Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công cuộc đổi mới nền kinh tế Việt Nam, quản lý tài chính công và ngân sách nhà nước (NSNN) đã có nhiều chuyển biến tích cực. Theo số liệu thống kê giai đoạn 2015-2017, chi thường xuyên NSNN qua Kho bạc Nhà nước (KBNN) huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách, phản ánh vai trò quan trọng của công tác kiểm soát chi thường xuyên trong việc đảm bảo sử dụng nguồn lực tài chính hiệu quả. Tuy nhiên, thực tế cho thấy công tác kiểm soát chi thường xuyên tại KBNN Ba Bể còn tồn tại nhiều hạn chế như quy trình kiểm soát chưa thực sự hiệu quả, tình trạng lãng phí ngân sách vẫn diễn ra, và việc phân công nhiệm vụ kiểm soát chi chưa phù hợp với yêu cầu cải cách tài chính công.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng công tác kiểm soát chi thường xuyên NSNN qua KBNN huyện Ba Bể trong giai đoạn 2015-2017, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng ngân sách. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các khoản chi thường xuyên NSNN tại KBNN huyện Ba Bể, với dữ liệu thu thập từ báo cáo chi ngân sách và phiếu điều tra các đơn vị sử dụng ngân sách mở tài khoản tại KBNN. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao hiệu quả kiểm soát chi, giảm thất thoát, lãng phí, đồng thời thúc đẩy cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực tài chính công tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, đặc biệt là các khái niệm về chi thường xuyên NSNN và kiểm soát chi thường xuyên qua KBNN. Chi thường xuyên NSNN được định nghĩa là các khoản chi phục vụ cho các hoạt động thường xuyên của Nhà nước như chi cho bộ máy hành chính, sự nghiệp giáo dục, y tế, quốc phòng, an ninh và các chương trình xã hội. Đặc điểm của chi thường xuyên là tính ổn định tương đối, hiệu lực tác động ngắn hạn và gắn liền với cơ cấu tổ chức bộ máy Nhà nước.

Kiểm soát chi thường xuyên NSNN qua KBNN là quá trình sử dụng các công cụ nghiệp vụ để kiểm tra, đối chiếu các khoản chi nhằm đảm bảo chi đúng đối tượng, đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức theo quy định pháp luật. Các nguyên tắc kiểm soát bao gồm kiểm tra toàn bộ khoản chi trong quá trình chi trả, hạch toán đúng niên độ ngân sách, và thu hồi các khoản chi sai phạm. Mô hình kiểm soát chi được thực hiện qua quy trình giao dịch một cửa, gồm các bước tiếp nhận hồ sơ, kiểm soát chi theo trình tự thủ tục, ký chứng từ và thực hiện thanh toán.

Các khái niệm chính bao gồm: chi thường xuyên NSNN, kiểm soát chi thường xuyên, dự toán ngân sách, công cụ kiểm soát (kế toán NSNN, mục lục NSNN, định mức chi ngân sách), và các nhân tố ảnh hưởng đến kiểm soát chi (nhân tố chủ quan và khách quan).

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu nghiên cứu bao gồm dữ liệu thứ cấp từ báo cáo chi NSNN qua KBNN huyện Ba Bể giai đoạn 2015-2017, các văn bản pháp luật liên quan, và dữ liệu sơ cấp thu thập qua phiếu điều tra với 128 đơn vị sử dụng ngân sách và cán bộ KBNN trực tiếp kiểm soát chi. Phương pháp chọn mẫu là mẫu ngẫu nhiên phân tầng với sai số cho phép 5%, đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đơn vị hành chính sự nghiệp, ngân sách cấp xã và cán bộ kiểm soát chi.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh số liệu tuyệt đối và tương đối để đánh giá biến động chi thường xuyên, hiệu quả kiểm soát chi qua các năm. Phương pháp chuyên gia được áp dụng để lấy ý kiến đánh giá và định hướng giải pháp từ Ban lãnh đạo KBNN huyện Ba Bể. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2017, với thu thập và xử lý dữ liệu trong năm 2018-2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy mô và cơ cấu chi thường xuyên NSNN qua KBNN Ba Bể: Tổng chi thường xuyên NSNN qua KBNN huyện Ba Bể trong giai đoạn 2015-2017 tăng đều, với tỷ trọng chi thường xuyên chiếm khoảng 70-75% tổng chi NSNN. Chi cho các hoạt động sự nghiệp như giáo dục, y tế chiếm trên 60% tổng chi thường xuyên, trong khi chi cho bộ máy hành chính và quốc phòng chiếm phần còn lại.

  2. Hiệu quả kiểm soát chi: Tỷ lệ hồ sơ chi thường xuyên được kiểm soát và giải quyết đúng hạn đạt trên 85%, tuy nhiên vẫn còn khoảng 10-15% hồ sơ bị từ chối do không đáp ứng đủ điều kiện về chứng từ, định mức chi. Số dư tạm ứng chi thường xuyên so với tổng chi thường xuyên bình quân duy trì ở mức khoảng 8%, phản ánh tình trạng chiếm dụng vốn NSNN cần được cải thiện.

  3. Nhân tố ảnh hưởng đến công tác kiểm soát chi: Qua khảo sát, 90% đơn vị đồng ý rằng năng lực, trình độ cán bộ kiểm soát chi ảnh hưởng lớn đến chất lượng kiểm soát. Hơn 80% đánh giá hệ thống cơ sở pháp lý và quy trình kiểm soát còn chưa đồng bộ, gây khó khăn trong thực hiện. Việc ứng dụng công nghệ thông tin được đánh giá tích cực nhưng chưa đồng bộ toàn diện.

  4. So sánh với các địa phương khác: KBNN huyện Ba Bể có nhiều điểm tương đồng với KBNN huyện Phú Lương và phòng Giao dịch KBNN tỉnh Cao Bằng về quy trình kiểm soát chi và các khó khăn trong cải cách thủ tục hành chính. Tuy nhiên, Ba Bể còn hạn chế trong phối hợp liên ngành và ứng dụng công nghệ thông tin so với các địa phương dẫn đầu.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác kiểm soát chi thường xuyên NSNN qua KBNN Ba Bể đã đạt được những thành tựu nhất định như tăng cường tính minh bạch, phát hiện và ngăn chặn kịp thời các khoản chi sai chế độ. Tuy nhiên, tỷ lệ hồ sơ bị từ chối và số dư tạm ứng còn cao phản ánh những bất cập trong quy trình kiểm soát và ý thức chấp hành của các đơn vị sử dụng ngân sách. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ hệ thống văn bản pháp luật chưa đồng bộ, năng lực cán bộ kiểm soát chưa đồng đều, và hạn chế trong ứng dụng công nghệ thông tin.

So với các nghiên cứu tại các địa phương khác, Ba Bể cần tăng cường phối hợp liên ngành và cải tiến quy trình nghiệp vụ để rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, giảm thiểu phiền hà cho đơn vị sử dụng ngân sách. Việc áp dụng các công cụ kiểm soát hiện đại như hệ thống TABMIS và thanh toán không dùng tiền mặt cần được đẩy mạnh để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu chi thường xuyên theo năm, bảng thống kê tỷ lệ hồ sơ giải quyết đúng hạn và biểu đồ so sánh số dư tạm ứng qua các năm để minh họa xu hướng và hiệu quả kiểm soát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Kiểm soát chặt chẽ quy trình nghiệp vụ kiểm soát chi: Tăng cường giám sát, kiểm tra chặt chẽ từng bước trong quy trình kiểm soát chi thường xuyên, kiên quyết xử lý các vi phạm về quy trình. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo KBNN huyện Ba Bể, thời gian: ngay trong năm tài chính tiếp theo.

  2. Tăng cường giám sát và đôn đốc đơn vị sử dụng ngân sách: Đẩy mạnh thanh toán tạm ứng, tăng tỷ trọng thanh toán không dùng tiền mặt nhằm giảm số dư tạm ứng chi thường xuyên. Chủ thể thực hiện: KBNN phối hợp với các đơn vị sử dụng ngân sách, thời gian: 1-2 năm.

  3. Hoàn thiện hoạt động phối hợp liên ngành: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa KBNN, Ủy ban nhân dân huyện, cơ quan tài chính và các đơn vị chủ quản để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, KBNN huyện Ba Bể, thời gian: 6-12 tháng.

  4. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ kiểm soát chi: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp cho cán bộ kiểm soát chi nhằm nâng cao năng lực và trách nhiệm. Chủ thể thực hiện: KBNN tỉnh Bắc Kạn phối hợp với các cơ sở đào tạo, thời gian: liên tục hàng năm.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin: Tăng cường khai thác, vận hành hệ thống TABMIS và các phần mềm tác nghiệp, hướng tới xây dựng kho bạc điện tử, giảm thiểu thủ tục giấy tờ và nâng cao hiệu quả kiểm soát. Chủ thể thực hiện: KBNN tỉnh Bắc Kạn, thời gian: 2-3 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và nhân viên Kho bạc Nhà nước: Giúp hiểu rõ quy trình, công cụ và các yếu tố ảnh hưởng đến công tác kiểm soát chi thường xuyên, từ đó nâng cao hiệu quả công tác chuyên môn.

  2. Lãnh đạo các đơn vị sử dụng ngân sách: Nắm bắt các yêu cầu, quy định về kiểm soát chi để thực hiện đúng chế độ, giảm thiểu rủi ro bị từ chối thanh toán, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

  3. Cơ quan quản lý tài chính và chính quyền địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, cơ chế phối hợp và cải cách thủ tục hành chính trong quản lý ngân sách.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm soát chi thường xuyên NSNN qua KBNN, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát chi thường xuyên NSNN qua KBNN là gì?
    Là quá trình KBNN sử dụng các công cụ nghiệp vụ để kiểm tra, đối chiếu các khoản chi thường xuyên NSNN nhằm đảm bảo chi đúng đối tượng, đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức theo quy định pháp luật.

  2. Tại sao kiểm soát chi thường xuyên lại quan trọng?
    Kiểm soát chi giúp nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn NSNN, chống thất thoát, lãng phí, đảm bảo chi đúng mục đích và tuân thủ quy định pháp luật, góp phần giữ vững kỷ cương tài chính.

  3. Những khó khăn chính trong công tác kiểm soát chi tại KBNN Ba Bể là gì?
    Bao gồm quy trình kiểm soát còn phức tạp, hồ sơ chứng từ chưa đầy đủ, năng lực cán bộ chưa đồng đều, và hạn chế trong ứng dụng công nghệ thông tin.

  4. Các công cụ kiểm soát chi thường xuyên gồm những gì?
    Bao gồm kế toán NSNN, hệ thống mục lục NSNN, định mức chi ngân sách, hợp đồng mua sắm tài sản công và các phần mềm quản lý nghiệp vụ như TABMIS.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả kiểm soát chi thường xuyên?
    Tăng cường đào tạo cán bộ, hoàn thiện quy trình nghiệp vụ, đẩy mạnh phối hợp liên ngành, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường giám sát, đôn đốc đơn vị sử dụng ngân sách.

Kết luận

  • Công tác kiểm soát chi thường xuyên NSNN qua KBNN huyện Ba Bể đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong giai đoạn 2015-2017, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.
  • Vẫn còn tồn tại các hạn chế như tỷ lệ hồ sơ bị từ chối, số dư tạm ứng cao và hạn chế trong phối hợp liên ngành, ứng dụng công nghệ.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm hoàn thiện quy trình kiểm soát, nâng cao năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng đối với các cơ quan quản lý tài chính, KBNN và các đơn vị sử dụng ngân sách tại địa phương.
  • Đề nghị triển khai các giải pháp trong vòng 1-3 năm tới để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi thường xuyên, góp phần thực hiện cải cách tài chính công và phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Hành động tiếp theo là tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu, hoàn thiện quy trình nghiệp vụ và đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kiểm soát chi tại KBNN huyện Ba Bể.