Luận Văn Thạc Sĩ Nghiên Cứu Làng Nghề Truyền Thống Thụy Ứng, Huyện Thường Tín, Hà Nội Trong Bối Cảnh Cơ Chế Thị Trường

• Tác giả: Lê Quang Pháp
• Người hướng dẫn: TS. Đặng Thị Vân Chi
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Việt Nam học
• Đề tài: Làng Nghề Truyền Thống Tại Huyện Thường Tín, Hà Nội Trong Cơ Chế Thị Trường (Trường Hợp Làng Thụy Ứng)
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Lý do chọn đề tài
• 0.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu
• 0.3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
• 0.3.1. Mục đích nghiên cứu
• 0.3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
• 0.4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
• 0.5. Phƣơng pháp nghiên cứu
• 0.6. Dự kiến đóng góp của đề tài
• 0.7. Cấu trúc luận văn
• 1. CHƯƠNG 1: LÀNG NGHỀ TẠI HUYỆN THƢỜNG TÍN. Cơ chế thị trƣờng
• 1.1. Khái quát về huyện Thƣờng Tín
• 1.2. Vị trí địa lý và lịch sử hình thành
• 1.3. Điều kiện tự nhiên
• 1.4. Làng nghề tại huyện Thƣờng Tín. Quá trình hình thành và phát triển của các làng nghề tại huyện Thƣờng Tín
• 1.5. Tình hình làng nghề ở Thƣờng Tín
• 1.6. Yếu tố tác động tới phát triển làng nghề tại huyện Thƣờng Tín
• 1.7. Chủ trƣơng chính sách của Đảng, Nhà nƣớc và chính quyền huyện Thƣờng Tín
• 1.8. Cơ sở hạ tầng
• 1.9. TIỂU KẾT CHƯƠNG 1
• 2. CHƯƠNG 2: LÀNG NGHỀ THỤY ỨNG TRONG CƠ CHẾ THỊ TRƢỜNG
• 2.1. Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên
• 2.2. Lịch sử hình thành và quá trình phát triển
• 2.3. Làng nghề truyền thống Thụy Ứng trƣớc năm 1954
• 2.4. Làng nghề Thụy Ứng trong thời kỳ hợp tác xã nông nghiệp 1954-1986
• 2.5. Làng nghề Thụy Ứng trong cơ chế thị trƣờng
• 2.6. Làng nghề Thụy Ứng từ 1986 đến 1992
• 2.7. Làng nghề lƣợc sừng Thụy Ứng dƣới tác động của cơ chế thị trƣờng từ 1993 đến nay
• 2.8. Một số nhận xét về làng nghề Thụy Ứng
• 2.8.1. Quan hệ sản xuất làng nghề
• 2.8.2. Cơ hội và thách thức của làng nghề Thụy Ứng hiện nay
• 2.9. TIỂU KẾT CHƯƠNG 2
• 3. CHƯƠNG 3: NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CHO PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ TẠI HUYỆN THƢỜNG TÍN TRONG CƠ CHẾ THỊ TRƢỜNG – KINH NGHIỆM TỪ LÀNG THỤY ỨNG
• 3.1. Tiềm năng phát triển làng nghề tại huyện Thƣờng Tín
• 3.2. Dân số và lực lƣợng lao động
• 3.3. Nguồn nguyên liệu và các ngành phụ trợ
• 3.4. Truyền thống văn hóa làng nghề
• 3.5. Sản phẩm và thị trƣờng
• 3.6. Những vấn đề đặt ra cho việc phát triển làng nghề tại huyện Thƣờng Tín hiện nay – bài học từ làng Thụy Ứng
• 3.6.1. Cạnh tranh thị trƣờng và đầu ra sản phẩm
• 3.6.2. Vấn đề chuyên nghiệp hóa và thƣơng hiệu
• 3.6.3. Nguy cơ mất nghề và mai một nghề truyền thống
• 3.6.4. Vấn đề môi trƣờng
• 3.7. Một số giải pháp cho phát triển làng nghề tại huyện Thƣờng Tín – Kinh nghiệm từ làng Thụy Ứng
• 3.7.1. Kinh nghiệm phát triển làng nghề trong cơ chế thị trƣờng từ làng Thụy Ứng
• 3.7.2. Một số giải pháp cho phát triển làng nghề tại huyện Thƣờng Tín
• 3.8. TIỂU KẾT CHƯƠNG 3
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• Phụ lục 1: Danh sách làng nghề huyện Thƣờng Tín
• Phụ lục 2: Một số hình ảnh về các làng nghề ở huyện Thƣờng Tín
• DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU

I. Giới thiệu về làng nghề truyền thống Thụy Ứng

Làng nghề truyền thống Thụy Ứng nằm trong huyện Thường Tín, Hà Nội, là một trong những làng nghề có lịch sử lâu đời và đặc trưng của vùng đất này. Làng nghề này không chỉ nổi bật với các sản phẩm thủ công mỹ nghệ mà còn là nơi lưu giữ nhiều giá trị văn hóa truyền thống. Trong bối cảnh cơ chế thị trường, làng nghề Thụy Ứng đã trải qua nhiều biến đổi, từ việc sản xuất thủ công sang áp dụng công nghệ hiện đại. Sự chuyển mình này không chỉ giúp nâng cao chất lượng sản phẩm mà còn mở rộng thị trường tiêu thụ. Theo nghiên cứu, làng nghề Thụy Ứng đã có những bước tiến đáng kể trong việc phát triển kinh tế, tạo ra việc làm cho người dân và góp phần bảo tồn văn hóa truyền thống. Việc nghiên cứu về làng nghề này không chỉ mang lại cái nhìn sâu sắc về sự phát triển của làng nghề truyền thống mà còn giúp hiểu rõ hơn về những thách thức mà nó đang đối mặt trong cơ chế thị trường.

1.1. Lịch sử hình thành và phát triển

Làng nghề Thụy Ứng có nguồn gốc từ thế kỷ XV, với những nghề truyền thống như làm lược sừng. Qua các thời kỳ, làng nghề này đã phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là trong giai đoạn từ 1986 đến nay, khi cơ chế thị trường được áp dụng. Sự chuyển mình này đã tạo ra nhiều cơ hội cho người dân trong việc mở rộng sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Tuy nhiên, bên cạnh những cơ hội, làng nghề cũng phải đối mặt với nhiều thách thức như sự cạnh tranh từ các sản phẩm công nghiệp và nguy cơ mai một nghề truyền thống. Việc bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống Thụy Ứng là một nhiệm vụ quan trọng, không chỉ để duy trì sinh kế cho người dân mà còn để gìn giữ bản sắc văn hóa của địa phương.

II. Tình hình phát triển làng nghề trong cơ chế thị trường

Trong bối cảnh cơ chế thị trường, làng nghề Thụy Ứng đã có những bước tiến đáng kể trong việc phát triển sản xuất và mở rộng thị trường. Các sản phẩm từ làng nghề không chỉ phục vụ nhu cầu trong nước mà còn được xuất khẩu ra nước ngoài. Sự phát triển này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống. Tuy nhiên, để duy trì và phát triển bền vững, làng nghề cần phải đối mặt với nhiều thách thức như việc nâng cao chất lượng sản phẩm, cải thiện quy trình sản xuất và xây dựng thương hiệu. Việc áp dụng công nghệ mới và cải tiến kỹ thuật sản xuất là cần thiết để nâng cao năng lực cạnh tranh của sản phẩm. Đồng thời, việc xây dựng các chính sách hỗ trợ từ chính quyền địa phương cũng rất quan trọng để giúp làng nghề phát triển bền vững.

2.1. Cơ hội và thách thức

Làng nghề Thụy Ứng hiện đang đứng trước nhiều cơ hội và thách thức trong cơ chế thị trường. Cơ hội đến từ việc gia tăng nhu cầu tiêu thụ sản phẩm thủ công mỹ nghệ, đặc biệt là trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng ưa chuộng sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên và thân thiện với môi trường. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất mà làng nghề phải đối mặt là sự cạnh tranh từ các sản phẩm công nghiệp và hàng hóa nhập khẩu. Để vượt qua những thách thức này, làng nghề cần phải đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm và xây dựng thương hiệu mạnh. Việc kết hợp giữa sản xuất truyền thống và hiện đại sẽ giúp làng nghề Thụy Ứng phát triển bền vững trong tương lai.

III. Giải pháp phát triển làng nghề Thụy Ứng

Để phát triển bền vững làng nghề truyền thống Thụy Ứng trong cơ chế thị trường, cần có những giải pháp đồng bộ và hiệu quả. Trước hết, việc nâng cao chất lượng sản phẩm là rất quan trọng. Các nghệ nhân cần được đào tạo và cập nhật kỹ thuật mới để cải thiện quy trình sản xuất. Thứ hai, việc xây dựng thương hiệu cho sản phẩm làng nghề cũng cần được chú trọng. Một thương hiệu mạnh sẽ giúp sản phẩm dễ dàng tiếp cận thị trường và tăng giá trị sản phẩm. Cuối cùng, chính quyền địa phương cần có các chính sách hỗ trợ, như tạo điều kiện cho việc tiếp cận vốn vay, hỗ trợ quảng bá sản phẩm và tổ chức các hội chợ, triển lãm để giới thiệu sản phẩm đến người tiêu dùng. Những giải pháp này sẽ giúp làng nghề Thụy Ứng không chỉ tồn tại mà còn phát triển mạnh mẽ trong tương lai.

3.1. Đề xuất chính sách hỗ trợ

Chính quyền địa phương cần có những chính sách hỗ trợ cụ thể cho làng nghề truyền thống Thụy Ứng. Các chính sách này có thể bao gồm việc cung cấp vốn vay ưu đãi cho các hộ sản xuất, hỗ trợ đào tạo nghề cho người dân, và tổ chức các chương trình quảng bá sản phẩm. Ngoài ra, việc xây dựng các mô hình hợp tác xã cũng là một giải pháp hiệu quả để tăng cường sức mạnh cạnh tranh cho làng nghề. Hợp tác xã sẽ giúp các hộ sản xuất liên kết với nhau, chia sẻ kinh nghiệm và tài nguyên, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Những chính sách hỗ trợ này sẽ góp phần quan trọng vào việc phát triển bền vững làng nghề truyền thống Thụy Ứng trong cơ chế thị trường.

Tổng quan nghiên cứu

Làng nghề truyền thống đóng vai trò quan trọng trong cấu trúc kinh tế - xã hội của nông thôn Việt Nam, đặc biệt là tại huyện Thường Tín, Hà Nội – một vùng đất được mệnh danh là “vùng đất tổ trăm nghề”. Theo thống kê, cả nước có hơn 3.000 làng nghề thủ công, trong đó hơn 40% có lịch sử tồn tại trên 100 năm. Làng nghề không chỉ là sinh kế của người dân mà còn là nơi lưu giữ các giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc. Nghiên cứu tập trung vào làng nghề Thụy Ứng, xã Hòa Bình, huyện Thường Tín, với mục tiêu phân tích quá trình hình thành, phát triển và những tác động của cơ chế thị trường đến làng nghề này từ năm 1986 đến nay.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm điều kiện tự nhiên, lịch sử hình thành, thực trạng sản xuất và các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển của làng nghề Thụy Ứng trong bối cảnh kinh tế thị trường. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc bảo tồn và phát huy giá trị làng nghề truyền thống, đồng thời đề xuất các giải pháp phát triển bền vững phù hợp với xu thế hiện đại. Qua đó, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân, bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng các lý thuyết và mô hình nghiên cứu liên ngành nhằm phân tích làng nghề truyền thống trong bối cảnh kinh tế thị trường. Hai khung lý thuyết chính bao gồm:

• Lý thuyết kinh tế thị trường: Giải thích cơ chế cung cầu, giá cả và cạnh tranh trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm thủ công truyền thống. Cơ chế thị trường được xem là yếu tố quyết định trong việc định hướng sản xuất, đổi mới mẫu mã và mở rộng thị trường tiêu thụ.

• Lý thuyết khu vực học và hệ thống cấu trúc: Xem làng nghề như một hệ thống kinh tế - xã hội có các yếu tố liên kết chặt chẽ, bao gồm điều kiện tự nhiên, nguồn nhân lực, quan hệ sản xuất và văn hóa truyền thống. Mô hình này giúp phân tích mối quan hệ nội tại và bên ngoài của làng nghề trong không gian và thời gian.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: làng nghề truyền thống, cơ chế thị trường, phát triển bền vững, chuỗi giá trị sản phẩm thủ công, và liên kết vùng nghề.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận liên ngành kết hợp:

• Phương pháp khu vực học: Thu thập và phân tích dữ liệu về điều kiện tự nhiên, xã hội, lịch sử và văn hóa của làng nghề Thụy Ứng.

• Phương pháp hệ thống - cấu trúc: Xem xét làng nghề như một hệ thống gồm các yếu tố cấu thành và mối quan hệ tương tác.

• Phương pháp lịch sử: Khảo sát quá trình hình thành và phát triển làng nghề qua các giai đoạn lịch sử.

• Điền dã dân tộc học và điều tra xã hội học: Thu thập dữ liệu định tính và định lượng qua phỏng vấn sâu, khảo sát hộ gia đình, các nghệ nhân và cán bộ quản lý.

• Phân tích SWOT: Đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của làng nghề trong cơ chế thị trường.

Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu lịch sử, văn bản pháp luật, số liệu thống kê của chính quyền địa phương, các báo cáo chuyên ngành và dữ liệu thu thập thực địa. Cỡ mẫu khảo sát khoảng 150 hộ gia đình và 30 nghệ nhân, được chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả và phân tích nội dung.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Quá trình hình thành và phát triển lâu dài: Làng nghề Thụy Ứng có lịch sử gần 500 năm, bắt đầu từ thế kỷ XVI với nghề làm lược sừng do một vị tổ nghề họ Trần truyền dạy. Qua các giai đoạn lịch sử, nghề đã phát triển đa dạng sản phẩm như lược, cúc áo, quạt sừng, tù và, quân cờ…

2. Tác động của cơ chế thị trường: Từ năm 1986 đến nay, cơ chế thị trường đã tạo ra nhiều cơ hội mở rộng sản xuất và thị trường tiêu thụ. Thu nhập bình quân của lao động làm nghề truyền thống tại Thụy Ứng đạt khoảng 26-29 triệu đồng/năm, chiếm trên 90% thu nhập tổng thể của người lao động trong làng nghề. Tuy nhiên, cũng tồn tại thách thức như cạnh tranh gay gắt, nguy cơ mai một nghề truyền thống và ô nhiễm môi trường.

3. Cơ sở hạ tầng và chính sách hỗ trợ: Huyện Thường Tín đã xây dựng các cụm công nghiệp làng nghề, cải tạo đường giao thông và hỗ trợ đào tạo nghề với hơn 2.200 lao động được đào tạo trong giai đoạn 2014-2018. Các chính sách khuyến khích phát triển làng nghề truyền thống được triển khai đồng bộ, góp phần nâng cao năng lực sản xuất và quản lý.

4. Vấn đề môi trường và bảo tồn văn hóa: Ô nhiễm nguồn nước sông Tô Lịch và sông Nhuệ ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và đời sống người dân. Bên cạnh đó, ý thức giữ gìn nghề truyền thống và các giá trị văn hóa được duy trì qua các lễ hội, đền thờ tổ nghề và truyền nghề trong gia đình.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy làng nghề Thụy Ứng đã thích nghi linh hoạt với cơ chế thị trường, phát triển sản xuất đa dạng và nâng cao thu nhập cho người dân. Sự kết hợp giữa truyền thống và đổi mới kỹ thuật, mẫu mã sản phẩm giúp làng nghề duy trì sức cạnh tranh trên thị trường trong nước và xuất khẩu. So với các nghiên cứu về làng nghề khác tại Hà Nội, Thụy Ứng có lợi thế về lịch sử lâu đời, vị trí địa lý thuận lợi và nguồn nhân lực dồi dào.

Tuy nhiên, thách thức về ô nhiễm môi trường và nguy cơ mai một nghề truyền thống đòi hỏi sự can thiệp kịp thời từ chính quyền và cộng đồng. Việc xây dựng các cụm công nghiệp làng nghề tập trung, áp dụng công nghệ sạch và phát triển du lịch trải nghiệm là hướng đi phù hợp để bảo tồn và phát triển bền vững. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thu nhập bình quân theo nghề, sơ đồ phân bố các nghề truyền thống và bảng đánh giá SWOT chi tiết.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo và truyền nghề: Tổ chức các lớp đào tạo kỹ thuật mới, quản lý sản xuất và marketing cho lao động làng nghề nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh. Mục tiêu đào tạo 500 lao động/năm trong vòng 3 năm tới do UBND huyện phối hợp với các trung tâm nghề nghiệp thực hiện.

2. Phát triển cụm công nghiệp làng nghề tập trung: Mở rộng và nâng cấp các cụm công nghiệp hiện có, đầu tư hạ tầng kỹ thuật và xử lý môi trường để tạo điều kiện sản xuất sạch, an toàn. Thời gian thực hiện từ 2024 đến 2028, do Ban quản lý các cụm công nghiệp huyện chủ trì.

3. Xây dựng thương hiệu và xúc tiến thương mại: Hỗ trợ các làng nghề xây dựng thương hiệu tập thể, tổ chức hội chợ, triển lãm và quảng bá sản phẩm trên các kênh truyền thông hiện đại. Mục tiêu tăng doanh thu xuất khẩu lên 20% trong 5 năm tới, do Sở Công Thương và UBND huyện phối hợp thực hiện.

4. Phát triển du lịch làng nghề kết hợp bảo tồn văn hóa: Khai thác tiềm năng du lịch trải nghiệm, kết nối các điểm di tích lịch sử, lễ hội truyền thống với làng nghề để thu hút khách du lịch. Thời gian triển khai từ 2024 đến 2030, do Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch cùng UBND xã Hòa Bình thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước: Các cấp chính quyền địa phương và thành phố Hà Nội có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách phát triển làng nghề, quy hoạch cụm công nghiệp và bảo vệ môi trường.

2. Người dân và nghệ nhân làng nghề: Hỗ trợ nâng cao nhận thức về phát triển bền vững, kỹ thuật sản xuất và quản lý kinh doanh, từ đó cải thiện thu nhập và bảo tồn nghề truyền thống.

3. Các nhà nghiên cứu và học giả: Cung cấp tài liệu tham khảo về lịch sử, kinh tế và văn hóa làng nghề truyền thống trong bối cảnh kinh tế thị trường, phục vụ các nghiên cứu liên ngành.

4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư: Tìm hiểu tiềm năng phát triển sản xuất, thương mại và du lịch làng nghề để đầu tư, hợp tác phát triển sản phẩm và mở rộng thị trường.

Câu hỏi thường gặp

1. Làng nghề Thụy Ứng có từ khi nào?
   Làng nghề Thụy Ứng có lịch sử gần 500 năm, bắt đầu từ thế kỷ XVI với nghề làm lược sừng do một vị tổ nghề họ Trần truyền dạy.

2. Cơ chế thị trường ảnh hưởng thế nào đến làng nghề?
   Cơ chế thị trường tạo điều kiện mở rộng sản xuất, đổi mới mẫu mã và mở rộng thị trường tiêu thụ, đồng thời đặt ra thách thức cạnh tranh và yêu cầu nâng cao chất lượng sản phẩm.

3. Thu nhập bình quân của lao động làm nghề truyền thống tại Thụy Ứng là bao nhiêu?
   Thu nhập bình quân đạt khoảng 26-29 triệu đồng/năm, chiếm trên 90% thu nhập tổng thể của người lao động trong làng nghề.

4. Những chính sách hỗ trợ nào đã được triển khai?
   Chính quyền huyện đã tổ chức đào tạo nghề cho hơn 2.200 lao động, xây dựng cụm công nghiệp làng nghề, hỗ trợ xây dựng thương hiệu và xử lý môi trường.

5. Làm thế nào để bảo tồn và phát triển bền vững làng nghề?
   Cần kết hợp đào tạo kỹ thuật, phát triển cụm công nghiệp tập trung, xây dựng thương hiệu, xúc tiến thương mại và phát triển du lịch trải nghiệm gắn với bảo tồn văn hóa truyền thống.

Kết luận

• Làng nghề Thụy Ứng là một trong những làng nghề truyền thống lâu đời và tiêu biểu của huyện Thường Tín, với lịch sử gần 500 năm và đa dạng sản phẩm thủ công.
• Cơ chế thị trường đã tạo ra nhiều cơ hội phát triển nhưng cũng đặt ra thách thức về cạnh tranh và bảo vệ môi trường.
• Chính quyền địa phương đã có nhiều chính sách hỗ trợ đào tạo, xây dựng cụm công nghiệp và phát triển thương hiệu làng nghề.
• Việc phát triển du lịch làng nghề kết hợp bảo tồn văn hóa truyền thống là hướng đi bền vững và hiệu quả.
• Các bước tiếp theo cần tập trung vào nâng cao năng lực sản xuất, mở rộng thị trường và hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật để phát huy tối đa tiềm năng làng nghề.

Kêu gọi hành động: Các cấp chính quyền, cộng đồng và doanh nghiệp cần phối hợp chặt chẽ để bảo tồn và phát triển làng nghề Thụy Ứng, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững của huyện Thường Tín và thành phố Hà Nội.