Đánh Giá Hiệu Quả Sử Dụng Tài Liệu Điện Tử Tại Thư Viện Trường Quốc Tế Liên Hợp Quốc Hà Nội

• Tác giả: Nguyễn Thị Phượng
• Người hướng dẫn: PGS. Đỗ Văn Hùng
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Khoa học Thông tin - Thư viện
• Đề tài: Đánh Giá Hiệu Quả Sử Dụng Tài Liệu Điện Tử Tại Thư Viện Trường Quốc Tế Liên Hợp Quốc Hà Nội
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2024
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
• 1.1. Định nghĩa và vai trò của tài liệu điện tử
• 1.2. Lợi ích và vai trò của tài liệu điện tử
• 1.3. Đánh giá hiệu quả sử dụng tài liệu điện tử
• 1.4. Mục tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng
• 1.5. Các phương pháp và công cụ hỗ trợ đánh giá hiệu quả sử dụng
• 1.6. Các tiêu chí đánh giá hiệu quả sử dụng tài liệu điện tử
• 1.7. Chất lượng nguồn tin
• 1.8. Sự hài lòng của người dùng tin
• 1.9. Thống kê sử dụng
• 1.10. Tiểu kết chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 2.2. Thư viện trường quốc tế Liên Hợp Quốc Hà Nội (UNIS Hà Nội)
• 2.3. Thực trạng nguồn tài liệu điện tử thư viện trường quốc tế Liên Hợp Quốc Hà Nội (UNIS Hà Nội)
• 2.4. Người dùng tin của thư viện
• 2.5. Thiết kế nghiên cứu
• 2.6. Phương pháp nghiên cứu
• 2.7. Mẫu nghiên cứu
• 2.8. Dữ liệu thứ cấp
• 2.9. Phương pháp thu thập và phân tích dữ liệu
• 2.10. Đạo đức nghiên cứu
• 2.11. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU (PHÂN TÍCH VÀ GIẢI THÍCH DỮ LIỆU)
• 3.1. Chất lượng của nguồn tin
• 3.2. Sự hài lòng của người dùng tin
• 3.3. Thống kê sử dụng
• 3.4. Tiểu kết chương 3
• 4. CHƯƠNG 4: ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG TÀI LIỆU ĐIỆN TỬ
• 4.1. Tiến hành phân tích dữ liệu sử dụng và đánh giá thường xuyên
• 4.2. Nâng cao chất lượng nguồn tài liệu điện tử
• 4.3. Tăng cường hoạt động quảng bá và nâng cao nhận thức
• 4.4. Tăng cường tương tác và hỗ trợ người dùng
• 4.5. Tiểu kết chương 4
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN
• 5.1. Các vấn đề đã được giải quyết
• 5.2. Hạn chế của đề tài
• 5.3. Hướng phát triển đề tài
• Phụ lục 1: QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN THẠC SĨ
• Phụ lục 2: VĂN BẢN XIN PHÉP KHẢO SÁT GỬI ĐẾN HIỆU TRƯỞNG
• Phụ lục 3: PHIẾU KHẢO SÁT NGƯỜI DÙNG TIN CHO GIÁO VIÊN
• Phụ lục 4: PHIẾU KHẢO SÁT NGƯỜI DÙNG TIN CHO HỌC SINH TRUNG HỌC
• Phụ lục 5: PHIẾU KHẢO SÁT NGƯỜI DÙNG TIN CHO HỌC SINH TIỂU HỌC
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Tài Liệu Điện Tử Định Nghĩa và Vai Trò

Tài liệu điện tử đã trở thành một phần không thể thiếu trong hệ thống thông tin hiện đại. Khái niệm này bắt đầu xuất hiện vào thập niên 1960 cùng với sự phát triển của cơ sở dữ liệu điện tử (Hawthorne, 2008). Các máy tính lớn được sử dụng để tạo ra các mục lục thư viện và chuyển đổi dữ liệu thư mục sang định dạng số. Đến thập niên 1980, các hệ thống quản lý thư viện tích hợp ra đời, giúp thư viện xử lý và tổ chức thông tin hiệu quả hơn, đồng thời xây dựng mục lục tra cứu trực tuyến (OPAC). Trong thập niên 1990, với sự phát triển mạnh mẽ của Internet, tài liệu số và tài liệu trực tuyến trở nên phổ biến. Đầu những năm 2000, tài liệu số thực sự bùng nổ, khi phần lớn thông tin mới đều được tạo ra dưới dạng số. Nghiên cứu này sử dụng khái niệm tài liệu điện tử tương đương với các thuật ngữ như tài nguyên điện tử, tài liệu số hoặc tài nguyên số. Reitz (2004) định nghĩa tài liệu điện tử là các tài liệu bao gồm dữ liệu và/hoặc chương trình máy tính được mã hóa để đọc và xử lý bởi máy tính. Các tài liệu điện tử không được công khai miễn phí thường yêu cầu cấp phép và xác thực.

1.1. Phân Loại Tài Liệu Điện Tử Theo Nguồn Gốc và Định Dạng

Theo nguồn gốc, tài liệu điện tử được phân loại thành sách điện tử, báo điện tử, tạp chí điện tử, cơ sở dữ liệu điện tử, luận văn, luận án điện tử (Padval Librarian et al., 2022). Xét theo khía cạnh nội dung và định dạng, Popoola và Haliso (2013) định nghĩa tài liệu điện tử là những tài liệu có định dạng điện tử như sách giáo khoa, tạp chí, chỉ mục, tóm tắt, báo và tạp chí, báo cáo, cơ sở dữ liệu CD-ROM, internet, băng video/cassette, đĩa từ, máy tính, biểu mẫu vi mô,…Cách tiếp cận đa dạng này giúp chúng ta hiểu rõ hơn về sự phong phú của tài liệu điện tử trong môi trường học thuật và nghiên cứu. Sự phong phú về loại hình và định dạng cho thấy tiềm năng lớn của tài liệu điện tử trong việc hỗ trợ học tập và nghiên cứu.

1.2. Vai Trò Quan Trọng Của Tài Liệu Điện Tử Trong Giáo Dục

Tài liệu điện tử đang dần trở thành một phần không thể thiếu trong hệ thống thông tin hiện đại. Nguyễn Huy Chương (2015) nhấn mạnh rằng thư viện điện tử và tài nguyên số không còn là xu thế mà đã trở thành nhu cầu cấp thiết. Khả năng truy cập toàn cầu là một trong những đặc điểm nổi bật nhất, cho phép người dùng tiếp cận thông tin từ bất kỳ đâu. Điều này đặc biệt hữu ích đối với học sinh, giáo viên và nhà nghiên cứu. Bùi et al nhấn mạnh rằng với đặc tính tiện lợi, tiết kiệm thời gian và khắc phục trở ngại về không gian, người dùng tin có thể dễ dàng sử dụng tài liệu điện tử để hỗ trợ hoạt động nghiên cứu khoa học.

II. Các Phương Pháp Đánh Giá Hiệu Quả Tài Liệu Điện Tử Hiện Nay

Việc đánh giá hiệu quả sử dụng tài liệu điện tử là rất quan trọng. Đánh giá một cách có hệ thống và thường xuyên giúp xác định mức độ đáp ứng nhu cầu của người dùng tin, từ đó đưa ra các điều chỉnh phù hợp trong việc lựa chọn, quản lý và cung cấp tài liệu điện tử. Đánh giá còn giúp tối ưu hóa chi phí đầu tư vào tài nguyên số và nâng cao giá trị sử dụng của chúng. Có nhiều phương pháp và tiêu chí để đánh giá hiệu quả sử dụng tài liệu điện tử, tùy thuộc vào mục tiêu và phạm vi của từng nghiên cứu. Các phương pháp này có thể được chia thành hai nhóm chính: phương pháp định lượng và phương pháp định tính. Phương pháp định lượng thường sử dụng các số liệu thống kê, chẳng hạn như số lượt truy cập, số lượt tải về, số lượt mượn trả để đo lường hiệu quả sử dụng. Phương pháp định tính tập trung vào việc thu thập ý kiến, đánh giá và nhận xét của người dùng tin thông qua các cuộc khảo sát, phỏng vấn, hoặc thảo luận nhóm.

2.1. Nhóm Phương Pháp Định Lượng Trong Đánh Giá Hiệu Quả

Phương pháp định lượng sử dụng các chỉ số cụ thể như số lượt truy cập, số lượt tải xuống, số lượt mượn trả, và thời gian sử dụng để đánh giá hiệu quả sử dụng tài liệu điện tử. Các chỉ số này có thể được thu thập từ hệ thống quản lý thư viện, cơ sở dữ liệu, hoặc các công cụ phân tích web. Ưu điểm của phương pháp này là cung cấp dữ liệu khách quan, dễ dàng so sánh và phân tích. Tuy nhiên, phương pháp định lượng không thể cung cấp thông tin chi tiết về lý do tại sao người dùng sử dụng hoặc không sử dụng tài liệu điện tử.

2.2. Nhóm Phương Pháp Định Tính Khảo Sát Phỏng Vấn

Phương pháp định tính tập trung vào việc thu thập ý kiến, đánh giá và nhận xét của người dùng tin thông qua các cuộc khảo sát, phỏng vấn, hoặc thảo luận nhóm. Các câu hỏi thường xoay quanh mức độ hài lòng, tính hữu ích, và dễ sử dụng của tài liệu điện tử. Ưu điểm của phương pháp này là cung cấp thông tin chi tiết về trải nghiệm của người dùng, giúp thư viện hiểu rõ hơn về nhu cầu và mong muốn của họ. Tuy nhiên, phương pháp định tính đòi hỏi nhiều thời gian và công sức để thu thập và phân tích dữ liệu.

2.3. Các Tiêu Chí Đánh Giá Hiệu Quả Sử Dụng Tài Liệu Điện Tử

Nghiên cứu cần xác định các tiêu chí đánh giá cụ thể như: chất lượng nguồn tin (uy tín, độ tin cậy, tính cập nhật); mức độ hài lòng của người dùng; thống kê sử dụng (số lượt truy cập, tải về, mượn); chi phí (giá thành/lượt truy cập, giá trung bình/người dùng). Các tiêu chí này giúp cung cấp cái nhìn toàn diện về hiệu quả sử dụng tài liệu điện tử. Việc kết hợp các tiêu chí này với các phương pháp định lượng và định tính giúp đưa ra đánh giá chính xác và đầy đủ.

III. Thực Trạng Sử Dụng Tài Liệu Điện Tử Tại UNIS Hà Nội

Thư viện Trường Quốc Tế Liên Hợp Quốc Hà Nội (UNIS Hà Nội) là một trong những thư viện trường học hàng đầu tại Việt Nam, với nguồn tài liệu điện tử phong phú và đa dạng. UNIS Hà Nội đầu tư mạnh vào tài nguyên điện tử. Thư viện UNIS Hà Nội cung cấp các loại sách điện tử, tạp chí điện tử, và cơ sở dữ liệu trực tuyến. Thư viện UNIS Hà Nội cung cấp quyền truy cập vào nhiều nguồn tài liệu quan trọng. Thư viện UNIS Hà Nội luôn nỗ lực để đáp ứng nhu cầu thông tin của học sinh, giáo viên và nhân viên. Mục tiêu của thư viện là cung cấp một môi trường học tập và nghiên cứu tốt nhất cho cộng đồng UNIS.

3.1. Giới Thiệu Về Thư Viện UNIS Hà Nội và Nguồn Lực Đầu Tư

Thư viện UNIS Hà Nội được biết đến với sự đầu tư mạnh mẽ vào tài nguyên điện tử. Với ngân sách hàng năm đáng kể dành cho việc mua sắm và duy trì tài liệu điện tử, thư viện UNIS Hà Nội đã xây dựng một bộ sưu tập phong phú. Các khoản đầu tư này giúp thư viện cung cấp cho học sinh, giáo viên và nhân viên quyền truy cập vào nhiều nguồn tài liệu chất lượng cao.

3.2. Các Loại Tài Liệu Điện Tử Được Cung Cấp Tại Thư Viện

Thư viện UNIS Hà Nội cung cấp một loạt các tài liệu điện tử đa dạng, bao gồm sách điện tử, tạp chí điện tử, và cơ sở dữ liệu trực tuyến. Sách điện tử bao gồm nhiều thể loại và chủ đề khác nhau, từ văn học đến khoa học. Tạp chí điện tử cung cấp các bài viết học thuật và tin tức từ các nguồn uy tín trên thế giới. Cơ sở dữ liệu trực tuyến bao gồm các nguồn tài liệu tham khảo, dữ liệu thống kê và thông tin chuyên ngành.

3.3. Đối Tượng Người Dùng Tin Chính Tại Thư Viện UNIS

Đối tượng người dùng tin của thư viện UNIS Hà Nội rất đa dạng, bao gồm học sinh từ các cấp lớp khác nhau, giáo viên và nhân viên của trường. Mỗi đối tượng có nhu cầu thông tin khác nhau. Học sinh cần tài liệu điện tử để hỗ trợ việc học tập và làm bài tập. Giáo viên cần tài liệu điện tử để chuẩn bị bài giảng và nghiên cứu. Nhân viên cần tài liệu điện tử để thực hiện công việc hành chính và quản lý.

IV. Khó Khăn và Thách Thức Trong Sử Dụng Tài Liệu Điện Tử

Bên cạnh những lợi ích, việc sử dụng tài liệu điện tử tại UNIS Hà Nội cũng đối mặt với một số khó khăn và thách thức. Quan trọng nhất là khả năng tiếp cận tài liệu điện tử không đồng đều giữa các đối tượng người dùng. Một số học sinh và giáo viên có thể gặp khó khăn trong việc truy cập hoặc sử dụng tài liệu điện tử do hạn chế về kỹ năng công nghệ hoặc điều kiện truy cập internet. Bên cạnh đó, chất lượng và độ tin cậy của tài liệu điện tử cũng là một vấn đề đáng quan tâm. Trong môi trường thông tin số, việc xác định nguồn gốc và độ chính xác của thông tin trở nên khó khăn hơn. Thư viện cần có các biện pháp kiểm soát chất lượng và cung cấp hướng dẫn cho người dùng để đảm bảo rằng họ sử dụng tài liệu điện tử một cách hiệu quả và an toàn.

4.1. Rào Cản Về Kỹ Năng và Khả Năng Tiếp Cận Tài Liệu Điện Tử

Kỹ năng công nghệ và khả năng tiếp cận tài liệu điện tử là hai yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng. Một số học sinh và giáo viên có thể thiếu kỹ năng tìm kiếm, đánh giá và sử dụng tài liệu điện tử. Điều này có thể dẫn đến việc họ gặp khó khăn trong việc tìm kiếm thông tin cần thiết hoặc sử dụng tài liệu điện tử một cách hiệu quả. Khả năng tiếp cận tài liệu điện tử cũng là một vấn đề quan trọng, đặc biệt đối với những người dùng không có điều kiện truy cập internet hoặc thiết bị phù hợp.

4.2. Vấn Đề Về Chất Lượng và Độ Tin Cậy của Tài Liệu Điện Tử

Trong môi trường thông tin số, việc xác định nguồn gốc và độ chính xác của thông tin trở nên khó khăn hơn. Tài liệu điện tử có thể được tạo ra và chia sẻ bởi bất kỳ ai, mà không cần phải trải qua quy trình kiểm duyệt nghiêm ngặt như tài liệu truyền thống. Do đó, người dùng cần phải cẩn trọng và đánh giá kỹ lưỡng trước khi sử dụng tài liệu điện tử. Thư viện cần có các biện pháp kiểm soát chất lượng và cung cấp hướng dẫn cho người dùng để đảm bảo rằng họ sử dụng tài liệu điện tử một cách hiệu quả và an toàn.

4.3. Yêu cầu về bản quyền và chi phí tài liệu điện tử

Việc mua quyền truy cập và duy trì tài liệu điện tử cũng là một thách thức lớn đối với thư viện UNIS Hà Nội. Chi phí mua quyền truy cập các cơ sở dữ liệu trực tuyến và tạp chí điện tử có thể rất cao. Thư viện phải cân nhắc kỹ lưỡng giữa nhu cầu của người dùng và ngân sách có sẵn để đảm bảo rằng thư viện có thể cung cấp tài liệu điện tử một cách bền vững.

V. Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Sử Dụng Tài Liệu Điện Tử UNIS

Để nâng cao hiệu quả sử dụng tài liệu điện tử tại UNIS Hà Nội, cần có một chiến lược toàn diện, bao gồm việc cải thiện khả năng tiếp cận tài liệu điện tử, nâng cao kỹ năng sử dụng tài liệu điện tử cho người dùng, và tăng cường quảng bá tài liệu điện tử. Bên cạnh đó, thư viện cần tiếp tục đầu tư vào tài liệu điện tử chất lượng cao và đảm bảo rằng tài liệu điện tử được cập nhật thường xuyên. Việc đánh giá hiệu quả sử dụng tài liệu điện tử cần được thực hiện thường xuyên để theo dõi tiến độ và điều chỉnh chiến lược khi cần thiết.

5.1. Tăng Cường Đào Tạo Kỹ Năng Tìm Kiếm và Sử Dụng Tài Liệu

Thư viện UNIS Hà Nội cần tăng cường các hoạt động đào tạo và hướng dẫn cho người dùng để giúp họ nâng cao kỹ năng tìm kiếm, đánh giá và sử dụng tài liệu điện tử. Các khóa học, buổi hội thảo và tài liệu hướng dẫn có thể được tổ chức để cung cấp cho người dùng các kiến thức và kỹ năng cần thiết. Ngoài ra, thư viện có thể cung cấp dịch vụ tư vấn cá nhân để hỗ trợ người dùng giải quyết các vấn đề cụ thể.

5.2. Xây Dựng Hệ Thống Hỗ Trợ Người Dùng Trực Tuyến và Trực Tiếp

Thư viện UNIS Hà Nội cần xây dựng một hệ thống hỗ trợ người dùng trực tuyến và trực tiếp để giải đáp các thắc mắc và hỗ trợ người dùng khi họ gặp khó khăn. Hệ thống hỗ trợ trực tuyến có thể bao gồm các câu hỏi thường gặp (FAQ), diễn đàn thảo luận, và dịch vụ chat trực tuyến. Hệ thống hỗ trợ trực tiếp có thể bao gồm các buổi tư vấn cá nhân, các lớp học nhóm, và các sự kiện đặc biệt.

5.3. Tăng Cường Hoạt Động Quảng Bá và Tiếp Thị Tài Liệu Điện Tử

Thư viện UNIS Hà Nội cần tăng cường các hoạt động quảng bá và tiếp thị để nâng cao nhận thức của người dùng về tài liệu điện tử. Các hoạt động này có thể bao gồm việc tạo ra các tài liệu quảng cáo hấp dẫn, tổ chức các sự kiện giới thiệu tài liệu điện tử, và sử dụng các kênh truyền thông xã hội để tiếp cận người dùng. Mục tiêu của các hoạt động quảng bá và tiếp thị là làm cho người dùng biết đến những lợi ích của tài liệu điện tử và khuyến khích họ sử dụng tài liệu điện tử.

VI. Kết Luận và Hướng Phát Triển Nghiên Cứu Về Tài Liệu Điện Tử

Nghiên cứu về hiệu quả sử dụng tài liệu điện tử tại thư viện UNIS Hà Nội đã cung cấp những hiểu biết sâu sắc về tình hình sử dụng tài liệu điện tử và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng. Nghiên cứu đã xác định được những khó khăn và thách thức mà người dùng gặp phải, từ đó đề xuất các giải pháp để nâng cao hiệu quả sử dụng tài liệu điện tử. Kết quả của nghiên cứu có thể được sử dụng để cải thiện chiến lược quản lý và cung cấp tài liệu điện tử tại thư viện UNIS Hà Nội. Trong tương lai, nghiên cứu có thể được mở rộng để so sánh hiệu quả sử dụng tài liệu điện tử giữa các thư viện trường học khác nhau hoặc để đánh giá tác động của tài liệu điện tử đến kết quả học tập và nghiên cứu của học sinh và giáo viên.

6.1. Tóm Tắt Các Kết Quả Nghiên Cứu Chính Về Hiệu Quả

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng hiệu quả sử dụng tài liệu điện tử tại thư viện UNIS Hà Nội còn nhiều tiềm năng để cải thiện. Người dùng còn gặp một số khó khăn trong việc tìm kiếm, đánh giá và sử dụng tài liệu điện tử. Ngoài ra, một số người dùng chưa nhận thức đầy đủ về những lợi ích của tài liệu điện tử. Tuy nhiên, người dùng có thái độ tích cực đối với tài liệu điện tử và sẵn sàng sử dụng tài liệu điện tử nếu được hỗ trợ và hướng dẫn đầy đủ.

6.2. Đề Xuất Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Tài Liệu Điện Tử

Trong tương lai, nghiên cứu có thể tập trung vào việc đánh giá tác động của tài liệu điện tử đến kết quả học tập và nghiên cứu của học sinh và giáo viên. Nghiên cứu cũng có thể so sánh hiệu quả sử dụng tài liệu điện tử giữa các thư viện trường học khác nhau để xác định các yếu tố thành công và thất bại. Bên cạnh đó, cần có thêm nghiên cứu về các phương pháp đánh giá hiệu quả sử dụng tài liệu điện tử mới và phù hợp với bối cảnh của các thư viện trường học tại Việt Nam.

6.3. Gợi Ý Chính Sách Cho Thư Viện Trường Học

Nghiên cứu đề xuất thư viện nên xem xét tăng cường đầu tư vào tài liệu điện tử và các hoạt động đào tạo người dùng để giúp nâng cao khả năng sử dụng tài nguyên. Đồng thời, việc xây dựng chính sách hỗ trợ và quảng bá tài liệu điện tử cần được thực hiện một cách có hệ thống, tập trung vào nhu cầu của người dùng và phù hợp với điều kiện thực tế của từng thư viện.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ, tài liệu điện tử (TLĐT) ngày càng trở thành nguồn thông tin chủ đạo trong các thư viện trường học hiện đại. Tại Thư viện Trường Quốc tế Liên Hợp Quốc Hà Nội (UNIS Hà Nội), với ngân sách đầu tư trung bình khoảng 60.000 đô la Mỹ mỗi năm cho tài nguyên điện tử, nguồn tài liệu phong phú gồm hơn 2.000 sách điện tử, hơn 600 đầu báo và tạp chí điện tử cùng khoảng 40 cơ sở dữ liệu, đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc học tập và nghiên cứu của gần 1.200 học sinh và 120 giáo viên. Tuy nhiên, việc đánh giá hiệu quả sử dụng các tài liệu này vẫn còn hạn chế, đặc biệt trong bối cảnh các thư viện trường học tại Việt Nam chưa có nhiều nghiên cứu chuyên sâu về lĩnh vực này.

Nghiên cứu nhằm mục tiêu xây dựng khung lý thuyết đánh giá hiệu quả sử dụng tài liệu điện tử dựa trên bốn tiêu chí chính: chất lượng nguồn tin, sự hài lòng của người dùng, thống kê sử dụng và chi phí. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào thư viện UNIS Hà Nội trong hai năm học 2021-2022 và 2022-2023, với đối tượng khảo sát gồm giáo viên, học sinh tiểu học và trung học. Kết quả nghiên cứu không chỉ giúp đánh giá thực trạng sử dụng tài liệu điện tử tại thư viện mà còn cung cấp cơ sở để đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng, góp phần phát triển bền vững thư viện số trong môi trường giáo dục hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết đánh giá hiệu quả sử dụng tài liệu điện tử gồm bốn tiêu chí chính:

1. Chất lượng nguồn tin: Đánh giá dựa trên uy tín của nhà cung cấp, mức độ phù hợp với chương trình học (đầy đủ, tin cậy, chính xác) và chất lượng kỹ thuật của tài liệu. Các nhà xuất bản uy tín như Britannica, BrainPop, Infobase được xem là tiêu chuẩn đảm bảo chất lượng.

2. Sự hài lòng của người dùng: Đo lường mức độ tiếp cận tài liệu, sự hỗ trợ từ thư viện và giáo viên, cũng như mức độ tài liệu đáp ứng nhu cầu học tập và giảng dạy.

3. Thống kê sử dụng: Bao gồm số lượt truy cập, tần suất sử dụng tài liệu điện tử được trích xuất từ các cơ sở dữ liệu và phần mềm quản lý thư viện theo tiêu chuẩn COUNTER 5.

4. Chi phí: Tính toán chi phí đầu tư trung bình cho mỗi người dùng và chi phí cho mỗi lượt tải tài liệu, so sánh với chi phí tài liệu in truyền thống để đánh giá hiệu quả đầu tư.

Khung lý thuyết này được xây dựng dựa trên các nghiên cứu quốc tế và điều chỉnh phù hợp với đặc thù thư viện trường học tại Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích dữ liệu thứ cấp và khảo sát bảng hỏi:

• Nguồn dữ liệu thứ cấp: Số liệu thống kê sử dụng tài liệu điện tử trong hai năm học 2021-2022 và 2022-2023, chi phí đăng ký tài liệu, số lượng người dùng được trích xuất từ phần mềm quản lý thư viện Destiny và các cơ sở dữ liệu.

• Khảo sát bảng hỏi: Thực hiện trên 3 nhóm đối tượng gồm 120 giáo viên, 261 học sinh tiểu học (lớp 1-5) và 436 học sinh trung học (lớp 6-11). Mẫu nghiên cứu được chọn ngẫu nhiên phân tầng, với tổng số mẫu thu thập là 298 (51 giáo viên, 97 học sinh tiểu học, 150 học sinh trung học), đảm bảo độ tin cậy 95% và sai số 5%.

• Phân tích dữ liệu: Sử dụng Excel để thống kê mô tả, phân tích tần suất, tỷ lệ phần trăm và so sánh biến động qua các năm. Dữ liệu khảo sát được xử lý để đánh giá các tiêu chí chất lượng, sự hài lòng và mức độ sử dụng tài liệu điện tử.

• Đạo đức nghiên cứu: Đảm bảo sự đồng thuận tự nguyện, bảo mật thông tin và tuân thủ quy định chống đạo văn theo quy định của Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Chất lượng nguồn tin: 85% tài liệu điện tử tại thư viện đến từ các nhà xuất bản uy tín. 96% giáo viên và 87,6% học sinh đánh giá tài liệu đầy đủ; 74,6% giáo viên và 69,7% học sinh cho rằng tài liệu phù hợp với chương trình học; 92% giáo viên và 88% học sinh tin tưởng vào độ tin cậy và tính chính xác của tài liệu; 88% giáo viên và 81,2% học sinh nhận xét tài liệu dễ sử dụng.

2. Sự hài lòng của người dùng: 66,7% giáo viên và 44,4% học sinh trung học chủ động sử dụng website thư viện; 64,6% giáo viên và 24,8% học sinh trung học nhận được hỗ trợ từ nhân viên thư viện; học sinh tiểu học chủ yếu dựa vào sự hướng dẫn của giáo viên và thư viện (trên 76%). Tuy nhiên, chỉ khoảng 30-36% người dùng tham gia các buổi hướng dẫn sử dụng tài liệu điện tử.

3. Thống kê sử dụng: Số liệu thống kê cho thấy sự biến động trong lượt truy cập tài liệu điện tử qua hai năm học, với tỷ lệ tăng giảm khác nhau tùy từng cơ sở dữ liệu. Tần suất sử dụng tài liệu điện tử phản ánh nhu cầu và mức độ nhận thức của người dùng về nguồn tài liệu.

4. Chi phí: Chi phí đầu tư trung bình cho mỗi người dùng và chi phí cho mỗi lượt tải tài liệu được tính toán và so sánh với chi phí tài liệu in truyền thống, cho thấy tài liệu điện tử có hiệu quả kinh tế cao hơn trong dài hạn.

Thảo luận kết quả

Chất lượng tài liệu điện tử được đánh giá cao nhờ nguồn gốc từ các nhà xuất bản danh tiếng và sự đầu tư bài bản của thư viện UNIS Hà Nội. Sự hài lòng của người dùng phản ánh mức độ hỗ trợ và khả năng tiếp cận tài liệu, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế về việc phổ biến thông tin và đào tạo sử dụng tài liệu điện tử, đặc biệt với học sinh trung học và giáo viên. Thống kê sử dụng cho thấy sự biến động theo từng năm, có thể do sự thay đổi trong nhu cầu học tập hoặc nhận thức về tài liệu điện tử. Chi phí đầu tư hợp lý và hiệu quả sử dụng cao khẳng định tính bền vững của việc phát triển tài nguyên điện tử trong thư viện trường học.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả phù hợp với xu hướng gia tăng sử dụng tài liệu điện tử trong giáo dục hiện đại, đồng thời nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc đào tạo và quảng bá để nâng cao hiệu quả sử dụng. Biểu đồ phân tích tần suất sử dụng và chi phí đầu tư có thể minh họa rõ ràng sự tương quan giữa đầu tư và mức độ khai thác tài nguyên.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo và hướng dẫn sử dụng tài liệu điện tử: Tổ chức các buổi tập huấn định kỳ cho giáo viên và học sinh, đặc biệt là học sinh trung học, nhằm nâng cao kỹ năng tìm kiếm và khai thác tài liệu điện tử. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Thư viện phối hợp với phòng Công nghệ Thông tin và các tổ bộ môn.

2. Nâng cao chất lượng và đa dạng hóa nguồn tài liệu điện tử: Tiếp tục cập nhật, bổ sung các tài liệu phù hợp với chương trình học và nhu cầu nghiên cứu, đồng thời mở rộng các cơ sở dữ liệu mới có giá trị. Thời gian thực hiện: hàng năm. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý thư viện và các tổ bộ môn.

3. Tăng cường hoạt động quảng bá và truyền thông: Sử dụng website, mạng xã hội và các kênh nội bộ để phổ biến thông tin về tài liệu điện tử, hướng dẫn truy cập và lợi ích của tài nguyên số. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: Thư viện và phòng Truyền thông nhà trường.

4. Cải tiến hệ thống truy cập và hỗ trợ kỹ thuật: Đảm bảo hệ thống đăng nhập một lần (SSO) hoạt động ổn định, cung cấp hỗ trợ kỹ thuật nhanh chóng cho người dùng khi gặp khó khăn. Thời gian thực hiện: trong 3 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Công nghệ Thông tin phối hợp với nhà cung cấp dịch vụ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Quản lý thư viện trường học: Nhận diện các tiêu chí đánh giá hiệu quả sử dụng tài liệu điện tử, từ đó xây dựng chiến lược phát triển nguồn tài nguyên phù hợp với nhu cầu người dùng.

2. Giáo viên và cán bộ giảng dạy: Hiểu rõ về chất lượng và cách khai thác tài liệu điện tử để tích hợp hiệu quả vào giảng dạy và nghiên cứu.

3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Thông tin - Thư viện: Tham khảo phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, khung lý thuyết đánh giá tài nguyên số và các kết quả thực tiễn tại một thư viện trường học quốc tế.

4. Các nhà hoạch định chính sách giáo dục và công nghệ thông tin: Đánh giá hiệu quả đầu tư vào tài nguyên số trong giáo dục, từ đó đề xuất các chính sách hỗ trợ phát triển thư viện số trong hệ thống giáo dục phổ thông và đại học.

Câu hỏi thường gặp

1. Tài liệu điện tử có ưu điểm gì so với tài liệu in truyền thống?
   Tài liệu điện tử cho phép truy cập mọi lúc mọi nơi, cập nhật nhanh chóng, tích hợp đa phương tiện và tiết kiệm không gian lưu trữ. Ví dụ, tại UNIS Hà Nội, học sinh có thể truy cập sách điện tử qua app Sora trên iPad cá nhân.

2. Làm thế nào để đánh giá chất lượng tài liệu điện tử?
   Chất lượng được đánh giá dựa trên uy tín nhà cung cấp, sự phù hợp với chương trình học, tính đầy đủ, tin cậy và tính dễ sử dụng. Nghiên cứu tại UNIS Hà Nội cho thấy 92% giáo viên tin tưởng vào độ chính xác của tài liệu.

3. Nguyên nhân chính khiến người dùng không sử dụng tài liệu điện tử là gì?
   Theo khảo sát, 45,3% học sinh trung học không biết thư viện có tài liệu điện tử cần thiết, 39,1% không biết cách đăng nhập, và 40% giáo viên gặp khó khăn khi truy cập. Điều này cho thấy cần tăng cường truyền thông và đào tạo.

4. Chi phí đầu tư tài liệu điện tử có hiệu quả không?
   Chi phí đầu tư trung bình cho mỗi người dùng và mỗi lượt tải tài liệu thấp hơn nhiều so với chi phí tài liệu in truyền thống, đồng thời tài liệu điện tử có thể phục vụ nhiều người dùng cùng lúc, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

5. Làm thế nào để nâng cao sự hài lòng của người dùng tài liệu điện tử?
   Cần tăng cường hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo sử dụng, cải tiến giao diện truy cập và đa dạng hóa nguồn tài liệu. Tại UNIS Hà Nội, việc hỗ trợ từ nhân viên thư viện và giáo viên đóng vai trò quan trọng, đặc biệt với học sinh tiểu học.

Kết luận

• Xây dựng thành công khung lý thuyết đánh giá hiệu quả sử dụng tài liệu điện tử dựa trên bốn tiêu chí: chất lượng nguồn tin, sự hài lòng người dùng, thống kê sử dụng và chi phí.
• Đánh giá thực tế tại thư viện UNIS Hà Nội cho thấy tài liệu điện tử có chất lượng cao, được người dùng tin tưởng và sử dụng tương đối phổ biến.
• Phát hiện những hạn chế về nhận thức và kỹ năng sử dụng tài liệu điện tử, đặc biệt ở học sinh trung học và giáo viên, cần được khắc phục.
• Chi phí đầu tư tài liệu điện tử hợp lý, mang lại hiệu quả kinh tế và hỗ trợ tốt cho hoạt động giảng dạy, học tập.
• Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng tài liệu điện tử, bao gồm đào tạo, quảng bá, cải tiến kỹ thuật và đa dạng hóa nguồn tài liệu.

Next steps: Triển khai các chương trình đào tạo và truyền thông trong 6 tháng tới, đồng thời tiếp tục theo dõi và đánh giá hiệu quả sử dụng tài liệu điện tử hàng năm.

Call to action: Các thư viện trường học và nhà quản lý giáo dục nên áp dụng khung đánh giá này để tối ưu hóa nguồn lực và nâng cao chất lượng dịch vụ thư viện số, góp phần phát triển giáo dục hiện đại và bền vững.