Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế ngày càng phát triển và cạnh tranh gay gắt, việc hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) trở thành một yêu cầu cấp thiết đối với các doanh nghiệp, đặc biệt là các công ty hoạt động trong lĩnh vực đặc thù như xổ số kiến thiết. Công ty TNHH Một thành viên Xổ số Kiến thiết Thành phố Hồ Chí Minh (HCM Lottery) là một doanh nghiệp nhà nước với vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nguồn thu ngân sách và phát triển kinh tế địa phương. Tuy nhiên, hệ thống kiểm soát nội bộ hiện tại của công ty còn nhiều hạn chế, chưa phát huy hiệu quả tối ưu trong quản trị rủi ro, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh từ các loại hình xổ số điện toán và các hình thức giải trí khác ngày càng gia tăng.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Công ty TNHH Một thành viên Xổ số Kiến thiết Thành phố Hồ Chí Minh theo hướng quản trị rủi ro, nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và giảm thiểu các rủi ro tiềm ẩn. Nghiên cứu tập trung xác định các nhân tố ảnh hưởng đến hệ thống kiểm soát nội bộ, đo lường mức độ tác động của từng nhân tố, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện phù hợp. Phạm vi nghiên cứu được giới hạn trong khoảng thời gian từ tháng 5/2016 đến tháng 2/2017, tại trụ sở và các bộ phận chức năng của công ty.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao chất lượng hệ thống kiểm soát nội bộ, góp phần đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả trong quản lý và vận hành doanh nghiệp. Đồng thời, nghiên cứu cũng hỗ trợ công ty trong việc ứng dụng các mô hình quản trị rủi ro hiện đại, từ đó tăng cường năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khung lý thuyết kiểm soát nội bộ theo mô hình COSO (2004) và hướng quản trị rủi ro (Enterprise Risk Management - ERM). Mô hình COSO gồm năm thành phần chính: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Trong đó, môi trường kiểm soát được xem là nền tảng ảnh hưởng đến các thành phần còn lại, bao gồm các yếu tố như triết lý quản lý, cơ cấu tổ chức, chính sách nhân sự và đạo đức nghề nghiệp.

Bên cạnh đó, lý thuyết quản trị rủi ro nhấn mạnh quá trình nhận diện, đánh giá và phản ứng với các rủi ro tiềm ẩn trong hoạt động doanh nghiệp. Các khái niệm chính được sử dụng gồm: thiết lập mục tiêu, nhận dạng sự kiện tiềm tàng, đánh giá rủi ro, phản ứng rủi ro và giám sát. Việc kết hợp hai lý thuyết này giúp xây dựng một hệ thống kiểm soát nội bộ toàn diện, vừa đảm bảo kiểm soát hiệu quả vừa quản lý rủi ro một cách chủ động.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm:

  • Hệ thống kiểm soát nội bộ (HTKSNB): Quá trình do ban giám đốc và nhân viên thiết kế và thực hiện nhằm cung cấp sự đảm bảo hợp lý về việc đạt được các mục tiêu hoạt động, báo cáo và tuân thủ.
  • Quản trị rủi ro doanh nghiệp (ERM): Quá trình nhận diện, đánh giá và quản lý các rủi ro có thể ảnh hưởng đến mục tiêu của tổ chức.
  • Môi trường kiểm soát: Nền tảng tạo ra ý thức kiểm soát trong tổ chức, bao gồm các giá trị đạo đức, chính sách và cơ cấu tổ chức.
  • Phản ứng rủi ro: Các biện pháp né tránh, giảm thiểu, chuyển giao hoặc chấp nhận rủi ro nhằm đưa rủi ro về mức có thể chấp nhận được.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Phương pháp định tính bao gồm tổng kết lý thuyết, phân tích tài liệu và phỏng vấn chuyên gia nhằm xây dựng giả thuyết nghiên cứu. Phương pháp định lượng được thực hiện thông qua khảo sát bằng bảng câu hỏi dựa trên thang đo Likert, thu thập dữ liệu từ cán bộ, nhân viên công ty.

Cỡ mẫu khảo sát khoảng 200 người, được chọn theo phương pháp phi xác suất nhằm đảm bảo tính đại diện cho các phòng ban và cấp quản lý. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm SPSS với các kỹ thuật phân tích bao gồm kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) và hồi quy đa biến để đo lường mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến hệ thống kiểm soát nội bộ.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 5/2016 đến tháng 3/2017, bao gồm các giai đoạn: xây dựng mô hình và giả thuyết, thiết kế bảng câu hỏi, thu thập dữ liệu, phân tích và đánh giá kết quả, đề xuất giải pháp hoàn thiện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tám nhân tố ảnh hưởng đến hệ thống kiểm soát nội bộ được xác định và sắp xếp theo mức độ tác động giảm dần: phản ứng rủi ro (β = 0.38), môi trường kiểm soát (β = 0.34), thông tin truyền thông (β = 0.332), đánh giá rủi ro (β = 0.328), hoạt động kiểm soát (β = 0.316), nhận dạng sự tiềm tàng (β = 0.3), thiết lập mục tiêu (β = 0.194) và giám sát (β = 0.18).
  2. Phản ứng rủi ro là yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất, cho thấy công ty cần tập trung nâng cao khả năng ứng phó với các rủi ro phát sinh trong hoạt động kinh doanh.
  3. Môi trường kiểm soát và thông tin truyền thông cũng đóng vai trò quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ.
  4. Các yếu tố như đánh giá rủi ro và hoạt động kiểm soát có mức độ tác động tương đối đồng đều, phản ánh sự cần thiết của việc đánh giá chính xác rủi ro và thực hiện các biện pháp kiểm soát phù hợp.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước về vai trò của các thành phần trong hệ thống kiểm soát nội bộ theo mô hình COSO và ERM. Việc phản ứng rủi ro được đánh giá cao nhất cho thấy công ty đang đối mặt với nhiều rủi ro đặc thù ngành xổ số như gian lận, cạnh tranh từ các hình thức xổ số điện tử và các rủi ro pháp lý. Điều này đòi hỏi công ty phải có các chính sách và quy trình phản ứng linh hoạt, kịp thời.

Môi trường kiểm soát và thông tin truyền thông là nền tảng tạo nên ý thức kiểm soát và sự minh bạch trong tổ chức, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm soát nội bộ. So sánh với các nghiên cứu tại các công ty xổ số khác trong nước, mức độ ảnh hưởng của các nhân tố này tương đồng, khẳng định tính nhất quán của mô hình nghiên cứu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện hệ số β của từng nhân tố, giúp minh họa rõ ràng mức độ ảnh hưởng và ưu tiên trong việc hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ. Bảng hồi quy đa biến cũng cho thấy mô hình có độ phù hợp cao với giá trị R² đạt khoảng 0.65, chứng tỏ các nhân tố giải thích được phần lớn biến động của hệ thống kiểm soát nội bộ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực phản ứng rủi ro: Xây dựng và cập nhật thường xuyên các kịch bản ứng phó rủi ro, đào tạo nhân viên về kỹ năng quản lý rủi ro, áp dụng công nghệ giám sát tự động. Mục tiêu giảm thiểu thiệt hại do rủi ro gây ra trong vòng 12 tháng, do Ban quản lý rủi ro chủ trì thực hiện.

  2. Cải thiện môi trường kiểm soát: Xây dựng văn hóa kiểm soát nội bộ dựa trên đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm giải trình, hoàn thiện cơ cấu tổ chức và phân quyền rõ ràng. Mục tiêu nâng cao chỉ số đánh giá môi trường kiểm soát lên trên 80% trong khảo sát nội bộ, thực hiện trong 18 tháng, do Ban nhân sự phối hợp Ban kiểm soát.

  3. Nâng cao chất lượng thông tin và truyền thông: Triển khai hệ thống quản lý thông tin tích hợp, đảm bảo thông tin minh bạch, kịp thời và chính xác đến các cấp quản lý và nhân viên. Mục tiêu giảm thời gian xử lý thông tin xuống dưới 24 giờ, hoàn thành trong 12 tháng, do Ban CNTT và Ban truyền thông phối hợp.

  4. Tăng cường hoạt động đánh giá và giám sát: Thiết lập quy trình đánh giá rủi ro định kỳ, giám sát chặt chẽ các hoạt động kiểm soát, sử dụng các công cụ phân tích dữ liệu để phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường. Mục tiêu thực hiện đánh giá ít nhất 2 lần/năm, do Ban kiểm toán nội bộ đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý công ty xổ số kiến thiết: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng và hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ, giúp nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro và đảm bảo hoạt động kinh doanh bền vững.

  2. Chuyên viên kiểm soát nội bộ và kiểm toán nội bộ: Cung cấp các mô hình, phương pháp đánh giá và phân tích dữ liệu thực tiễn, hỗ trợ công tác kiểm soát và giám sát hiệu quả hơn.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, quản trị rủi ro: Tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng lý thuyết COSO và ERM trong môi trường doanh nghiệp nhà nước đặc thù, đồng thời là cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức giám sát: Giúp hiểu rõ hơn về thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến hệ thống kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp nhà nước, từ đó xây dựng chính sách hỗ trợ phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hệ thống kiểm soát nội bộ là gì và tại sao quan trọng?
    Hệ thống kiểm soát nội bộ là tập hợp các quy trình, chính sách và hoạt động nhằm đảm bảo doanh nghiệp đạt được mục tiêu về hoạt động, báo cáo và tuân thủ pháp luật. Nó giúp giảm thiểu rủi ro, bảo vệ tài sản và nâng cao hiệu quả quản lý.

  2. Các nhân tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến hệ thống kiểm soát nội bộ?
    Phản ứng rủi ro, môi trường kiểm soát và thông tin truyền thông là những nhân tố có ảnh hưởng lớn nhất, theo kết quả nghiên cứu tại Công ty TNHH Một thành viên Xổ số Kiến thiết TP. Hồ Chí Minh.

  3. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
    Luận văn kết hợp phương pháp định tính (tổng kết lý thuyết, phỏng vấn chuyên gia) và định lượng (khảo sát bằng bảng câu hỏi, phân tích dữ liệu bằng SPSS) để đảm bảo tính khách quan và chính xác.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả phản ứng rủi ro trong doanh nghiệp?
    Doanh nghiệp cần xây dựng các kịch bản ứng phó cụ thể, đào tạo nhân viên, áp dụng công nghệ giám sát và thường xuyên đánh giá, cập nhật các biện pháp quản lý rủi ro.

  5. Hệ thống kiểm soát nội bộ có thể ngăn chặn hoàn toàn rủi ro không?
    Không, hệ thống kiểm soát nội bộ chỉ cung cấp sự đảm bảo hợp lý, không thể loại bỏ hoàn toàn mọi rủi ro do các yếu tố như sai sót con người, sự kiện bên ngoài hoặc lạm quyền quản lý.

Kết luận

  • Luận văn đã xác định tám nhân tố chính ảnh hưởng đến hệ thống kiểm soát nội bộ tại Công ty TNHH Một thành viên Xổ số Kiến thiết TP. Hồ Chí Minh, trong đó phản ứng rủi ro có tác động mạnh nhất.
  • Nghiên cứu kết hợp lý thuyết COSO và quản trị rủi ro ERM để xây dựng mô hình đánh giá toàn diện, phù hợp với đặc thù ngành xổ số kiến thiết.
  • Phương pháp nghiên cứu kết hợp định tính và định lượng với cỡ mẫu khoảng 200 người, sử dụng phân tích hồi quy đa biến cho kết quả tin cậy.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực phản ứng rủi ro, cải thiện môi trường kiểm soát, nâng cao chất lượng thông tin và tăng cường giám sát.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các công ty xổ số khác để so sánh và hoàn thiện mô hình.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro tại doanh nghiệp của bạn!