Luận Văn Về Rèn Kỹ Năng Liên Tưởng Trong Dạy Học Tác Phẩm Thơ Trữ Tình Lớp 12

Liên tưởng là yếu tố then chốt giúp học sinh cảm thụ sâu sắc vẻ đẹp của thơ ca. Theo Giáo sư Phan Trọng Luận, "liên tưởng là đầu mối của những rung động thẩm mỹ". Nó không chỉ cần thiết để lĩnh hội bề trong của hình tượng, mà còn giúp mở rộng và đào sâu sự sống chứa đựng trong đó. Liên tưởng trong thơ mở ra những chân trời mới cho người đọc, giúp họ kết nối văn bản với cuộc sống và khám phá vẻ đẹp tiềm ẩn của ngôn ngữ.

Hiện nay, việc rèn luyện kỹ năng liên tưởng trong thơ chưa được quan tâm đúng mức. Giáo viên còn ít thời gian đầu tư cho hoạt động này, và chưa thực sự chú ý đến những phương diện có khả năng kích thích hứng thú sáng tạo của học sinh. Năng lực liên tưởng của học sinh còn nhiều hạn chế, thể hiện qua các bài viết còn nông cạn, thậm chí sai lệch. Do đó, cần có những giải pháp cụ thể để cải thiện tình hình.

Mỗi học sinh có một thế giới riêng với những trải nghiệm và ký ức khác nhau. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng liên tưởng của họ khi đọc thơ. Học sinh có vốn sống phong phú thường có khả năng liên tưởng sâu sắc và đa dạng hơn. Do đó, giáo viên cần tạo điều kiện để học sinh chia sẻ kinh nghiệm và mở rộng vốn sống của mình.

Thơ ca thường sử dụng ngôn ngữ hàm súc, ẩn dụ để diễn tả những ý tưởng và cảm xúc sâu xa. Để hiểu được thơ, học sinh cần có khả năng tư duy trừu tượng, phân tích, tổng hợp và liên tưởng. Giáo viên cần giúp học sinh phát triển khả năng tư duy này thông qua các bài tập và hoạt động phù hợp. Nghệ thuật liên tưởng giúp khơi gợi cảm xúc và hiểu sâu hơn về tác phẩm.

Sách giáo khoa hiện hành chưa cung cấp đủ số lượng và chất lượng các bài tập rèn luyện kỹ năng liên tưởng cho học sinh. Các bài tập thường mang tính chất tái hiện kiến thức hơn là khơi gợi khả năng liên tưởng và sáng tạo. Giáo viên cần chủ động thiết kế thêm các bài tập và hoạt động phù hợp để bổ sung cho sách giáo khoa.

Bắt đầu từ những hình ảnh và chi tiết cụ thể trong bài thơ, giáo viên có thể giúp học sinh khơi gợi liên tưởng về những điều gần gũi trong cuộc sống, hoặc những trải nghiệm cá nhân. Ví dụ, khi đọc câu thơ "Khói bếp bốc lên nghi ngút", giáo viên có thể hỏi học sinh về những ký ức liên quan đến khói bếp, hoặc những cảm xúc mà hình ảnh này gợi lên. Việc khơi gợi liên tưởng cho học sinh cần gắn liền với từng câu chữ.

Câu hỏi gợi mở đóng vai trò quan trọng trong việc kích thích tư duy liên tưởng của học sinh. Thay vì hỏi những câu hỏi mang tính chất kiểm tra kiến thức, giáo viên nên đặt những câu hỏi khuyến khích học sinh suy nghĩ, liên tưởng và khám phá ý nghĩa sâu xa của bài thơ. Ví dụ, thay vì hỏi "Bài thơ này nói về điều gì?", giáo viên có thể hỏi "Hình ảnh nào trong bài thơ gây ấn tượng nhất với em? Tại sao?". Phát triển tư duy liên tưởng cần bắt đầu từ những câu hỏi hay.

Tạo cơ hội cho học sinh chia sẻ liên tưởng của mình và thảo luận với nhau là một cách hiệu quả để rèn luyện kỹ năng liên tưởng. Thông qua việc lắng nghe và trao đổi ý kiến, học sinh có thể mở rộng liên tưởng của mình và học hỏi từ những người khác. Giáo viên đóng vai trò là người điều phối, khuyến khích học sinh thể hiện quan điểm và tôn trọng sự khác biệt. Cảm xúc và liên tưởng trong thơ ca được bộc lộ rõ hơn qua việc chia sẻ.

Bài tập này khuyến khích học sinh tự do thể hiện liên tưởng của mình thông qua ngôn ngữ. Giáo viên có thể chọn một hình ảnh hoặc chi tiết đặc biệt trong bài thơ, sau đó yêu cầu học sinh viết một đoạn văn, bài thơ ngắn hoặc một câu chuyện ngắn dựa trên liên tưởng của mình về hình ảnh đó. Mục đích là giúp học sinh kết nối văn bản với cuộc sống qua những trải nghiệm và cảm xúc cá nhân.

Vẽ tranh là một cách tuyệt vời để học sinh thể hiện liên tưởng của mình thông qua hình ảnh. Giáo viên có thể yêu cầu học sinh vẽ tranh minh họa cho một khổ thơ hoặc toàn bộ bài thơ, dựa trên liên tưởng của họ về nội dung, cảm xúc và ý nghĩa của bài thơ. Bài tập này giúp học sinh khám phá vẻ đẹp của thơ qua liên tưởng bằng một phương tiện khác ngoài ngôn ngữ.

Yêu cầu học sinh sáng tác một bài thơ ngắn lấy cảm hứng từ bài thơ đã học là một cách nâng cao kỹ năng liên tưởng và tư duy sáng tạo. Giáo viên khuyến khích học sinh tạo ra những câu thơ độc đáo, thể hiện phong cách riêng, trên cơ sở những gì họ cảm nhận và liên tưởng được từ tác phẩm gốc. Thông qua đó học sinh có thể dạy thơ lớp 12 theo hướng phát triển năng lực sáng tạo.

Khả năng cảm thụ và hiểu sâu sắc ý nghĩa của bài thơ là tiêu chí then chốt để đánh giá hiệu quả của việc rèn luyện kỹ năng liên tưởng. Học sinh cần có khả năng nắm bắt được nội dung, chủ đề, cảm xúc và thông điệp mà tác giả muốn truyền tải. Việc đánh giá cần dựa trên sự đọc hiểu thơ một cách sâu sắc từ góc nhìn chủ quan của học sinh.

Khả năng liên tưởng sáng tạo thể hiện ở sự độc đáo, mới lạ và bất ngờ trong liên tưởng của học sinh. Liên tưởng sáng tạo không chỉ đơn thuần là tái hiện những gì đã có, mà còn là tạo ra những kết nối mới, những ý tưởng độc đáo và những góc nhìn mới mẻ. Sáng tạo trong dạy học thơ là điều giáo viên cần khuyến khích.

Khả năng diễn đạt liên tưởng bằng ngôn ngữ thể hiện ở sự chính xác, sinh động và giàu hình ảnh trong cách học sinh mô tả và trình bày những liên tưởng của mình. Học sinh cần có khả năng sử dụng ngôn ngữ một cách linh hoạt và sáng tạo để truyền tải những cảm xúc và ý tưởng một cách hiệu quả. Cần đánh giá cách phân tích liên tưởng trong thơ để đánh giá khả năng này.

Rèn luyện kỹ năng liên tưởng là chìa khóa để học sinh mở cánh cửa vào thế giới thơ ca, khám phá vẻ đẹp tiềm ẩn và cảm nhận sâu sắc giá trị nhân văn. Đó không chỉ là nhiệm vụ của môn Ngữ văn mà còn góp phần quan trọng vào việc bồi dưỡng tâm hồn và phát triển nhân cách toàn diện.

Nghiên cứu sâu hơn về cơ chế hoạt động của liên tưởng, vai trò của liên tưởng trong các loại hình thơ khác nhau và xây dựng các bài tập rèn luyện kỹ năng liên tưởng phù hợp với từng đối tượng học sinh là những hướng đi đầy tiềm năng. Điều này giúp tối ưu hóa quá trình dạy học thơ lớp 12 hiệu quả.