I. Tổng Quan Giám Sát Tài Chính Doanh Nghiệp Nhà Nước
Giám sát tài chính được xem là nhiệm vụ song hành cùng cơ chế quản lý điều hành của Chính phủ. Trong phạm vi quản lý vốn, nguồn lực tài chính của Chính phủ thông qua hệ thống doanh nghiệp nhà nước, giám sát tài chính doanh nghiệp nhà nước càng là trách nhiệm không thể thiếu trong tiến trình đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động cũng như bảo vệ và phát triển vốn nhà nước. Cùng với việc đẩy mạnh tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước và sự điều chỉnh, quản lý một cách linh hoạt và hiệu quả của các phương thức quản lý vốn nhà nước, giám sát tài chính đang ngày càng được điều chỉnh và hoàn thiện. Chính vì vậy, công tác quản lý, giám sát tài chính vốn nhà nước tại doanh nghiệp là hết sức cần thiết. Mặc dù chính chủ thể là Nhà nước, trước yêu cầu gắt gao về quản lý vốn đã ban hành rất nhiều văn bản quản lý, điều chỉnh và sửa đổi bổ sung với từng giai đoạn phát triển cho phù hợp với yêu cầu song chưa có công trình nghiên cứu nào mang tính quy mô và chuyên sâu về công tác giám sát tài chính.
1.1. Thực trạng nghiên cứu giám sát tài chính hiện nay
Hiện nay, có nhiều diễn đàn và hội thảo bàn về vấn đề quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp nhà nước. Ví dụ, hội thảo “Giám sát tài chính doanh nghiệp nhà nước: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam” do Trường Bồi dưỡng cán bộ tài chính (Bộ Tài chính Việt Nam) phối hợp với Viện Tài chính và Phát triển Châu Á – Thái Bình Dương (Bộ Tài chính Trung Quốc) tổ chức năm 2016. Các tham luận tại hội thảo thể hiện các góc nhìn khác nhau, nhưng đều tập trung đưa ra biện pháp hiệu quả nhất cho công tác quản lý vốn nhà nước thông qua hoạt động giám sát tài chính tại các doanh nghiệp nhà nước. Tuy nhiên, các nghiên cứu chuyên sâu về giám sát tài chính tại Bộ Xây dựng còn hạn chế.
1.2. Vai trò của giám sát tài chính trong quản lý vốn nhà nước
Giám sát tài chính đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo hiệu quả sử dụng vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Theo PGS.TS Nguyễn Văn Dần (2016), việc thực hiện chức năng giám sát là yêu cầu nội tại khách quan của quy luật quản lý. Giám sát tài chính giúp phát hiện và ngăn chặn kịp thời các rủi ro, sai phạm trong quản lý và sử dụng vốn, từ đó bảo vệ tài sản nhà nước và nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Việc phân định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của từng chủ thể giám sát cũng rất quan trọng để tránh chồng chéo, dẫn đến tình trạng buông lỏng quản lý.
II. Vấn Đề Giám Sát Tài Chính Tại Bộ Xây Dựng Hiện Nay
Bộ Xây dựng là một trong những bộ quản lý ngành thực hiện vai trò đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước tại nhiều Tổng công ty hoạt động trong lĩnh vực xây dựng, bất động sản và vật liệu xây dựng. Bộ quản lý lượng lớn tài nguyên, đất đai và được giao sử dụng vốn nhà nước lớn. Các hoạt động giám sát tài chính, đánh giá hiệu quả hoạt động, công khai thông tin tài chính là các nội dung quan trọng giúp nâng cao hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp, tăng cường vai trò dẫn dắt nền kinh tế cũng như hình thành các doanh nghiệp vững mạnh đủ sức cạnh tranh, hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, thực tế sau 05 năm thực hiện Quy chế giám sát tài chính tại Bộ Xây dựng cho thấy công tác giám sát chưa thực sự hiệu quả; nhiều nguy cơ, rủi ro trong việc sử dụng vốn nhà nước tại doanh nghiệp chưa được phát hiện, cảnh báo và ngăn chặn kịp thời.
2.1. Hạn chế trong thực thi quy chế giám sát tài chính
Sau 5 năm thực hiện quy chế giám sát tài chính tại Bộ Xây dựng, công tác giám sát chưa thực sự hiệu quả. Nhiều rủi ro trong sử dụng vốn nhà nước chưa được phát hiện và ngăn chặn kịp thời. Điều này cho thấy cần có những điều chỉnh và bổ sung để công tác quản lý vốn đạt hiệu quả tốt hơn. Cần có những đánh giá khách quan và toàn diện về thực trạng giám sát tài chính tại các doanh nghiệp thuộc Bộ Xây dựng để đưa ra giải pháp phù hợp.
2.2. Ảnh hưởng của cổ phần hóa đến giám sát tài chính
Trong tiến trình thực hiện cổ phần hóa các doanh nghiệp, nhiều vấn đề cần bổ sung điều chỉnh để công tác quản lý vốn đạt hiệu quả tốt hơn. Việc cổ phần hóa đặt ra yêu cầu cao hơn về minh bạch và trách nhiệm giải trình của doanh nghiệp. Cơ chế giám sát tài chính cần được điều chỉnh để phù hợp với mô hình quản trị mới của doanh nghiệp sau cổ phần hóa, đảm bảo quyền lợi của các cổ đông và nhà nước.
III. Cách Hoàn Thiện Giám Sát Tài Chính Doanh Nghiệp
Để nâng cao hiệu lực thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý, sử dụng vốn, tài sản nhà nước và hiệu quả hoạt động tại các tập đoàn, tổng công ty nhà nước, Chính phủ đã tiến hành rà soát, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật để điều chỉnh toàn diện, đồng bộ và thống nhất các vấn đề về quản lý, quản trị doanh nghiệp, sử dụng vốn, tài sản nhà nước tại tập đoàn, tổng công ty nhà nước, trong đó có việc ban hành Quy chế giám sát tài chính và đánh giá hiệu quả hoạt động và công khai thông tin tài chính đối với doanh nghiệp do nhà nước làm chủ sở hữu và doanh nghiệp có vốn nhà nước.
3.1. Hoàn thiện cơ chế giám sát đầu tư vốn nhà nước
Cần hoàn thiện cơ chế giám sát việc đầu tư, quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư tại doanh nghiệp. Điều này bao gồm việc xây dựng các tiêu chí đánh giá hiệu quả đầu tư rõ ràng, minh bạch và có thể đo lường được. Đồng thời, cần tăng cường kiểm tra, giám sát quá trình thực hiện các dự án đầu tư để đảm bảo đúng mục tiêu, tiến độ và hiệu quả.
3.2. Đẩy mạnh tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước
Việc tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước cần được đẩy mạnh để nâng cao hiệu quả hoạt động và khả năng cạnh tranh. Quá trình này bao gồm việc sắp xếp lại các đơn vị thành viên, thoái vốn nhà nước tại các lĩnh vực không cần thiết, và đổi mới công nghệ, quy trình sản xuất.
3.3. Tăng cường minh bạch tài chính doanh nghiệp nhà nước
Minh bạch tài chính là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả giám sát. Doanh nghiệp cần công khai đầy đủ, kịp thời các thông tin về tình hình tài chính, kết quả hoạt động kinh doanh và các giao dịch quan trọng. Điều này giúp các cơ quan quản lý, nhà đầu tư và công chúng có thể đánh giá chính xác về tình hình của doanh nghiệp.
IV. Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Giám Sát Tài Chính
Dưới góc độ quản lý, Nhà nước không thể áp dụng các biện pháp quản lý hành chính đơn thuần để quản lý một lượng lớn vốn và tài sản tại các doanh nghiệp nhà nước trong khi các nhân tố đó lại vận hành theo một cơ chế phát triển có những quy luật riêng của nó, Nhà nước phải thông qua một hệ thống hành lang pháp lý phù hợp để tác động vào các thức hoạt động của doanh nghiệp trên nguyên tắc bảo toàn và phát triển vốn nhà nước tới mức cao nhất. Nhằm nâng cao hiệu lực thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý, sử dụng vốn, tài sản nhà nước và hiệu quả hoạt động tại các tập đoàn, tổng công ty nhà nước, Chính phủ đã tiến hành rà soát, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật để điều chỉnh toàn diện, đồng bộ và thống nhất các vấn đề về quản lý, quản trị doanh nghiệp, sử dụng vốn, tài sản nhà nước tại tập đoàn, tổng công ty nhà nước, trong đó có việc ban hành Quy chế giám sát tài chính và đánh giá hiệu quả hoạt động và công khai thông tin tài chính đối với doanh nghiệp do nhà nước làm chủ sở hữu và doanh nghiệp có vốn nhà nước (gọi tắt là Doanh nghiệp)
4.1. Xây dựng hệ thống chỉ tiêu giám sát tài chính khoa học
Cần xây dựng hệ thống chỉ tiêu giám sát tài chính cụ thể, định lượng và phù hợp với đặc thù của từng ngành, lĩnh vực. Các chỉ tiêu này cần phản ánh đầy đủ các khía cạnh của hoạt động tài chính, từ khả năng thanh toán, hiệu quả sử dụng vốn đến khả năng sinh lời và quản lý rủi ro. Việc xây dựng hệ thống chỉ tiêu này cần có sự tham gia của các chuyên gia, nhà khoa học và đại diện doanh nghiệp.
4.2. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ giám sát tài chính
Đội ngũ cán bộ giám sát tài chính cần được đào tạo, bồi dưỡng thường xuyên để nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ và đạo đức công vụ. Cần có cơ chế tuyển dụng, đánh giá và đãi ngộ phù hợp để thu hút và giữ chân những cán bộ giỏi, có tâm huyết với công việc. Đồng thời, cần tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động của đội ngũ cán bộ này để đảm bảo tính khách quan, minh bạch và trách nhiệm.
V. Ứng Dụng Thực Tiễn Giám Sát Tài Chính Hiệu Quả
Thực tế sau 05 năm thực hiện Quy chế giám sát tài chính tại Bộ Xây dựng, được tổ chức thực hiện thông qua 03 Vụ chức năng đối với các doanh nghiệp 100% vốn nhà nước đã cho thấy công tác giám sát chưa thực sự hiệu quả; nhiều nguy cơ, rủi ro trong việc sử dụng vốn nhà nước tại doanh nghiệp chưa được phát hiện, cảnh báo và ngăn chặn kịp thời. Bên cạnh đó, trong tiến trình thực hiện cổ phần hóa các doanh nghiệp này cũng đặt ra những những vấn đề cần phải bổ sung điều chỉnh để công tác quản lý vốn đạt hiệu quả tốt hơn. Từ thực trạng đó, đề tài “Giám sát tài chính các doanh nghiệp do nhà nước làm chủ sở hữu ở Bộ Xây dựng” được lựa chọn nghiên cứu để góp phần nâng cao chất lượng, hiệu lực và hiệu quả công tác quản lý vốn Nhà nước tại các doanh nghiệp 100% vốn Nhà nước do Bộ Xây dựng quản lý.
5.1. Xây dựng hệ thống thông tin giám sát tài chính
Cần xây dựng hệ thống thông tin giám sát tài chính hiện đại, đồng bộ và kết nối liên thông giữa các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và các bên liên quan. Hệ thống này cần cung cấp đầy đủ, kịp thời các thông tin về tình hình tài chính, kết quả hoạt động kinh doanh và các giao dịch quan trọng của doanh nghiệp. Đồng thời, cần có các công cụ phân tích, đánh giá thông tin để hỗ trợ công tác giám sát.
5.2. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan chức năng
Cần tăng cường phối hợp giữa các cơ quan chức năng như Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Kiểm toán Nhà nước và các cơ quan thanh tra, kiểm tra để nâng cao hiệu quả giám sát. Sự phối hợp này cần được thể hiện thông qua việc chia sẻ thông tin, kinh nghiệm và phối hợp trong việc thực hiện các cuộc thanh tra, kiểm tra.
VI. Tương Lai Giám Sát Tài Chính Doanh Nghiệp Nhà Nước
Câu hỏi nghiên cứu Bộ Xây dựng cần phải làm gì để hoàn thiện công tác GSTC tại các doanh nghiệp do Nhà nước làm chủ sở hữu ở Bộ Xây dựng? Mục tiêu nghiên cứu: Trên cơ sở hệ thống hóa lý luận và phân tích thực trạng hoạt động giám sát tài chính (GSTC) đối với các doanh nghiệp do Nhà nước làm chủ sở hữu tại Bộ xây dựng, đề tài đề xuất những giải pháp cơ bản góp phần hoàn thiện công tác GSTC đối với các doanh nghiệp do Nhà nước làm chủ sở hữu ở Bộ Xây dựng
6.1. Nghiên cứu và hệ thống hóa lý luận về giám sát tài chính
Cần nghiên cứu và hệ thống hóa những vấn đề lý luận về giám sát tài chính đối với các doanh nghiệp do Nhà nước làm chủ sở hữu. Điều này bao gồm việc xác định rõ khái niệm, vai trò, mục tiêu, nguyên tắc và nội dung của giám sát tài chính. Đồng thời, cần nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế về giám sát tài chính để áp dụng vào điều kiện thực tế của Việt Nam.
6.2. Nghiên cứu thực trạng công tác giám sát tài chính
Cần nghiên cứu thực trạng công tác giám sát tài chính đối với các doanh nghiệp do Nhà nước làm chủ sở hữu ở Bộ Xây dựng. Điều này bao gồm việc đánh giá hiệu quả của các quy định, cơ chế và công cụ giám sát hiện hành. Đồng thời, cần phân tích những hạn chế, bất cập và nguyên nhân của những hạn chế đó.
