Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xã hội hiện đại với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và truyền thông, trẻ em ngày càng tiếp xúc sớm với môi trường số hóa, dẫn đến việc thiếu hụt kỹ năng sống cơ bản như giao tiếp, quản lý bản thân và ứng xử xã hội. Theo ước tính, có khoảng 44% trẻ em tại Hà Nội theo dõi kênh truyền hình BiBi – một kênh truyền hình chuyên biệt dành cho thiếu nhi dưới 12 tuổi, phát sóng trên hệ thống truyền hình cáp Việt Nam. Luận văn tập trung nghiên cứu vấn đề giáo dục kỹ năng sống cho thiếu nhi thông qua các chương trình phát sóng trên kênh BiBi trong giai đoạn từ tháng 3/2015 đến tháng 3/2016, khảo sát ý kiến của trẻ em và phụ huynh tại các quận Ba Đình, Cầu Giấy, Hai Bà Trưng – Hà Nội.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá nội dung, hình thức giáo dục kỹ năng sống trong các chương trình truyền hình dành cho thiếu nhi trên kênh BiBi, từ đó chỉ ra ưu điểm, hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng sống cho trẻ em. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển các chương trình truyền hình chuyên biệt, góp phần nâng cao nhận thức và kỹ năng sống cho trẻ em Việt Nam, đồng thời hỗ trợ các nhà sản xuất truyền hình cải tiến nội dung phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của thiếu nhi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về truyền hình chuyên biệt, giáo dục kỹ năng sống và vai trò của truyền thông trong giáo dục. Truyền hình chuyên biệt được hiểu là kênh truyền hình phát sóng các chương trình chuyên sâu dành cho nhóm đối tượng cụ thể, trong đó truyền hình dành cho thiếu nhi là một hình thức truyền hình dịch vụ chuyên biệt nhằm phục vụ nhu cầu giáo dục và giải trí cho trẻ em dưới 12 tuổi.

Khái niệm kỹ năng sống theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) là "khả năng thích nghi và hành vi tích cực cho phép cá nhân đối phó hiệu quả với nhu cầu và thách thức của cuộc sống hàng ngày". UNESCO định nghĩa kỹ năng sống là năng lực cá nhân để thực hiện đầy đủ các chức năng và tham gia vào cuộc sống hàng ngày, bao gồm các kỹ năng tư duy (phê phán, sáng tạo), kỹ năng cá nhân (tự nhận thức, kiểm soát cảm xúc) và kỹ năng xã hội (giao tiếp, hợp tác).

Giáo dục kỹ năng sống được hiểu là quá trình trang bị cho trẻ em các kỹ năng cần thiết để sống chủ động, linh hoạt và ứng phó hiệu quả với các tình huống trong cuộc sống. Truyền hình với ưu thế truyền tải thông tin bằng hình ảnh và âm thanh sống động, cùng tần suất phát sóng dày đặc, được xem là công cụ giáo dục trực quan hiệu quả cho thiếu nhi.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp bao gồm:

  • Phân tích tài liệu: Hệ thống hóa các văn bản, công trình khoa học liên quan đến truyền hình chuyên biệt, kỹ năng sống và giáo dục kỹ năng sống cho thiếu nhi.
  • Phân tích nội dung: Đánh giá nội dung và hình thức các chương trình truyền hình “Xúc Xắc Lúc Lắc”, “Vương quốc bà tiên ngủ” và “Ngôi sao BiBi” phát sóng trên kênh BiBi.
  • Điều tra xã hội học: Thu thập dữ liệu từ 200 trẻ em tại Hà Nội (191 phiếu hợp lệ) qua bảng hỏi, phỏng vấn sâu với 5 cán bộ sản xuất chương trình, 5 chuyên gia lĩnh vực trẻ em và 10 phụ huynh, cùng phỏng vấn nhóm 10 thiếu nhi.
  • Phân tích thống kê: Xử lý số liệu khảo sát để đánh giá mức độ tiếp nhận và hiệu quả giáo dục kỹ năng sống qua truyền hình.

Cỡ mẫu 200 trẻ em được chọn bằng phương pháp chọn mẫu thuận tiện tại các quận Ba Đình, Cầu Giấy, Hai Bà Trưng, phù hợp với phạm vi nghiên cứu. Phương pháp phân tích nội dung và điều tra xã hội học giúp đánh giá toàn diện về nội dung, hình thức và hiệu quả giáo dục kỹ năng sống trên kênh BiBi.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nội dung giáo dục kỹ năng sống đa dạng nhưng chưa đồng đều
    Trong ba chương trình khảo sát, “Xúc Xắc Lúc Lắc” thể hiện kỹ năng tư duy sáng tạo 100% trong 30 tập phát sóng, qua các phần thi và trò chơi vận động. Ngược lại, “Vương quốc bà tiên ngủ” chỉ thể hiện kỹ năng tư duy sáng tạo ở mức rất hạn chế, chủ yếu qua các câu hỏi kích thích tư duy của nhân vật Cô tiên xinh. “Ngôi sao BiBi” tập trung phát triển kỹ năng tư duy ngôn ngữ qua phần thi giới thiệu và hùng biện của các đội chơi.

  2. Hình thức thể hiện phong phú, tương tác cao
    Chương trình “Xúc Xắc Lúc Lắc” có tính giải trí và tương tác cao, tạo sân chơi cho trẻ thể hiện năng khiếu và kỹ năng sống qua các phần thi biểu diễn, sáng tạo và vận động. “Vương quốc bà tiên ngủ” sử dụng hình thức kể chuyện, đối thoại giữa các nhân vật để truyền tải bài học kỹ năng sống. “Ngôi sao BiBi” là chương trình thi tài năng kết hợp phần thi hiểu biết xã hội và kỹ năng sống, thu hút sự tham gia tích cực của trẻ.

  3. Tần suất phát sóng và thời lượng phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý trẻ
    Các chương trình được phát sóng với tần suất từ 1 đến 3 số mỗi tuần, thời lượng từ 20 đến 30 phút, phù hợp với khả năng tập trung và tiếp thu của trẻ em từ 1 đến 12 tuổi. Việc phát lại các chương trình giúp trẻ dễ dàng tiếp thu và ghi nhớ kỹ năng sống.

  4. Phản hồi tích cực từ phụ huynh và trẻ em
    Khoảng 44% trẻ em khảo sát cho biết thường xuyên xem kênh BiBi, trong đó nhiều em yêu thích các chương trình có nội dung giáo dục kỹ năng sống. Phụ huynh đánh giá cao vai trò của kênh trong việc hỗ trợ giáo dục kỹ năng sống cho con em mình, đồng thời đề xuất cần đổi mới nội dung và hình thức để phù hợp hơn với nhu cầu và sở thích của trẻ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy truyền hình chuyên biệt dành cho thiếu nhi như kênh BiBi có vai trò quan trọng trong giáo dục kỹ năng sống cho trẻ em. Nội dung chương trình đa dạng, kết hợp giữa giải trí và giáo dục, giúp trẻ phát triển toàn diện các kỹ năng tư duy, giao tiếp và vận động. So sánh với các nghiên cứu trước đây, việc sử dụng truyền hình như một công cụ giáo dục trực quan được khẳng định là hiệu quả nhờ khả năng tác động đồng thời đến thị giác và thính giác, giúp trẻ tiếp thu nhanh và sâu sắc hơn.

Tuy nhiên, một số chương trình còn hạn chế trong việc phát huy tối đa kỹ năng tư duy sáng tạo và chưa khai thác hết tiềm năng tương tác với trẻ. Điều này có thể do hạn chế về kịch bản, nguồn lực sản xuất hoặc chưa thực sự phù hợp với đặc điểm tâm lý từng nhóm tuổi. Việc phát sóng với tần suất dày đặc là điểm mạnh giúp củng cố kiến thức và kỹ năng cho trẻ, nhưng cần cân nhắc để tránh gây nhàm chán hoặc quá tải thông tin.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ xuất hiện các kỹ năng sống trong từng chương trình, bảng so sánh mức độ yêu thích và tiếp nhận của trẻ em theo độ tuổi, cũng như biểu đồ phản hồi của phụ huynh về hiệu quả giáo dục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đổi mới nội dung chương trình
    Tăng cường phát triển các chủ đề giáo dục kỹ năng sống đa dạng, đặc biệt là kỹ năng tư duy sáng tạo và kỹ năng xã hội, phù hợp với từng nhóm tuổi từ 1-12 tuổi. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban biên tập và đội ngũ sản xuất kênh BiBi.

  2. Đa dạng hóa hình thức thể hiện
    Áp dụng các hình thức tương tác trực tiếp, trò chơi vận động, kể chuyện sáng tạo và các phần thi năng khiếu để tăng tính hấp dẫn và hiệu quả giáo dục. Thời gian thực hiện: 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Đội ngũ sản xuất chương trình và chuyên gia giáo dục.

  3. Tăng cường khảo sát và phản hồi từ khán giả
    Thiết lập hệ thống thu thập ý kiến thường xuyên từ trẻ em và phụ huynh để điều chỉnh nội dung và hình thức phù hợp hơn với nhu cầu thực tế. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: Phòng nghiên cứu thị trường và Ban biên tập.

  4. Phối hợp với các tổ chức giáo dục và chuyên gia
    Hợp tác với các chuyên gia giáo dục kỹ năng sống và các tổ chức nghiên cứu để xây dựng kịch bản và nội dung chương trình có cơ sở khoa học và thực tiễn. Thời gian thực hiện: 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo VTVcab và các đối tác chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà sản xuất chương trình truyền hình thiếu nhi
    Giúp hiểu rõ về nhu cầu, đặc điểm tâm sinh lý của trẻ em, từ đó thiết kế nội dung và hình thức phù hợp, nâng cao chất lượng chương trình giáo dục kỹ năng sống.

  2. Chuyên gia giáo dục và tâm lý trẻ em