công chứng cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường tuyên truyền, đào tạo để nâng cao nhận thức và kỹ năng thực thi pháp luật về chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân.