Tổng quan nghiên cứu

Đầu tư công đóng vai trò thiết yếu trong phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam gia tăng nguồn vốn đầu tư công từ ngân sách nhà nước. Giai đoạn 2020-2021, đầu tư công chiếm tới 82,8% nguồn tiền từ chính sách tài khóa với tổng vốn chi khoảng 431 nghìn tỷ đồng, thể hiện vai trò quan trọng trong kích thích tăng trưởng kinh tế và giải quyết việc làm. Tỉnh Tây Ninh, với vị trí gần TP. Hồ Chí Minh và chi phí xây dựng thấp hơn các tỉnh Đông Nam Bộ, đã triển khai nhiều dự án đầu tư công đa dạng lĩnh vực như y tế, giáo dục, văn hóa xã hội, an ninh quốc phòng, góp phần nâng cao chất lượng hạ tầng và phát triển kinh tế địa phương.

Luận văn tập trung nghiên cứu lựa chọn các dự án đầu tư công sử dụng ngân sách nhà nước trong ngành Tòa án nhân dân 2 cấp tỉnh Tây Ninh giai đoạn 2015-2022, với hai dự án điển hình là cải tạo trụ sở làm việc của Tòa án nhân dân huyện Bến Cầu và huyện Tân Châu. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá các tiêu chí ảnh hưởng đến quyết định đầu tư công, sử dụng phương pháp MCDM với kỹ thuật AHP để phân tích và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý dự án đầu tư công tại địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn trong việc hoàn thiện chính sách quản lý đầu tư công, đồng thời góp phần nâng cao năng lực quản lý dự án trong ngành tư pháp tỉnh Tây Ninh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết Multiple-Criteria Decision Making (MCDM) – một phương pháp ra quyết định đa tiêu chí, cho phép đánh giá và lựa chọn các phương án dựa trên nhiều tiêu chí khác nhau. MCDM giúp người ra quyết định cân nhắc các tiêu chí thay thế, có thể bao gồm các yếu tố định tính và định lượng, đồng thời xử lý các rủi ro và sự không chắc chắn trong quá trình lựa chọn.

Phương pháp phân tích thứ bậc (Analytical Hierarchy Process - AHP) được sử dụng làm công cụ chính trong nghiên cứu. AHP cho phép phân cấp các tiêu chí, so sánh cặp tiêu chí và phương án theo thang đo 9 bậc, từ đó tính toán trọng số ưu tiên và kiểm tra tính nhất quán của đánh giá. AHP giúp kết hợp kiến thức chuyên gia và dữ liệu khách quan, tạo ra một quy trình ra quyết định logic và minh bạch. Các khái niệm chính bao gồm: dự án đầu tư công, tiêu chí lựa chọn dự án, trọng số tiêu chí, chỉ số nhất quán (CR), và ma trận so sánh cặp.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu nghiên cứu bao gồm số liệu thứ cấp từ các tài liệu, báo cáo dự án đầu tư công ngành Tòa án nhân dân 2 cấp tỉnh Tây Ninh giai đoạn 2015-2022, cùng với số liệu sơ cấp thu thập qua phỏng vấn sâu 10 chuyên gia có kinh nghiệm trên 10 năm trong lĩnh vực quản lý và lựa chọn dự án đầu tư công tại địa phương. Phương pháp chọn mẫu là thuận tiện và ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của ý kiến chuyên gia.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp AHP với các bước: xây dựng cấu trúc thứ bậc, lập ma trận so sánh cặp tiêu chí và phương án, tính trọng số và kiểm tra tính nhất quán (CR ≤ 0.1). Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm Excel và các công cụ thống kê hỗ trợ để trình bày kết quả dưới dạng bảng trọng số, biểu đồ cột và biểu đồ hình tròn, giúp minh họa trực quan các yếu tố ảnh hưởng và ưu tiên lựa chọn dự án. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2022, với khảo sát chuyên gia thực hiện năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Trọng số các nhóm yếu tố ảnh hưởng đến lựa chọn dự án: Nhóm yếu tố hiệu quả kinh tế - tài chính chiếm trọng số cao nhất, khoảng 35%, tiếp theo là nhóm yếu tố đặc điểm xã hội với 25%, nhóm đặc điểm chung của dự án chiếm 20%, và nhóm khó khăn bên trong và bên ngoài dự án chiếm khoảng 20%. Điều này cho thấy hiệu quả kinh tế là tiêu chí quyết định hàng đầu trong lựa chọn dự án đầu tư công ngành Tòa án tại Tây Ninh.

  2. So sánh hai dự án cải tạo trụ sở Tòa án huyện Bến Cầu và Tân Châu: Dự án Bến Cầu có trọng số ưu tiên tổng thể cao hơn 7% so với dự án Tân Châu, phản ánh sự ưu tiên đầu tư vào dự án có hiệu quả kinh tế và xã hội rõ ràng hơn. Cụ thể, dự án Bến Cầu được đánh giá cao về tính khả thi tài chính và mức độ ảnh hưởng xã hội tích cực.

  3. Chỉ số nhất quán (CR) của các ma trận so sánh cặp: Tất cả các ma trận đều có CR ≤ 0.1, đảm bảo tính nhất quán và độ tin cậy của kết quả phân tích. Ví dụ, nhóm yếu tố chính có CR = 0.08, nhóm yếu tố hiệu quả kinh tế - tài chính có CR = 0.07, cho thấy đánh giá của chuyên gia có sự đồng thuận cao.

  4. Khó khăn trong quản lý dự án: Các khó khăn bên trong dự án như năng lực nhà thầu, tiến độ thi công, và quản lý vốn chiếm trọng số khoảng 12%, trong khi khó khăn bên ngoài như chính sách bồi thường, giải phóng mặt bằng chiếm khoảng 8%. Đây là những điểm nghẽn cần được cải thiện để nâng cao hiệu quả đầu tư công.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hiệu quả kinh tế - tài chính là tiêu chí quan trọng nhất trong lựa chọn dự án đầu tư công ngành Tòa án, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước về quản lý dự án đầu tư công. Việc ưu tiên dự án có hiệu quả kinh tế cao giúp đảm bảo sử dụng nguồn vốn ngân sách nhà nước một cách hiệu quả và bền vững.

So sánh giữa hai dự án cho thấy sự khác biệt về mức độ ưu tiên, phản ánh sự khác biệt về đặc điểm xã hội và hiệu quả kinh tế từng dự án. Điều này phù hợp với thực tế tại Tây Ninh, nơi các dự án đầu tư công cần cân nhắc kỹ lưỡng các yếu tố địa phương và nhu cầu thực tế.

Khó khăn trong quản lý dự án, đặc biệt là công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng và năng lực nhà thầu, là những thách thức phổ biến trong các dự án đầu tư công tại Việt Nam. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu trước đây và kinh nghiệm quản lý dự án tại các địa phương khác như Quảng Ninh và Đà Nẵng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện trọng số các nhóm yếu tố, bảng so sánh trọng số dự án, và biểu đồ hình tròn minh họa tỷ lệ các khó khăn trong quản lý dự án, giúp người đọc dễ dàng hình dung và so sánh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự án và báo cáo kinh tế kỹ thuật: Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực cho cán bộ lập dự án, đảm bảo các báo cáo nghiên cứu khả thi và kinh tế kỹ thuật đầy đủ, chính xác, phản ánh đúng thực tế và nhu cầu địa phương. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, chủ thể là Sở Kế hoạch và Đầu tư phối hợp với các đơn vị liên quan.

  2. Tăng cường công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng và tái định cư: Áp dụng các chính sách linh hoạt, minh bạch, tạo sự đồng thuận cao trong nhân dân, giảm thiểu tranh chấp và chậm tiến độ dự án. Thực hiện liên tục trong quá trình triển khai dự án, chủ thể là UBND các huyện và Ban quản lý dự án.

  3. Chú trọng lựa chọn nhà thầu có năng lực và uy tín: Xây dựng tiêu chí đánh giá nhà thầu rõ ràng, minh bạch, kết hợp đánh giá kỹ thuật và tài chính, tránh hiện tượng thông thầu, nâng cao chất lượng thi công. Thời gian thực hiện trước mỗi giai đoạn đấu thầu, chủ thể là Ban quản lý dự án và các cơ quan chức năng.

  4. Nâng cao năng lực quản lý tiến độ, khối lượng và chất lượng công trình: Áp dụng công nghệ quản lý dự án hiện đại, tăng cường giám sát, kiểm tra định kỳ, xử lý kịp thời các vấn đề phát sinh. Thực hiện xuyên suốt quá trình thi công, chủ thể là Ban quản lý dự án và các đơn vị giám sát.

  5. Hoàn thiện khung pháp lý và cơ chế quản lý dự án đầu tư xây dựng: Rà soát, bổ sung các quy định pháp luật liên quan đến đầu tư công, đảm bảo tính đồng bộ, minh bạch và khả thi, tạo hành lang pháp lý vững chắc cho quản lý dự án. Thời gian thực hiện trong 2-3 năm, chủ thể là các cơ quan quản lý nhà nước cấp tỉnh và Trung ương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý đầu tư công tại các sở, ban ngành tỉnh Tây Ninh: Giúp nâng cao năng lực đánh giá, lựa chọn và quản lý dự án đầu tư công, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn ngân sách nhà nước.

  2. Lãnh đạo và chuyên viên Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng cơ bản: Cung cấp cơ sở khoa học và công cụ phân tích để lựa chọn dự án phù hợp, đồng thời đề xuất giải pháp quản lý tiến độ, chất lượng và chi phí dự án.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Quản lý dự án: Là tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng phương pháp MCDM và AHP trong lựa chọn dự án đầu tư công, đồng thời cung cấp cái nhìn thực tiễn về quản lý dự án tại địa phương.

  4. Các cơ quan lập chính sách và hoạch định kế hoạch đầu tư công: Hỗ trợ xây dựng chính sách, quy trình và tiêu chí lựa chọn dự án đầu tư công hiệu quả, phù hợp với điều kiện thực tế và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp AHP có ưu điểm gì trong lựa chọn dự án đầu tư công?
    AHP giúp phân cấp tiêu chí, so sánh cặp và tính trọng số ưu tiên một cách logic, minh bạch, kết hợp ý kiến chuyên gia và dữ liệu khách quan. Ví dụ, AHP đã được áp dụng thành công trong đánh giá dự án cải tạo trụ sở Tòa án tại Tây Ninh, giúp xác định tiêu chí quan trọng nhất.

  2. Tại sao hiệu quả kinh tế - tài chính lại được ưu tiên hàng đầu?
    Hiệu quả kinh tế - tài chính đảm bảo sử dụng nguồn vốn ngân sách nhà nước hiệu quả, tạo ra giá trị bền vững cho địa phương. Nghiên cứu cho thấy nhóm yếu tố này chiếm khoảng 35% trọng số trong quyết định lựa chọn dự án.

  3. Khó khăn lớn nhất trong quản lý dự án đầu tư công là gì?
    Khó khăn chủ yếu là công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng và năng lực nhà thầu, ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng dự án. Ví dụ, dự án cải tạo trụ sở Tòa án huyện Tân Châu gặp khó khăn trong giải phóng mặt bằng kéo dài.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý tiến độ và chất lượng công trình?
    Áp dụng công nghệ quản lý dự án hiện đại, tăng cường giám sát, kiểm tra định kỳ và xử lý kịp thời các vấn đề phát sinh. Việc này đã được đề xuất trong luận văn nhằm giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả đầu tư.

  5. Luận văn có thể áp dụng cho các lĩnh vực đầu tư công khác không?
    Có, phương pháp MCDM và AHP có tính phổ quát, có thể áp dụng để lựa chọn dự án đầu tư công trong nhiều lĩnh vực khác nhau như y tế, giáo dục, giao thông, giúp nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng vốn đầu tư.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về đầu tư công và ứng dụng phương pháp MCDM, AHP trong lựa chọn dự án đầu tư công ngành Tòa án nhân dân 2 cấp tỉnh Tây Ninh.
  • Kết quả phân tích cho thấy hiệu quả kinh tế - tài chính là tiêu chí quan trọng nhất, chiếm khoảng 35% trọng số trong quyết định lựa chọn dự án.
  • Hai dự án cải tạo trụ sở Tòa án huyện Bến Cầu và Tân Châu được đánh giá và so sánh chi tiết, với dự án Bến Cầu được ưu tiên hơn do hiệu quả kinh tế và xã hội cao hơn.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả quản lý dự án đầu tư công, bao gồm hoàn thiện công tác lập dự án, bồi thường giải phóng mặt bằng, lựa chọn nhà thầu, quản lý tiến độ và hoàn thiện khung pháp lý.
  • Các bước tiếp theo gồm triển khai áp dụng các giải pháp đề xuất, đào tạo nâng cao năng lực cán bộ quản lý dự án và tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi áp dụng phương pháp MCDM trong các lĩnh vực đầu tư công khác.

Hành động ngay hôm nay: Các cơ quan quản lý và nhà nghiên cứu được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả lựa chọn và quản lý dự án đầu tư công tại địa phương, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.