Tổng quan nghiên cứu

Tiểu thuyết lịch sử là một thể loại văn học đặc thù, kết hợp giữa yếu tố lịch sử và sáng tạo nghệ thuật, nhằm tái hiện những sự kiện, con người trong quá khứ một cách sinh động và có chiều sâu. Bộ đôi tiểu thuyết Nợ nước non (2022) và Lênh đênh bốn biển (2023) của nhà văn Nguyễn Thế Kỷ thuộc bộ sách Nước non vạn dặm là những tác phẩm tiêu biểu trong dòng tiểu thuyết lịch sử Việt Nam đương đại, tập trung khắc họa cuộc đời Chủ tịch Hồ Chí Minh từ thời thơ ấu đến giai đoạn hoạt động cách mạng ở nước ngoài. Qua đó, tác giả không chỉ tái hiện chân thực các sự kiện lịch sử mà còn xây dựng một thế giới nhân vật đa dạng, phong phú, phản ánh sâu sắc bối cảnh xã hội và tâm lý nhân vật.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích hệ thống nhân vật và nghệ thuật xây dựng nhân vật trong hai tập tiểu thuyết này, nhằm làm rõ cách thức Nguyễn Thế Kỷ kết hợp giữa yếu tố lịch sử và sáng tạo văn học để tạo nên hình tượng Hồ Chí Minh vừa là con người lịch sử vừa là nhân vật văn học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hai tác phẩm Nợ nước non và Lênh đênh bốn biển, xuất bản trong giai đoạn 2022-2023, cùng các tác phẩm văn xuôi tự sự viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh để so sánh, đối chiếu.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc cung cấp một cái nhìn hệ thống, toàn diện về thế giới nhân vật trong tiểu thuyết lịch sử hiện đại, góp phần làm sáng tỏ phương pháp xây dựng nhân vật lịch sử trong văn học Việt Nam đương đại, đồng thời góp phần nâng cao giá trị phê bình và lý luận văn học về đề tài lịch sử và nhân vật vĩ đại trong văn học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu sau:

  • Lý thuyết tự sự học: Giúp phân tích cấu trúc truyện, cách tổ chức không gian, thời gian và điểm nhìn trần thuật trong tiểu thuyết lịch sử, từ đó hiểu rõ cách xây dựng nhân vật và mối quan hệ giữa các nhân vật trong tác phẩm.
  • Lý thuyết về thế giới nhân vật trong tiểu thuyết lịch sử: Phân loại nhân vật thành nhân vật phi hư cấu (có thật trong lịch sử) và nhân vật hư cấu (do tác giả sáng tạo), đồng thời phân tích vai trò, chức năng của từng loại nhân vật trong việc tái hiện lịch sử và truyền tải thông điệp.
  • Lý thuyết về nghệ thuật xây dựng nhân vật: Tập trung vào các khía cạnh ngoại hình, tâm lý, tính cách, ngôn ngữ và bút pháp khắc họa nhân vật, giúp làm rõ cách tác giả tạo dựng hình tượng nhân vật trung tâm và các nhân vật phụ.
  • Phương pháp tiếp cận liên ngành: Kết hợp tâm lý học, văn hóa học và sử học để phân tích sâu sắc hơn về bối cảnh lịch sử, văn hóa và tâm lý nhân vật trong tiểu thuyết lịch sử.

Ba khái niệm chính được làm rõ trong nghiên cứu là: thế giới nhân vật, tiểu thuyết lịch sử và nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tiểu thuyết lịch sử.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng hai tập tiểu thuyết Nợ nước non và Lênh đênh bốn biển của Nguyễn Thế Kỷ làm nguồn chính, kết hợp với các tác phẩm văn học cùng đề tài về Chủ tịch Hồ Chí Minh và các tài liệu lịch sử, phê bình văn học liên quan.
  • Phương pháp phân tích:
    • Phương pháp hệ thống: Phân loại và hệ thống hóa các nhóm nhân vật trong hai tác phẩm theo loại hình và vai trò.
    • Phương pháp loại hình: Xác định đặc điểm, tính chất của từng nhóm nhân vật để phân loại theo chức năng và vai trò trong tác phẩm.
    • Phương pháp tự sự học: Phân tích cách kể chuyện, tổ chức không gian, thời gian và điểm nhìn trần thuật để hiểu nghệ thuật xây dựng nhân vật.
    • Phương pháp so sánh: Đối chiếu hai tập tiểu thuyết với các tác phẩm khác của Nguyễn Thế Kỷ và các tác phẩm viết về Hồ Chí Minh để làm rõ nét đặc trưng và đóng góp của bộ đôi tiểu thuyết.
    • Phương pháp tiếp cận liên ngành: Kết hợp các góc nhìn tâm lý, văn hóa và sử học để phân tích sâu sắc hơn về nhân vật và bối cảnh lịch sử.
  • Cỡ mẫu và timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào hai tập tiểu thuyết xuất bản năm 2022 và 2023, với việc khảo sát, phân tích văn bản và tài liệu liên quan trong khoảng thời gian từ 2022 đến đầu năm 2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hệ thống nhân vật đa dạng và phong phú
    Hai tập tiểu thuyết xây dựng một thế giới nhân vật đồ sộ, gồm nhân vật trung tâm Nguyễn Tất Thành - Nguyễn Ái Quốc và các nhóm nhân vật phụ đa dạng: nhân vật phi hư cấu (người thân, chí sĩ yêu nước, bạn bè quốc tế, kẻ thù thực dân) và nhân vật hư cấu (các cá nhân tưởng tượng nhằm làm nổi bật hình tượng trung tâm). Tỷ lệ nhân vật phi hư cấu chiếm khoảng 60%, nhân vật hư cấu chiếm 40%, tạo nên sự cân bằng giữa tính chính sử và sáng tạo nghệ thuật.

  2. Khắc họa nhân vật trung tâm vừa bình dị vừa vĩ đại
    Hình tượng Hồ Chí Minh được xây dựng không thần thánh hóa mà rất chân thực, gần gũi với những khía cạnh đời thường như tuổi thơ hồn nhiên, những rung động tinh tế, sự ham học hỏi và khát vọng lớn lao. Qua đó, tác giả thể hiện một con người vừa là vĩ nhân lịch sử, vừa là nhân vật văn học có chiều sâu tâm lý và tính cách đa chiều.

  3. Nghệ thuật xây dựng nhân vật linh hoạt, đa chiều
    Nguyễn Thế Kỷ sử dụng bút pháp hiện thực lịch sử kết hợp với chất liệu dã sử và trầm tích văn hóa dân tộc để tạo nên các nhân vật phụ có chiều sâu, góp phần làm nổi bật nhân vật trung tâm. Không gian và thời gian trong tác phẩm được vận động đa chiều, mở rộng theo chiều dài lịch đại và chiều sâu tâm thức, tạo nên sự phong phú trong mối quan hệ giữa các nhân vật.

  4. Phương thức trần thuật đa dạng và hiệu quả
    Tác giả lựa chọn điểm nhìn trần thuật linh hoạt, kết hợp giữa người kể chuyện toàn tri và nhân vật kể chuyện, giúp truyền tải thông điệp và cảm xúc một cách sinh động. Các chi tiết về ngôn ngữ, ngoại hình, tâm lý nhân vật được khắc họa tỉ mỉ, góp phần làm rõ tính cách và số phận của từng nhân vật.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân thành công của bộ đôi tiểu thuyết nằm ở sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố lịch sử chính xác và sáng tạo văn học, thể hiện qua việc xây dựng thế giới nhân vật đa dạng, có chiều sâu tâm lý và bút pháp hiện thực lịch sử nhuần nhuyễn. So với các nghiên cứu trước đây về tiểu thuyết lịch sử Việt Nam, luận văn làm rõ hơn về nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tác phẩm của Nguyễn Thế Kỷ, đặc biệt là cách ông khắc họa hình tượng Hồ Chí Minh vừa là con người lịch sử vừa là nhân vật văn học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ nhân vật phi hư cấu và hư cấu, bảng phân loại các nhóm nhân vật theo vai trò và chức năng, cũng như sơ đồ mối quan hệ giữa nhân vật trung tâm và các nhân vật phụ. Bảng so sánh phương thức trần thuật và nghệ thuật xây dựng nhân vật giữa các tác phẩm cùng đề tài cũng giúp làm rõ nét đặc trưng của bộ đôi tiểu thuyết.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nghiên cứu sâu về nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tiểu thuyết lịch sử
    Khuyến nghị các nhà nghiên cứu tiếp tục khai thác các tác phẩm tiểu thuyết lịch sử hiện đại để làm rõ hơn các phương pháp xây dựng nhân vật, đặc biệt là sự kết hợp giữa yếu tố lịch sử và sáng tạo nghệ thuật nhằm nâng cao chất lượng phê bình văn học.

  2. Phát triển các chương trình đào tạo về lý luận văn học và tự sự học
    Đề xuất các trường đại học và viện nghiên cứu tăng cường giảng dạy và nghiên cứu về lý thuyết tự sự học, nghệ thuật xây dựng nhân vật, giúp sinh viên và nhà nghiên cứu có nền tảng vững chắc để phân tích các tác phẩm văn học phức tạp như tiểu thuyết lịch sử.

  3. Khuyến khích sáng tác tiểu thuyết lịch sử dựa trên sự tôn trọng chính sử và sáng tạo nghệ thuật
    Các tác giả nên học hỏi cách tiếp cận của Nguyễn Thế Kỷ trong việc giữ vững tính chính xác lịch sử đồng thời phát huy sức mạnh tưởng tượng và cảm xúc cá nhân để tạo nên những tác phẩm vừa có giá trị lịch sử vừa có giá trị nghệ thuật cao.

  4. Tăng cường hợp tác liên ngành trong nghiên cứu văn học lịch sử
    Khuyến nghị các nhà nghiên cứu kết hợp các góc nhìn tâm lý học, sử học, văn hóa học để phân tích sâu sắc hơn về bối cảnh và nhân vật trong tiểu thuyết lịch sử, từ đó nâng cao chất lượng nghiên cứu và mở rộng phạm vi tiếp cận.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Văn học
    Luận văn cung cấp kiến thức chuyên sâu về tiểu thuyết lịch sử, nghệ thuật xây dựng nhân vật và phương pháp phân tích văn bản, giúp sinh viên nâng cao kỹ năng nghiên cứu và viết luận văn.

  2. Giảng viên và nhà nghiên cứu văn học
    Đây là tài liệu tham khảo quý giá để phát triển các bài giảng, nghiên cứu chuyên sâu về tiểu thuyết lịch sử Việt Nam đương đại, đặc biệt là các tác phẩm viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh.

  3. Tác giả và biên kịch sáng tác tiểu thuyết lịch sử
    Luận văn cung cấp góc nhìn về cách kết hợp giữa yếu tố lịch sử và sáng tạo nghệ thuật trong xây dựng nhân vật, giúp tác giả phát triển phong cách sáng tác và nâng cao chất lượng tác phẩm.

  4. Độc giả quan tâm đến văn học lịch sử và Hồ Chí Minh
    Những người yêu thích văn học lịch sử và muốn hiểu sâu hơn về hình tượng Hồ Chí Minh trong văn học có thể tìm thấy trong luận văn những phân tích chi tiết, giúp tăng thêm trải nghiệm đọc và hiểu biết về tác phẩm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tiểu thuyết lịch sử khác gì so với sử học?
    Tiểu thuyết lịch sử là diễn ngôn văn học, kết hợp giữa sự kiện lịch sử và sáng tạo nghệ thuật, nhằm tái hiện một thời kỳ lịch sử qua góc nhìn cá nhân của tác giả. Trong khi đó, sử học tập trung vào nghiên cứu và ghi chép sự kiện một cách khách quan và chính xác.

  2. Nhân vật phi hư cấu và hư cấu trong tiểu thuyết lịch sử có vai trò thế nào?
    Nhân vật phi hư cấu là những nhân vật có thật trong lịch sử, giúp tạo tính xác thực cho tác phẩm. Nhân vật hư cấu được sáng tạo để làm nổi bật chủ đề, tăng tính nghệ thuật và giúp phát triển cốt truyện.

  3. Làm thế nào để xây dựng hình tượng nhân vật lịch sử vừa chân thực vừa có chiều sâu văn học?
    Cần kết hợp nghiên cứu kỹ sử liệu với sự sáng tạo nghệ thuật, khắc họa nhân vật qua các khía cạnh ngoại hình, tâm lý, hành động và mối quan hệ xã hội, đồng thời tránh thần thánh hóa hay bình thường hóa quá mức.

  4. Phương pháp tự sự học giúp gì trong nghiên cứu tiểu thuyết lịch sử?
    Phương pháp này giúp phân tích cấu trúc truyện, cách tổ chức không gian, thời gian và điểm nhìn trần thuật, từ đó hiểu rõ cách tác giả xây dựng và phát triển nhân vật cũng như truyền tải thông điệp.

  5. Tại sao cần tiếp cận liên ngành trong nghiên cứu tiểu thuyết lịch sử?
    Tiếp cận liên ngành giúp hiểu sâu sắc hơn về bối cảnh lịch sử, văn hóa và tâm lý nhân vật, từ đó phân tích toàn diện và chính xác hơn về tác phẩm, đồng thời mở rộng phạm vi nghiên cứu.

Kết luận

  • Bộ đôi tiểu thuyết Nợ nước non và Lênh đênh bốn biển của Nguyễn Thế Kỷ đã xây dựng thành công một thế giới nhân vật đa dạng, phong phú, phản ánh chân thực và sâu sắc cuộc đời Chủ tịch Hồ Chí Minh.
  • Nghệ thuật xây dựng nhân vật trong hai tác phẩm kết hợp hài hòa giữa yếu tố lịch sử chính xác và sáng tạo văn học, tạo nên hình tượng nhân vật trung tâm vừa bình dị vừa vĩ đại.
  • Phương pháp tự sự học và tiếp cận liên ngành được vận dụng hiệu quả trong việc phân tích cấu trúc, không gian, thời gian và điểm nhìn trần thuật, góp phần làm rõ nghệ thuật xây dựng nhân vật.
  • Luận văn góp phần làm sáng tỏ phương pháp xây dựng nhân vật lịch sử trong tiểu thuyết lịch sử Việt Nam đương đại, đồng thời mở ra hướng nghiên cứu mới cho các tác phẩm cùng thể loại.
  • Đề xuất các giải pháp nhằm phát triển nghiên cứu và sáng tác tiểu thuyết lịch sử, đồng thời khuyến khích hợp tác liên ngành để nâng cao chất lượng nghiên cứu văn học lịch sử trong tương lai.

Độc giả và nhà nghiên cứu quan tâm có thể tiếp tục khai thác sâu hơn về nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tiểu thuyết lịch sử, đồng thời áp dụng các phương pháp phân tích đa chiều để nâng cao chất lượng nghiên cứu và sáng tác trong lĩnh vực này.