Khám Phá Dịch Vụ Thông Tin Thư Viện

Dịch vụ thông tin thư viện bao gồm những hoạt động của cơ quan thông tin thư viện nhằm thỏa mãn nhu cầu thông tin của người dùng tin. Thư viện là cơ quan văn hóa, giáo dục hoạt động phi lợi nhuận, do đó dịch vụ thông tin thư viện không đặt trọng tâm vào mục tiêu thu lợi nhuận như hoạt động dịch vụ trong lĩnh vực sản xuất – kinh doanh. Theo Trần Mạnh Tuấn, dịch vụ thông tin thư viện bao gồm những hoạt động nhằm thỏa mãn nhu cầu thông tin và trao đổi thông tin của người dùng tin các cơ quan thông tin thư viện nói chung.

Dựa vào đặc điểm, chức năng, dịch vụ thông tin thư viện được chia thành 3 nhóm: nhóm dịch vụ cung cấp thông tin, nhóm dịch vụ hỗ trợ trao đổi thông tin, và nhóm dịch vụ tư vấn. Các nhóm dịch vụ này khác nhau về mục tiêu và quy trình xây dựng, triển khai. Nhóm dịch vụ cung cấp thông tin có mục tiêu cung cấp trực tiếp thông tin theo yêu cầu cụ thể của người dùng tin. Nhóm dịch vụ hỗ trợ trao đổi thông tin có mục tiêu tạo ra môi trường, phương tiện để người dùng tin tiến hành các hoạt động trao đổi thông tin lẫn nhau.

Dịch vụ thông tin thư viện truyền thống bao gồm các dịch vụ cơ bản như đọc tài liệu tại chỗ, mượn trả tài liệu, và tra cứu thông tin thủ công. Ưu điểm của loại hình dịch vụ này là tính trực tiếp, dễ dàng tiếp cận đối với người dùng thư viện truyền thống. Tuy nhiên, hạn chế là tốn thời gian, công sức, và phạm vi phục vụ bị giới hạn.

Dịch vụ thông tin thư viện hiện đại bao gồm các dịch vụ ứng dụng công nghệ thông tin, như truy cập thư viện số, tìm kiếm thông tin trực tuyến, và sử dụng các cơ sở dữ liệu điện tử. Ưu điểm của loại hình dịch vụ này là nhanh chóng, tiện lợi, và phạm vi phục vụ rộng lớn. Tuy nhiên, đòi hỏi người dùng thư viện phải có kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin.

Về bản chất, có thể chia các dịch vụ thông tin thư viện hiện đại thành hai nhóm: nhóm thứ nhất là những dịch vụ thông tin thư viện mới về nội dung và hình thức, được các thư viện đại học thực hiện và cung cấp cho người sử dụng như: dịch vụ bao gói cơ sở dữ liệu theo yêu cầu, dịch vụ khai thác tài liệu đa phương tiện,… Nhóm thứ hai là những dịch vụ thông tin thư viện có nội dung tương tự các dịch vụ truyền thống nhưng có phương thức thực hiện và cung cấp dịch vụ hiện đại như qua mạng nội bộ (Intranet) hoặc qua mạng thông tin toàn cầu (Internet).

Chất lượng và sự phong phú của sản phẩm thông tin thư viện có tác động lớn đến chất lượng và sự đa dạng của dịch vụ thông tin thư viện của cơ quan thông tin thư viện. Vì vậy, trước khi xây dựng và triển khai dịch vụ thông tin thư viện, cơ quan thông tin thư viện phải cân nhắc đảm bảo số lượng và chất lượng sản phẩm thông tin thư viện của mình cũng như dự kiến những cơ quan có thể cung cấp sản phẩm thông tin thư viện phù hợp với dịch vụ của mình.

Thông qua quá trình xây dựng và triển khai nhiều loại dịch vụ thông tin thư viện khác nhau, các cơ quan thông tin thư viện sẽ có điều kiện quảng bá rộng rãi và đưa nhiều sản phẩm thông tin thư viện đến với người dùng tin một cách nhanh chóng, thuận tiện. Từ đó, mức độ khai thác sản phẩm thông tin thư viện của người dùng tin sẽ nhiều hơn và không ngừng tăng cao, góp phần phát huy hiệu quả và nâng cao giá trị của sản phẩm thông tin thư viện.

Xuất phát từ các nguyên nhân khác nhau, người dùng tin gặp nhiều rào cản và không được tiếp cận một cách đầy đủ, tự do đến nguồn lực thông tin khổng lồ đang được lưu trữ trong các cơ quan thông tin thư viện. Thông qua việc sử dụng dịch vụ thông tin thư viện, người dùng tin sẽ có cơ hội và điều kiện thuận lợi hơn để tiếp cận và sử dụng có hiệu quả nguồn lực thông tin trong các cơ quan thông tin thư viện, phục vụ cho các hoạt động của mình, từ đó mang lại lợi ích nhất định cho xã hội.

Dịch vụ thông tin thư viện còn tác động và kích thích nhu cầu khai thác và sử dụng thông tin của mỗi cá nhân, góp phần thúc đẩy nhu cầu sử dụng thông tin trong xã hội tăng cao. Điều đó tạo nên động lực hết sức quan trọng cho cơ quan thông tin thư viện liên tục cải tiến và đẩy mạnh hoạt động của mình, đồng thời, vị thế và hình ảnh của các cơ quan thông tin thư viện trong xã hội không ngừng được nâng cao.

Trong xu thế chuyển dịch của nền kinh tế và xã hội công nghiệp sang nền kinh tế tri thức và xã hội thông tin, hoạt động thông tin thư viện chịu sự tác động mạnh mẽ và áp lực cạnh tranh gay gắt bởi sự tồn tại của nhiều nhà cung cấp thông tin khác nhau. Thông tin trở thành hàng hóa và là một trong những nguồn lực quan trọng nhất trong xã hội. Muốn tồn tại và phát triển trong môi trường mang tính cạnh tranh cao như vậy, các cơ quan thông tin thư viện phải chứng tỏ được ưu thế vượt trội về chất lượng và giá cả sản phẩm, dịch vụ cung cấp cho khách hàng. Do vậy, cùng với sản phẩm, dịch vụ thông tin thư viện trở thành yếu tố then chốt giúp nâng cao khả năng cạnh tranh của cơ quan thông tin thư viện trong môi trường có nhiều nhà cung cấp thông tin khác nhau.

Kể từ thập niên 90 của thế kỷ XX cho đến nay, nền kinh tế thế giới đã có sự chuyển dịch mạnh mẽ về cơ cấu, tạo nên tiền đề quan trọng đưa xã hội loài người bước vào kỷ nguyên mới: kỷ nguyên thông tin. Thể hiện rõ nhất là các ngành có hàm lượng tri thức cao, các lĩnh vực sử dụng nhiều thông tin đang dần dần đóng vai trò chủ đạo trong nền kinh tế và đời sống xã hội. Theo báo cáo “Information society” của Giáo sư Nick Moore, sự chuyển dịch từ xã hội công nghiệp sang xã hội thông tin là xu thế phát triển tất yếu của xã hội loài người.

Ngày nay, những thành tựu khoa học và công nghệ hiện đại đã được ứng dụng rộng rãi trong mọi lĩnh vực hoạt động của đời sống xã hội, mang lại hiệu quả kinh tế – xã hội to lớn. Trong lĩnh vực thông tin thư viện, những thành tựu của công nghệ thông tin và viễn thông đã được ứng dụng mạnh mẽ vào quá trình hiện đại hóa hoạt động của các cơ quan thông tin thư viện, góp phần đưa hoạt động thông tin thư viện phát triển mạnh.

Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong thư viện có thể giúp tự động hóa các quy trình, cải thiện khả năng tìm kiếm thông tin, và cung cấp các dịch vụ cá nhân hóa cho người dùng. Ví dụ, chatbot có thể trả lời các câu hỏi thường gặp của người dùng, hoặc hệ thống gợi ý có thể đề xuất các tài liệu phù hợp với sở thích của họ.

Hợp tác giữa các thư viện có thể giúp chia sẻ nguồn lực, kinh nghiệm, và nâng cao chất lượng dịch vụ. Các thư viện có thể hợp tác trong việc xây dựng cơ sở dữ liệu chung, tổ chức các khóa đào tạo, hoặc phát triển các dịch vụ mới.