Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách quan trọng của Đảng và Nhà nước Việt Nam, đóng vai trò trụ cột trong hệ thống an sinh xã hội. Tính đến năm 2019, số lao động tham gia BHXH bắt buộc trên toàn quốc đạt khoảng 15,2 triệu người, tăng 23% so với năm 2015, với tổng số thu BHXH bắt buộc đạt 245.361 tỷ đồng, tăng 65,3% so với năm 2015. Thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn, cũng ghi nhận sự gia tăng tích cực trong công tác quản lý thu BHXH bắt buộc, tuy nhiên vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn như tỷ lệ tham gia BHXH chưa cao, tình trạng nợ đọng và gian lận trong kê khai quỹ lương đóng BHXH.

Luận văn tập trung nghiên cứu công tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Bắc Kạn trong giai đoạn 2017-2019. Mục tiêu chính là phân tích thực trạng, đánh giá kết quả đạt được, chỉ ra hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH bắt buộc tại địa phương. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các đơn vị sử dụng lao động và người lao động trên địa bàn thành phố Bắc Kạn, với dữ liệu thu thập trong khoảng thời gian từ năm 2017 đến 2019, cùng khảo sát thực tế trong tháng 5 và 6 năm 2020.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo nguồn thu ổn định cho quỹ BHXH, góp phần thực hiện chính sách an sinh xã hội, đồng thời hỗ trợ công tác quản lý nhà nước về BHXH tại địa phương. Các chỉ số như tỷ lệ tham gia BHXH, số tiền thu BHXH, tỷ lệ nợ đọng được sử dụng làm thước đo hiệu quả quản lý, giúp định hướng các chính sách và biện pháp cải thiện trong tương lai.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thu BHXH bắt buộc, bao gồm:

  • Lý thuyết về BHXH: BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ mất hoặc giảm khả năng lao động do các rủi ro xã hội, dựa trên quỹ tài chính do các bên tham gia đóng góp và có sự bảo hộ của Nhà nước theo pháp luật.

  • Lý thuyết quản lý thu BHXH bắt buộc: Quản lý thu BHXH bắt buộc là quá trình tác động của cơ quan BHXH đối với các tổ chức, cá nhân liên quan nhằm thu đúng, đủ, kịp thời tiền BHXH theo quy định, đảm bảo nguồn kinh phí chi trả các chế độ BHXH trên nguyên tắc “có đóng, có hưởng”.

  • Các nguyên tắc quản lý thu BHXH bắt buộc: Bao gồm quản lý dựa trên pháp luật, thu đúng đối tượng, đủ số lượng, đảm bảo quyền lợi người tham gia, và bảo đảm hoạt động thu ổn định, bền vững, hiệu quả.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, căn cứ đóng BHXH, phương thức đóng BHXH, công tác lập kế hoạch và giao dự toán thu, quản lý tổ chức thu, quyết toán thu, quản lý nợ đóng BHXH, thanh tra kiểm tra công tác thu.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng cả số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của BHXH tỉnh Bắc Kạn, BHXH thành phố Bắc Kạn, Cục Thống kê tỉnh, Sở Kế hoạch Đầu tư, Chi cục Thuế và các văn bản pháp luật liên quan. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp bằng bảng hỏi với 215 đơn vị sử dụng lao động và 65 người lao động trên địa bàn thành phố Bắc Kạn, cùng 9 cán bộ BHXH và 1 lãnh đạo cơ quan BHXH thành phố.

  • Phương pháp chọn mẫu: Đối với đơn vị sử dụng lao động, mẫu được chọn theo công thức Slovin với sai số 5%, chiếm khoảng 46% tổng số đơn vị. Đối với người lao động, mẫu được xác định theo công thức của Hair với 65 người tham gia khảo sát.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phản ánh quy mô, chất lượng và hiệu quả công tác quản lý thu BHXH qua các chỉ tiêu như số lượng đơn vị, số tiền thu, tỷ lệ nợ đọng. Phương pháp so sánh được áp dụng để đánh giá sự biến động qua các năm. Dữ liệu được xử lý và phân tích trên phần mềm Excel, kết hợp thang đo Likert để đánh giá mức độ hài lòng và hiệu quả công tác quản lý.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu sơ cấp trong tháng 5 và 6 năm 2020, phân tích và tổng hợp dữ liệu trong các tháng tiếp theo để hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc: Giai đoạn 2017-2019, số đơn vị sử dụng lao động tham gia BHXH trên địa bàn thành phố Bắc Kạn tăng đều, với tỷ lệ tham gia BHXH bắt buộc đạt khoảng 70% so với tổng số lao động trong diện tham gia, thấp hơn mức trung bình toàn quốc nhưng có xu hướng cải thiện.

  2. Kết quả thu BHXH: Tổng số tiền thu BHXH bắt buộc hàng năm tại thành phố Bắc Kạn tăng trung bình 12% mỗi năm, đạt trên 90% kế hoạch giao. Tuy nhiên, tỷ lệ nợ đọng BHXH vẫn còn ở mức khoảng 3,5% tổng số thu, cao hơn so với một số địa phương lân cận như Cao Bằng (2,1%) và Tuyên Quang (3,58%).

  3. Công tác quản lý nợ BHXH: Tình trạng nợ đọng chủ yếu tập trung ở các doanh nghiệp ngoài quốc doanh và một số đơn vị hành chính sự nghiệp ngoài công lập. Các biện pháp đôn đốc, thanh tra kiểm tra đã được thực hiện nhưng hiệu quả chưa cao, do một số đơn vị cố tình trốn đóng hoặc gặp khó khăn về tài chính.

  4. Đánh giá của các bên liên quan: Qua khảo sát, cán bộ BHXH đánh giá công tác lập kế hoạch và giao dự toán thu đạt mức khá (điểm trung bình 3,8/5), trong khi đơn vị sử dụng lao động và người lao động đánh giá công tác thu và quyết toán thu BHXH ở mức trung bình (3,2/5). Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thu được đánh giá gồm: khung pháp lý (4,0/5), sự phối hợp liên ngành (3,5/5), nhận thức của người lao động và doanh nghiệp (2,8/5).

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trong công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại thành phố Bắc Kạn bao gồm: sự chưa đồng bộ và hoàn thiện của hệ thống pháp luật, nhận thức chưa đầy đủ của người lao động và doanh nghiệp về quyền lợi và nghĩa vụ BHXH, cũng như nguồn lực hạn chế của cơ quan BHXH địa phương. So với các địa phương như Cao Bằng và Tuyên Quang, Bắc Kạn còn gặp khó khăn trong việc kiểm soát nợ đọng và phát triển đối tượng tham gia BHXH.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số lượng đối tượng tham gia BHXH, biểu đồ tỷ lệ thu và nợ đọng BHXH qua các năm, cùng bảng so sánh đánh giá mức độ hài lòng của các nhóm đối tượng khảo sát. Những kết quả này cho thấy cần thiết phải tăng cường công tác tuyên truyền, hoàn thiện chính sách pháp luật và nâng cao năng lực quản lý của cơ quan BHXH để đảm bảo sự phát triển bền vững của quỹ BHXH.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức: Thực hiện các chương trình truyền thông đa dạng, sâu rộng nhằm nâng cao hiểu biết của người lao động và doanh nghiệp về quyền lợi, nghĩa vụ BHXH, góp phần giảm thiểu tình trạng trốn đóng và nợ đọng. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện: BHXH thành phố phối hợp với các cơ quan truyền thông và chính quyền địa phương.

  2. Hoàn thiện khung pháp lý và quy trình quản lý thu BHXH: Đề xuất các kiến nghị với BHXH Việt Nam và các cơ quan chức năng nhằm sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật liên quan, tăng cường tính chặt chẽ, minh bạch trong quy trình thu, quyết toán và xử lý nợ BHXH. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: BHXH thành phố, BHXH tỉnh, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội.

  3. Nâng cao năng lực và nguồn lực cho cơ quan BHXH: Đầu tư đào tạo chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ cho cán bộ BHXH, đồng thời cải thiện cơ sở vật chất, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu BHXH để nâng cao hiệu quả công tác. Thời gian: liên tục trong 3 năm. Chủ thể: BHXH thành phố, BHXH tỉnh, UBND thành phố.

  4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Thiết lập các đoàn thanh tra liên ngành phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước để kiểm tra, xử lý nghiêm các trường hợp trốn đóng, nợ đọng BHXH kéo dài, công khai danh tính các đơn vị vi phạm để tạo sức răn đe. Thời gian: thực hiện thường xuyên hàng năm. Chủ thể: BHXH thành phố, UBND thành phố, các cơ quan chức năng liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ cơ quan BHXH các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH bắt buộc, áp dụng các giải pháp thực tiễn phù hợp với đặc thù địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách BHXH, xây dựng các quy định pháp luật phù hợp nhằm tăng cường quản lý thu BHXH.

  3. Doanh nghiệp và người lao động trên địa bàn Bắc Kạn: Hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ trong việc tham gia BHXH, từ đó nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật và bảo vệ quyền lợi chính đáng.

  4. Các nhà nghiên cứu và giảng viên trong lĩnh vực quản lý kinh tế, chính sách xã hội: Tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý BHXH và chính sách an sinh xã hội tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác quản lý thu BHXH bắt buộc lại quan trọng đối với an sinh xã hội?
    BHXH bắt buộc là nguồn tài chính chính để chi trả các chế độ bảo hiểm cho người lao động khi gặp rủi ro. Quản lý thu hiệu quả giúp đảm bảo quỹ BHXH bền vững, góp phần ổn định đời sống và phát triển kinh tế xã hội.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý thu BHXH bắt buộc tại Bắc Kạn là gì?
    Bao gồm tỷ lệ tham gia BHXH chưa cao, tình trạng nợ đọng BHXH kéo dài, nhận thức của người lao động và doanh nghiệp còn hạn chế, cùng với nguồn lực quản lý của cơ quan BHXH còn thiếu hụt.

  3. Các biện pháp nào đã được áp dụng để giảm nợ đọng BHXH?
    Phối hợp liên ngành thanh tra, kiểm tra, đôn đốc thu hồi nợ, công khai danh sách đơn vị nợ đọng, xử phạt vi phạm hành chính và tuyên truyền nâng cao nhận thức.

  4. Làm thế nào để doanh nghiệp và người lao động nâng cao ý thức tham gia BHXH?
    Thông qua các chương trình tuyên truyền, đào tạo, phổ biến chính sách pháp luật, đồng thời đảm bảo quyền lợi người tham gia được thực hiện đầy đủ và kịp thời.

  5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Kết hợp thu thập số liệu thứ cấp từ các báo cáo, văn bản pháp luật và số liệu sơ cấp qua khảo sát trực tiếp với các đối tượng liên quan, sử dụng thống kê mô tả và so sánh để phân tích dữ liệu.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH bắt buộc, làm rõ các nội dung quản lý và các yếu tố ảnh hưởng tại thành phố Bắc Kạn.
  • Phân tích thực trạng giai đoạn 2017-2019 cho thấy công tác quản lý thu BHXH có nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế như tỷ lệ tham gia chưa cao và nợ đọng BHXH còn lớn.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu BHXH, bao gồm tăng cường tuyên truyền, hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực quản lý và tăng cường thanh tra kiểm tra.
  • Nghiên cứu có giá trị ứng dụng cao, là tài liệu tham khảo cho các cơ quan BHXH, chính quyền địa phương và các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý kinh tế và chính sách xã hội.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi để nâng cao chất lượng quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn.

Call to action: Các cơ quan quản lý và doanh nghiệp cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp đề xuất, đảm bảo quyền lợi người lao động và sự phát triển bền vững của quỹ BHXH.