Tổng quan nghiên cứu

Kiểm toán nội bộ (KTNB) là một chức năng quan trọng trong quản trị doanh nghiệp, đặc biệt trong các tập đoàn kinh tế lớn như Tổng công ty Viễn thông Quân đội Viettel. Từ năm 2013 đến 2016, Viettel đã có sự tăng trưởng đáng kể với tổng tài sản tăng 56% năm 2014 so với năm 2013, đạt 844,25 tỷ đồng, tuy nhiên năm 2016 lại ghi nhận sự giảm 47% so với năm 2015. Doanh thu năm 2016 đạt 1.678 tỷ đồng, tăng 6,29% so với năm trước, nhưng lợi nhuận sau thuế giảm 88,74 tỷ đồng, tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu giảm từ 21,8% xuống còn 15,4%. Những biến động này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc nâng cao hiệu quả công tác KTNB nhằm đảm bảo tính minh bạch, tuân thủ pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại Viettel.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc hệ thống hóa lý luận về KTNB trong doanh nghiệp viễn thông, đánh giá thực trạng công tác KTNB tại Viettel năm 2016, từ đó phân tích ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân để đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác KTNB. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong hoạt động KTNB tại Viettel trong năm 2016, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo tài chính, kế hoạch kiểm toán và các cuộc kiểm toán nội bộ thực tế.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để hoàn thiện hệ thống KTNB tại các doanh nghiệp viễn thông, góp phần nâng cao năng lực quản trị, giảm thiểu rủi ro tài chính và tăng cường sự tuân thủ pháp luật trong hoạt động sản xuất kinh doanh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và chuẩn mực quốc tế về KTNB, trong đó nổi bật là định nghĩa của Viện Kiểm toán Nội bộ Hoa Kỳ (IIA) và Chuẩn mực Kiểm toán Việt Nam (VSA 610). KTNB được hiểu là chức năng độc lập, khách quan nhằm đảm bảo và tư vấn các hoạt động trong tổ chức, giúp nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro và kiểm soát nội bộ. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Kiểm toán hoạt động: Đánh giá tính kinh tế, hiệu lực và hiệu quả của các hoạt động trong doanh nghiệp.
  • Kiểm toán tuân thủ: Kiểm tra việc chấp hành các quy định pháp luật, chính sách và quy chế nội bộ.
  • Kiểm toán báo cáo tài chính: Đánh giá tính trung thực, kịp thời và độ tin cậy của báo cáo tài chính và kế toán quản trị.

Mô hình tổ chức KTNB tại Viettel là mô hình bộ phận KTNB trực thuộc Ban kiểm soát, đảm bảo tính độc lập trong hoạt động kiểm toán. Luận văn cũng tham khảo các nguyên tắc cơ bản của KTNB như tính độc lập, khách quan và tuân thủ pháp luật.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thu thập dữ liệu hỗn hợp, bao gồm:

  • Phương pháp quan sát thực tế: Theo dõi trực tiếp quy trình kiểm toán nội bộ tại các đơn vị thành viên của Viettel để đánh giá thực trạng hoạt động.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp: Thu thập và phân tích các tài liệu, báo cáo tài chính, kế hoạch kiểm toán, báo cáo kiểm toán nội bộ năm 2016 và các văn bản pháp luật liên quan.
  • Phương pháp tổng hợp và phân tích dữ liệu: Hệ thống hóa, phân tích số liệu tài chính và kết quả kiểm toán để đánh giá ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân tồn tại trong công tác KTNB.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các báo cáo kiểm toán nội bộ và các cuộc kiểm toán thực hiện trong năm 2016 tại Viettel. Phương pháp phân tích dữ liệu chủ yếu là phân tích định lượng các chỉ tiêu tài chính kết hợp phân tích định tính về quy trình và tổ chức KTNB.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả hoạt động KTNB tại Viettel còn hạn chế: Mặc dù Viettel có bộ phận KTNB với 10 người, trong đó 7 kiểm toán viên có chứng chỉ chuyên môn, nhưng hoạt động kiểm toán mới chỉ tập trung vào kiểm tra sổ sách kế toán, báo cáo tài chính và tuân thủ quy định, chưa chú trọng đánh giá hiệu quả hoạt động kinh doanh. Ví dụ, tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu giảm từ 21,8% năm 2015 xuống 15,4% năm 2016, cho thấy hiệu quả quản lý tài chính chưa tối ưu.

  2. Tổ chức bộ máy KTNB chưa thực sự quy củ và độc lập hoàn toàn: Bộ phận KTNB trực thuộc Ban kiểm soát nhưng chịu sự điều hành của Tổng Giám đốc, gây ảnh hưởng đến tính khách quan. Quy trình kiểm toán chưa được xây dựng chặt chẽ, kế hoạch kiểm toán thường chỉ được lập khi bắt đầu cuộc kiểm toán, chưa có sự quản lý chặt chẽ và thường xuyên.

  3. Phương pháp kiểm toán chủ yếu là kiểm toán chứng từ và kiểm toán cơ bản: Các phương pháp này tập trung vào kiểm tra chi tiết các chứng từ, số liệu kế toán và phân tích các tỷ lệ tài chính. Tuy nhiên, việc áp dụng các phương pháp kiểm toán hoạt động và kiểm toán tuân thủ chưa được triển khai sâu rộng, dẫn đến việc phát hiện và xử lý rủi ro chưa toàn diện.

  4. Ảnh hưởng của đặc thù ngành viễn thông đến công tác KTNB: Viettel hoạt động trên phạm vi rộng với nhiều đơn vị thành viên và chi nhánh phân tán địa lý, cùng với các hoạt động đa dạng như đầu tư xây dựng, kinh doanh dịch vụ viễn thông, khiến công tác kiểm soát và kiểm toán gặp nhiều khó khăn. Việc di chuyển và thời gian kiểm toán kéo dài làm tăng chi phí và giảm hiệu quả kiểm toán.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do mô hình tổ chức KTNB chưa hoàn toàn độc lập, dẫn đến ảnh hưởng từ các bộ phận khác trong doanh nghiệp, đặc biệt là sự chi phối của Tổng Giám đốc. So với các nghiên cứu trong lĩnh vực ngân hàng và tài chính, Viettel còn thiếu sự chuyên môn hóa và quy trình kiểm toán chưa được chuẩn hóa theo chuẩn mực quốc tế.

Việc tập trung chủ yếu vào kiểm toán báo cáo tài chính mà chưa mở rộng sang kiểm toán hoạt động và tuân thủ làm giảm khả năng phát hiện các rủi ro tiềm ẩn trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Bên cạnh đó, đặc thù ngành viễn thông với sản phẩm vô hình, phân tán địa lý và đa dạng dịch vụ đòi hỏi KTNB phải có phương pháp và tổ chức phù hợp hơn để đáp ứng yêu cầu quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu qua các năm và bảng phân tích cơ cấu tổ chức bộ phận KTNB, giúp minh họa rõ hơn về sự biến động tài chính và tổ chức kiểm toán.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tính độc lập và khách quan của bộ phận KTNB: Đề nghị Viettel xem xét tổ chức bộ phận KTNB trực thuộc Hội đồng quản trị hoặc Ban kiểm soát với quyền hạn rõ ràng, nhằm giảm thiểu sự chi phối từ Tổng Giám đốc. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng; Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Viettel.

  2. Xây dựng và chuẩn hóa quy trình kiểm toán nội bộ: Thiết lập kế hoạch kiểm toán chi tiết, quy trình kiểm toán chuẩn theo chuẩn mực quốc tế, bao gồm kiểm toán hoạt động, tuân thủ và báo cáo tài chính. Thời gian: 12 tháng; Chủ thể: Ban KTNB phối hợp với các phòng ban liên quan.

  3. Nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng kiểm toán viên nội bộ: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về kiểm toán hoạt động, phân tích rủi ro và kỹ năng thu thập bằng chứng kiểm toán. Thời gian: liên tục hàng năm; Chủ thể: Ban KTNB và phòng nhân sự.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kiểm toán: Áp dụng phần mềm quản lý kiểm toán, phân tích dữ liệu lớn để tăng hiệu quả thu thập và xử lý thông tin, giảm chi phí và thời gian kiểm toán. Thời gian: 12-18 tháng; Chủ thể: Ban KTNB phối hợp phòng công nghệ thông tin.

  5. Tăng cường phối hợp giữa bộ phận KTNB và các đơn vị thành viên: Thiết lập cơ chế báo cáo, trao đổi thông tin thường xuyên để phát hiện sớm các rủi ro và xử lý kịp thời. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Ban KTNB và các đơn vị thành viên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo các doanh nghiệp viễn thông: Giúp hiểu rõ vai trò và tầm quan trọng của KTNB trong quản trị doanh nghiệp, từ đó xây dựng bộ máy kiểm toán nội bộ hiệu quả.

  2. Bộ phận kiểm toán nội bộ và kế toán tại các tập đoàn kinh tế: Cung cấp kiến thức về tổ chức, quy trình và phương pháp kiểm toán nội bộ phù hợp với đặc thù ngành viễn thông.

  3. Các nhà quản lý tài chính và kiểm soát nội bộ: Hỗ trợ đánh giá hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ, phát hiện rủi ro và đề xuất giải pháp cải tiến.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, kiểm toán, quản trị kinh doanh: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn KTNB trong doanh nghiệp đặc thù, góp phần nâng cao hiểu biết và nghiên cứu sâu hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm toán nội bộ khác gì so với kiểm toán độc lập?
    Kiểm toán nội bộ là hoạt động kiểm tra, đánh giá do chính doanh nghiệp tổ chức nhằm hỗ trợ quản lý, trong khi kiểm toán độc lập do bên thứ ba thực hiện để xác nhận báo cáo tài chính. Ví dụ, Viettel có bộ phận KTNB giúp giám sát nội bộ, còn kiểm toán độc lập được thuê để kiểm tra báo cáo tài chính hàng năm.

  2. Tại sao KTNB lại quan trọng đối với doanh nghiệp viễn thông?
    Doanh nghiệp viễn thông có hoạt động đa dạng, phân tán địa lý và sản phẩm vô hình, nên KTNB giúp phát hiện rủi ro, đảm bảo tuân thủ pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính. Viettel với mạng lưới rộng lớn cần KTNB để kiểm soát hiệu quả các hoạt động này.

  3. Phương pháp kiểm toán nào được áp dụng phổ biến tại Viettel?
    Viettel chủ yếu áp dụng phương pháp kiểm toán chứng từ và kiểm toán cơ bản, kết hợp quan sát, phỏng vấn và kiểm tra chi tiết số liệu kế toán. Tuy nhiên, việc áp dụng kiểm toán hoạt động và tuân thủ còn hạn chế.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác KTNB?
    Cần tăng cường tính độc lập của bộ phận KTNB, chuẩn hóa quy trình kiểm toán, nâng cao trình độ kiểm toán viên và ứng dụng công nghệ thông tin. Viettel có thể tham khảo các chuẩn mực quốc tế và đào tạo chuyên sâu cho đội ngũ kiểm toán viên.

  5. KTNB có thể giúp phát hiện những rủi ro nào trong doanh nghiệp?
    KTNB giúp phát hiện rủi ro tài chính, gian lận, sai phạm trong quản lý tài sản, vi phạm pháp luật và các điểm yếu trong quy trình hoạt động. Tại Viettel, KTNB đã góp phần phát hiện các sai sót trong quản lý tài chính và đề xuất biện pháp khắc phục.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa lý luận về KTNB, làm rõ vai trò và chức năng trong doanh nghiệp viễn thông đặc thù như Viettel.
  • Thực trạng KTNB tại Viettel cho thấy nhiều ưu điểm nhưng còn tồn tại hạn chế về tổ chức, quy trình và phương pháp kiểm toán.
  • Các hạn chế chủ yếu do mô hình tổ chức chưa hoàn toàn độc lập, trình độ kiểm toán viên chưa đồng đều và phương pháp kiểm toán chưa đa dạng.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả KTNB, bao gồm tăng cường độc lập, chuẩn hóa quy trình, đào tạo nhân sự và ứng dụng công nghệ.
  • Nghiên cứu mở ra hướng phát triển KTNB tại các doanh nghiệp viễn thông, góp phần nâng cao quản trị rủi ro và hiệu quả kinh doanh trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Ban lãnh đạo Viettel và các đơn vị liên quan nên triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 12 tháng tới để nâng cao chất lượng công tác KTNB, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và phương pháp kiểm toán nội bộ phù hợp với sự phát triển của doanh nghiệp.