Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam là quốc gia nông nghiệp với dân số chủ yếu sinh sống ở nông thôn, trong đó chăn nuôi trâu bò đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế và cung cấp thực phẩm. Tuy nhiên, nguồn thức ăn thô xanh cho gia súc, đặc biệt là bò thịt, đang bị hạn chế do diện tích đồng cỏ tự nhiên và đất trồng cỏ ngày càng thu hẹp, nhất là vào mùa đông và mùa khô. Theo ước tính, nguồn thân lá cây ngô sau thu hoạch bắp hàng năm ở Việt Nam lên tới hàng chục triệu tấn, nhưng phần lớn bị bỏ phí hoặc đốt gây ô nhiễm môi trường. Việc sử dụng thân lá ngô ủ chua làm thức ăn cho bò thịt trong giai đoạn vỗ béo là giải pháp thiết thực nhằm tận dụng nguồn phụ phẩm nông nghiệp, giảm chi phí thức ăn và nâng cao hiệu quả chăn nuôi.

Mục tiêu nghiên cứu là xác định thành phần hóa học và giá trị dinh dưỡng của thân lá ngô trước và sau khi ủ chua, đánh giá khả năng tiêu hóa các chất dinh dưỡng ở bò thịt khi sử dụng thân lá ngô tươi và ủ chua, đồng thời đánh giá hiệu quả sử dụng thân lá ngô ủ chua trong giai đoạn vỗ béo bò thịt. Nghiên cứu được thực hiện tại Trung tâm Nghiên cứu Bò và Đồng cỏ Ba Vì trong khoảng thời gian từ năm 2011 đến 2012. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc bổ sung kiến thức về chế biến phụ phẩm nông nghiệp làm thức ăn cho gia súc nhai lại, đồng thời có ý nghĩa thực tiễn trong việc giảm áp lực thức ăn thô xanh, giảm ô nhiễm môi trường và nâng cao hiệu quả kinh tế cho người chăn nuôi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về tiêu hóa và lên men thức ăn trong dạ cỏ của gia súc nhai lại, đặc biệt là:

  • Lý thuyết về hệ vi sinh vật dạ cỏ: Bao gồm vi khuẩn, nấm yếm khí và protozoa, đóng vai trò quan trọng trong quá trình lên men và tiêu hóa xơ cellulose, hemicellulose trong thức ăn. Vi khuẩn là tác nhân chính phân giải xơ, nấm yếm khí phá vỡ cấu trúc tế bào thực vật, protozoa góp phần ổn định pH dạ cỏ.
  • Mô hình lên men và chuyển hóa dinh dưỡng trong dạ cỏ: Quá trình lên men carbohydrate và protein tạo ra axit béo bay hơi (AXBBH), amoniac và sinh khối vi sinh vật, cung cấp năng lượng và protein cho vật nuôi. Sự đồng bộ cung cấp năng lượng và nitơ ảnh hưởng đến hiệu suất tổng hợp protein vi sinh vật.
  • Nguyên lý ủ chua thức ăn thô xanh: Phương pháp bảo quản thức ăn bằng cách tạo môi trường yếm khí, thúc đẩy vi khuẩn lactic lên men đường tạo axit lactic, giảm pH hố ủ xuống 3,8-4,5, ngăn chặn vi sinh vật gây hư hỏng, giữ lại giá trị dinh dưỡng và tăng khả năng tiêu hóa thức ăn.

Các khái niệm chính bao gồm: protein phân giải dạ cỏ (RDP), protein không phân giải dạ cỏ (RUP), năng lượng trao đổi (ME), xơ không tan trong dung dịch axit (ADF), xơ không tan trong dung dịch trung tính (NDF), axit béo bay hơi (AXBBH), vi sinh vật dạ cỏ (VSV).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thực nghiệm tại Trung tâm Nghiên cứu Bò và Đồng cỏ Ba Vì, với cỡ mẫu khoảng 20-30 con bò thịt lai Sind, được chọn ngẫu nhiên theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có kiểm soát. Thời gian nghiên cứu kéo dài 90 ngày, bao gồm giai đoạn thích nghi và giai đoạn vỗ béo.

Nguồn dữ liệu thu thập gồm:

  • Thành phần hóa học và giá trị dinh dưỡng của thân lá ngô tươi và thân lá ngô ủ chua (đo đạc các chỉ tiêu: chất khô, protein thô, xơ thô, NDF, ADF, năng lượng trao đổi).
  • Tỷ lệ tiêu hóa các chất dinh dưỡng (chất khô, protein, xơ) qua phân tích mẫu phân và dịch dạ cỏ.
  • Chỉ tiêu sinh trưởng của bò (tăng trọng tuyệt đối, tăng trọng tương đối, sinh trưởng tích lũy).
  • Hiệu quả sử dụng thức ăn (tiêu tốn thức ăn cho 1 kg tăng khối lượng, chi phí thức ăn).

Phân tích số liệu sử dụng phần mềm thống kê chuyên ngành với các phương pháp phân tích phương sai (ANOVA), so sánh trung bình theo LSD, mức ý nghĩa thống kê P<0,05. Timeline nghiên cứu gồm: chuẩn bị nguyên liệu và thiết bị (1 tháng), tiến hành thí nghiệm (3 tháng), thu thập và xử lý số liệu (1 tháng), viết báo cáo và luận văn (1 tháng).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thành phần hóa học và giá trị dinh dưỡng của thân lá ngô trước và sau ủ chua: Thân lá ngô tươi có hàm lượng chất khô khoảng 25-26%, protein thô 7-8%, xơ thô 32%, NDF 68,7%. Sau khi ủ chua, hàm lượng protein thô tăng nhẹ lên 8-9%, xơ thô giảm còn khoảng 28%, NDF giảm còn 60%, năng lượng trao đổi đạt 7,5-7,8 MJ/kg chất khô. Việc ủ chua làm tăng tỷ lệ tiêu hóa các chất dinh dưỡng do giảm độ cứng và tăng tính khả dụng của thức ăn.

  2. Khả năng tiêu hóa các chất dinh dưỡng ở bò thịt: Bò ăn khẩu phần có thân lá ngô ủ chua có tỷ lệ tiêu hóa chất khô đạt 65-68%, protein tiêu hóa 70-72%, xơ tiêu hóa 55-58%, cao hơn từ 8-10% so với bò ăn thân lá ngô tươi. Điều này cho thấy ủ chua cải thiện đáng kể khả năng tiêu hóa thức ăn.

  3. Chỉ tiêu sinh trưởng của bò thịt trong giai đoạn vỗ béo: Bò sử dụng thân lá ngô ủ chua tăng trọng tuyệt đối trung bình 850-900 g/con/ngày, tăng trưởng tương đối đạt 1,2-1,3% trọng lượng cơ thể/ngày, cao hơn 20-25% so với nhóm bò ăn thân lá ngô tươi (tăng trọng 700-720 g/con/ngày). Sinh trưởng tích lũy trong 90 ngày đạt 76-81 kg/con.

  4. Hiệu quả sử dụng thức ăn và chi phí: Tiêu tốn thức ăn cho 1 kg tăng trọng ở nhóm bò ăn thân lá ngô ủ chua là 6,5-6,8 kg chất khô, giảm 10% so với nhóm bò ăn thân lá ngô tươi (7,2-7,5 kg). Chi phí thức ăn giảm khoảng 12-15% nhờ tận dụng phụ phẩm nông nghiệp và giảm hao hụt thức ăn.

Thảo luận kết quả

Việc ủ chua thân lá ngô làm tăng hàm lượng protein thô và giảm xơ thô, NDF nhờ quá trình lên men vi khuẩn lactic phân giải một phần cấu trúc cellulose và hemicellulose, làm thức ăn mềm hơn, dễ tiêu hóa hơn. Kết quả tiêu hóa các chất dinh dưỡng cao hơn phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về ủ chua thức ăn thô xanh, giúp tăng hiệu quả sử dụng thức ăn.

Tăng trọng và sinh trưởng của bò thịt được cải thiện rõ rệt khi sử dụng thân lá ngô ủ chua, phù hợp với các báo cáo về việc bổ sung thức ăn ủ chua trong khẩu phần vỗ béo bò thịt, giúp tăng năng suất và chất lượng thịt. Hiệu quả sử dụng thức ăn và chi phí giảm cho thấy phương pháp này có tính kinh tế cao, phù hợp với điều kiện chăn nuôi quy mô hộ gia đình và trang trại.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ sinh trưởng tích lũy và biểu đồ tỷ lệ tiêu hóa các chất dinh dưỡng, giúp minh họa rõ ràng sự khác biệt giữa các nhóm thí nghiệm. Bảng so sánh chi phí thức ăn và tiêu tốn thức ăn cũng làm nổi bật lợi ích kinh tế của phương pháp ủ chua.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Khuyến khích áp dụng kỹ thuật ủ chua thân lá ngô trong chăn nuôi bò thịt: Động viên người chăn nuôi sử dụng thân lá ngô ủ chua làm thức ăn bổ sung trong giai đoạn vỗ béo để tăng hiệu quả sinh trưởng và giảm chi phí thức ăn. Thời gian áp dụng từ 1-3 tháng trước và trong giai đoạn vỗ béo.

  2. Đào tạo kỹ thuật ủ chua và quản lý thức ăn cho người chăn nuôi: Tổ chức các lớp tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật băm nhỏ, nén chặt, bổ sung rỉ mật và bảo quản hố ủ nhằm đảm bảo chất lượng thức ăn ủ chua. Chủ thể thực hiện là các trung tâm khuyến nông, trường đại học và các tổ chức liên quan.

  3. Phát triển mô hình chăn nuôi kết hợp tận dụng phụ phẩm nông nghiệp: Khuyến khích xây dựng mô hình chăn nuôi bò thịt sử dụng thân lá ngô ủ chua kết hợp với các nguồn thức ăn khác nhằm đa dạng hóa khẩu phần, nâng cao hiệu quả kinh tế và bảo vệ môi trường. Thời gian triển khai trong vòng 1-2 năm.

  4. Nghiên cứu mở rộng và ứng dụng công nghệ ủ chua thân lá ngô quy mô lớn: Đề xuất các nghiên cứu tiếp theo về tối ưu hóa quy trình ủ chua, bổ sung men vi sinh, cải tiến thiết bị ủ nhằm nâng cao chất lượng thức ăn và khả năng bảo quản lâu dài. Chủ thể thực hiện là các viện nghiên cứu và doanh nghiệp trong ngành chăn nuôi.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Người chăn nuôi bò thịt quy mô hộ gia đình và trang trại nhỏ: Nắm bắt kỹ thuật ủ chua thân lá ngô để tận dụng nguồn phụ phẩm nông nghiệp, giảm chi phí thức ăn và nâng cao hiệu quả chăn nuôi.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành chăn nuôi, nông nghiệp: Tham khảo cơ sở lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm về sử dụng phụ phẩm nông nghiệp làm thức ăn cho gia súc nhai lại.

  3. Cơ quan quản lý và khuyến nông: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật cho người chăn nuôi nhằm phát triển bền vững ngành chăn nuôi bò thịt.

  4. Doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi và công nghệ chế biến phụ phẩm nông nghiệp: Áp dụng công nghệ ủ chua thân lá ngô để phát triển sản phẩm thức ăn chăn nuôi chất lượng cao, thân thiện môi trường và có giá thành hợp lý.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ủ chua thân lá ngô có lợi ích gì so với phơi khô?
    Ủ chua giúp bảo quản thức ăn trong thời gian dài, giảm tổn thất dinh dưỡng do hô hấp hiếu khí, tăng hàm lượng protein và khả năng tiêu hóa thức ăn, đồng thời giảm ô nhiễm môi trường so với phơi khô và đốt bỏ.

  2. Thời gian ủ chua thân lá ngô bao lâu là thích hợp?
    Thời gian ủ chua tốt nhất là từ 5 đến 7 tuần, đủ để vi khuẩn lactic phát triển mạnh, giảm pH xuống mức 3,8-4,5, đảm bảo chất lượng thức ăn và hạn chế vi sinh vật gây hư hỏng.

  3. Có cần bổ sung chất phụ gia khi ủ chua thân lá ngô không?
    Có, thường bổ sung rỉ mật hoặc cám để tăng lượng đường dễ lên men, giúp vi khuẩn lactic phát triển nhanh và tạo axit lactic nhiều hơn, nâng cao chất lượng thức ăn ủ chua.

  4. Lượng thân lá ngô ủ chua nên cho bò ăn mỗi ngày là bao nhiêu?
    Đối với bò thịt giai đoạn vỗ béo, lượng thức ăn ủ chua nên cho ăn khoảng 5-10 kg/ngày, có thể thay thế một phần hoặc toàn bộ thức ăn thô xanh trong khẩu phần.

  5. Ủ chua thân lá ngô có ảnh hưởng đến sức khỏe bò không?
    Nếu ủ đúng kỹ thuật, thức ăn ủ chua có chất lượng tốt, không bị hư hỏng, sẽ không gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe bò mà còn giúp tăng khả năng tiêu hóa và sinh trưởng. Thức ăn hỏng cần loại bỏ để tránh ngộ độc.

Kết luận

  • Thân lá ngô ủ chua có hàm lượng protein thô tăng, xơ thô giảm, năng lượng trao đổi đạt khoảng 7,5-7,8 MJ/kg chất khô, cải thiện giá trị dinh dưỡng so với thân lá ngô tươi.
  • Khả năng tiêu hóa chất khô, protein và xơ của bò thịt khi ăn thân lá ngô ủ chua cao hơn 8-10% so với ăn thân lá ngô tươi.
  • Bò thịt sử dụng thân lá ngô ủ chua tăng trọng trung bình 850-900 g/con/ngày, vượt trội so với nhóm đối chứng, đồng thời giảm tiêu tốn thức ăn và chi phí chăn nuôi.
  • Kỹ thuật ủ chua thân lá ngô là giải pháp hiệu quả, kinh tế và thân thiện môi trường, phù hợp với điều kiện chăn nuôi tại Việt Nam.
  • Đề xuất triển khai đào tạo kỹ thuật, phát triển mô hình chăn nuôi kết hợp và nghiên cứu mở rộng để ứng dụng rộng rãi trong thực tiễn.

Người chăn nuôi và các nhà quản lý ngành chăn nuôi được khuyến khích áp dụng phương pháp ủ chua thân lá ngô nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất và phát triển bền vững ngành bò thịt.