I. Khái quát về luận án
Luận án tiến sĩ "Tên gọi cây nông nghiệp trong tiếng Việt và cách giải thích trong từ điển tiếng Việt" của Hà Thùy Dương (2020) tập trung vào việc khảo sát, nghiên cứu đặc điểm cấu tạo, định danh và ngữ nghĩa của các từ ngữ là tên gọi cây nông nghiệp trong tiếng Việt. Luận án cũng xem xét cách giải thích các từ ngữ này trong từ điển giải thích tiếng Việt và đề xuất mô hình ngữ nghĩa để định nghĩa chính xác và thống nhất các mục từ cây nông nghiệp. Đề tài này được lựa chọn bởi sự phong phú và đa dạng của cây nông nghiệp ở Việt Nam, một đất nước thuộc nền văn minh lúa nước. Tuy nhiên, chưa có nhiều nghiên cứu chuyên sâu về hệ thống từ ngữ này, đặc biệt là về cấu tạo, ngữ nghĩa và đặc điểm định danh. Hơn nữa, việc nghiên cứu định nghĩa các mục từ cây nông nghiệp trong từ điển cũng góp phần nâng cao chất lượng của từ điển, một công cụ tra cứu hữu hiệu cho người sử dụng ngôn ngữ. Như tác giả đã nêu trong phần mở đầu: "Ở nước ta trong số các công trình nghiên cứu ở cấp trên và sau đại học đã có nhiều luận văn, luận án nghiên cứu về thuật ngữ, về từ nghề nghiệp, còn tên gọi cây nông nghiệp là những từ, ngữ thông thường chưa có công trình nghiên cứu tương xứng."
II. Nội dung và phương pháp nghiên cứu
Luận án được chia thành ba chương chính. Chương 1 tổng quan tình hình nghiên cứu về tên gọi thực vật trên thế giới và ở Việt Nam, đồng thời xây dựng cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu. Chương 2 tập trung phân tích đặc điểm tên gọi cây nông nghiệp trong tiếng Việt xét về nguồn gốc ngôn ngữ, cấu tạo, cách thức biểu thị, và đặc điểm định danh. Chương 3 đi sâu vào định nghĩa tên gọi cây nông nghiệp trong các từ điển giải thích tiếng Việt, phân tích cấu trúc ngữ nghĩa, so sánh định nghĩa trong các từ điển khác nhau, và cuối cùng đề xuất mô hình định nghĩa mục từ cây nông nghiệp.
Về phương pháp, luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu ngôn ngữ học như miêu tả, phân tích thành tố trực tiếp, phân tích thành tố nghĩa, lịch sử so sánh, cùng với thủ pháp thống kê và phân loại. Nguồn ngữ liệu nghiên cứu bao gồm các mục từ trong nhiều từ điển tiếng Việt, các thông tư và danh mục giống cây trồng của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn. "Luận án này sử dụng một số phương pháp và thủ pháp nghiên cứu của ngôn ngữ học sau đây: Phương pháp miêu tả, Phương pháp phân tích thành tố trực tiếp, Phương pháp phân tích thành tố nghĩa, Phương pháp lịch sử so sánh, Thủ pháp thống kê, phân loại." Phạm vi nghiên cứu tập trung vào tên gọi cây lương thực, cây công nghiệp, cây lâm nghiệp và cây ăn quả, với hơn 2609 tên gọi được thu thập.
III. Kết quả và đóng góp của luận án
Luận án đã làm sáng tỏ các đặc điểm về cấu tạo, định danh của tên gọi cây nông nghiệp trong tiếng Việt, đồng thời phân tích và nhận xét định nghĩa của chúng trong từ điển. Một đóng góp quan trọng là đề xuất mô hình cấu trúc nghĩa và mô hình định nghĩa cho mục từ cây nông nghiệp trong từ điển giải thích tiếng Việt. "Kết quả nghiên cứu của luận án góp thêm vào việc vận dụng lí thuyết ngôn ngữ học (định danh ngôn ngữ, ngữ nghĩa học, từ điển học thực hành) để nghiên cứu, xử lí từ ngữ tên gọi cây nông nghiệp trong tiếng Việt." Về mặt thực tiễn, luận án cung cấp cơ sở khoa học cho việc đặt tên cho các loại cây trồng mới, đồng thời giúp nâng cao chất lượng định nghĩa trong từ điển và hỗ trợ giảng dạy từ vựng tiếng Việt. Luận án cũng cho thấy tư duy của người Việt trong việc nhận thức và đặt tên cho các loại cây trồng, dựa trên những đặc điểm riêng biệt và nổi bật của chúng.
IV. Đánh giá chung
Luận án của Hà Thùy Dương là một nghiên cứu có giá trị khoa học và thực tiễn, đóng góp vào sự hiểu biết về hệ thống từ ngữ chỉ cây nông nghiệp trong tiếng Việt. Việc kết hợp các phương pháp nghiên cứu ngôn ngữ học và sử dụng nguồn ngữ liệu phong phú đã giúp luận án đạt được những kết quả đáng kể. Đề xuất mô hình định nghĩa cho mục từ cây nông nghiệp trong từ điển là một đóng góp quan trọng, có thể áp dụng trong việc biên soạn từ điển và giảng dạy. Tuy nhiên, luận án cũng có những hạn chế nhất định, ví dụ như việc giới hạn phạm vi nghiên cứu chỉ trong một số loại cây nông nghiệp. Mặc dù vậy, luận án vẫn là một công trình nghiên cứu đáng tham khảo cho những ai quan tâm đến lĩnh vực ngôn ngữ học và từ điển học tiếng Việt. "Có thể nói, đây là luận án đầu tiên ở Việt Nam nghiên cứu một cách hệ thống và toàn diện những đặc điểm cơ bản về phương diện cấu tạo, định danh và cấu trúc nghĩa tên gọi cây nông nghiệp trong định nghĩa của từ điển giải thích tiếng Việt."
