Hợp Đồng Cho Thuê Tài Chính: Tình Hình và Giải Pháp Hoàn Thiện

Ủy ban tiêu chuẩn kế toán quốc tế (IASC) định nghĩa: “Thuê mua tài chính (Financial Lease) là một giao dịch trong đó một bên (người cho thuê) chuyển giao quyền sử dụng tài sản thuộc sở hữu của mình cho bên kia (người đi thuê) trong một thời gian nhất định, mà trong thời gian đó, người cho thuê dự định thu hồi vốn tài trợ cùng các chi phí có liên quan; quyền sở hữu tài sản có thể được chuyển giao hay không tùy theo sự thỏa thuận giữa hai bên”. Định nghĩa này nhấn mạnh vào việc thu hồi vốn và chi phí của bên cho thuê, cũng như khả năng chuyển giao quyền sở hữu tài sản.

Ở Việt Nam, hoạt động “Thuê mua tài chính” thường được gọi là “Cho thuê tài chính” và được diễn đạt: “là hoạt động tín dụng trung và dài hạn thông qua việc cho thuê máy móc, thiết bị, phương tiện vận chuyển và các động sản khác trên cơ sở hợp đồng cho thuê giữa bên cho thuê với bên thuê. Bên cho thuê cam kết mua máy móc, thiết bị và các động sản khác theo yêu cầu của bên thuê và nắm giữ quyền sở hữu đối với các tài sản cho thuê. Bên thuê sử dụng tài sản thuê và thanh toán tiền thuê trong suốt thời hạn thuê đã được hai bên thoả thuận”. Định nghĩa này nhấn mạnh vào bản chất tín dụng trung và dài hạn của hoạt động, cũng như quyền sở hữu của bên cho thuê.

Quan hệ CTTC được thiết lập giữa các chủ thể tham gia bao gồm bên cho thuê và bên thuê. Phổ biến ở các quốc gia bên cho thuê là các công ty CTTC, còn bên thuê là các tổ chức, cá nhân có nhu cầu thuê tài sản phục vụ cho mục đích sản xuất kinh doanh và sinh hoạt. Ở Việt Nam, chỉ có các công ty CTTC được thực hiện hoạt động CTTC. Vì thế, bên cho thuê bao giờ cũng là các công ty CTTC, bên thuê là các tổ chức, cá nhân hoạt động tại Việt Nam trực tiếp sử dụng tài sản thuê phục vụ cho hoạt động sản xuất kinh doanh của mình, pháp luật Việt Nam không thừa nhận hoạt động CTTC phục vụ cho mục đích tiêu dùng.

Đối tượng của hợp đồng CTTC là tài sản. Tài sản trong CTTC thường có giá trị lớn và có thời hạn sử dụng lâu dài. Các tài sản này có thể là bất động sản, máy móc, thiết bị, phương tiện vận chuyển và các động sản khác. Theo pháp luật Việt Nam, tài sản thuê là động sản. Điều này giới hạn phạm vi tài sản có thể được cho thuê tài chính so với thông lệ quốc tế.

Ủy ban tiêu chuẩn kế toán quốc tế đưa ra 4 dấu hiệu nhận biết một giao dịch CTTC, đó là: Thời gian của hợp đồng CTTC chiếm phần lớn thời gian hữu dụng của tài sản. Thời gian đó được xác định khác nhau trong pháp luật của các quốc gia: Là 60% thời gian hữu dụng của tài sản (Luật Thuê mua tài chính nước Cộng hoà Maccedonia); là 75% thời gian hữu dụng của tài sản (Luật tạm thời số 16 năm 2002 - Luật Thuê mua tài chính của Malaysia); 60% thời gian hữu dụng đối với tài sản có tuổi thọ kinh tế trên 5 năm và 70% đối với tàu sản cho tuổi thọ kinh tế dưới 5 năm (Luật Thuê mua Hàn Quốc). Thông thường, luật pháp các nước quy định thời hạn của hợp đồng CTTC khá dài, từ 3-7 năm, thậm chí dài hơn đối với những hợp đồng cho thuê bất động sản như nhà xưởng, văn phòng và tất nhiên là không huỷ ngang.

Pháp luật hiện hành còn hạn chế về chủ thể tham gia hợp đồng CTTC. Chỉ có các công ty cho thuê tài chính mới được phép thực hiện hoạt động này, trong khi nhiều tổ chức tín dụng khác có tiềm lực tài chính và kinh nghiệm quản lý cũng muốn tham gia. Điều này làm giảm tính cạnh tranh và hạn chế sự phát triển của thị trường cho thuê tài chính.

Các quy định về nội dung và hình thức hợp đồng cho thuê còn chưa linh hoạt và đầy đủ. Các điều khoản về quyền và nghĩa vụ của các bên, phương thức thanh toán, xử lý vi phạm hợp đồng chưa được quy định chi tiết, gây khó khăn cho việc thực hiện và giải quyết tranh chấp. Hình thức hợp đồng cũng cần được đa dạng hóa để phù hợp với các loại hình giao dịch khác nhau.

Việc thu hồi tài sản cho thuê khi bên thuê vi phạm hợp đồng còn gặp nhiều khó khăn do thiếu các quy định cụ thể và hiệu quả. Thủ tục pháp lý phức tạp và tốn kém, gây ảnh hưởng đến quyền lợi của bên cho thuê. Cần có các biện pháp bảo đảm thực thi hợp đồng và thu hồi tài sản một cách nhanh chóng và hiệu quả.

Cần xem xét mở rộng đối tượng được phép thực hiện hoạt động cho thuê tài chính cho các tổ chức tín dụng khác có đủ điều kiện, nhằm tăng tính cạnh tranh và đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ. Điều này đòi hỏi việc sửa đổi các quy định pháp luật liên quan để tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức này tham gia thị trường.

Cần quy định chi tiết hơn về nội dung và hình thức hợp đồng CTTC, bao gồm các điều khoản về quyền và nghĩa vụ của các bên, phương thức thanh toán, xử lý vi phạm hợp đồng, bảo hiểm tài sản, và các vấn đề khác liên quan. Hình thức hợp đồng cũng cần được đa dạng hóa để phù hợp với các loại hình giao dịch khác nhau, ví dụ như hợp đồng điện tử.

Cần có các quy định cụ thể và hiệu quả về việc thi hành hợp đồng và giải quyết tranh chấp liên quan đến hợp đồng CTTC. Thủ tục pháp lý cần được đơn giản hóa và rút ngắn thời gian giải quyết, đồng thời tăng cường vai trò của các cơ quan trọng tài và hòa giải trong việc giải quyết tranh chấp.

Để thúc đẩy sự phát triển của thị trường cho thuê tài sản, cần có các chính sách hỗ trợ và khuyến khích các doanh nghiệp tham gia hoạt động này. Đồng thời, cần tăng cường công tác tuyên truyền và phổ biến thông tin về lợi ích của cho thuê tài chính để nâng cao nhận thức của các doanh nghiệp và người dân.

Việc ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động cho thuê sẽ giúp nâng cao hiệu quả quản lý, giảm chi phí giao dịch và tăng cường tính minh bạch. Cần khuyến khích các công ty cho thuê tài chính đầu tư vào công nghệ và phát triển các sản phẩm dịch vụ trực tuyến.

Việc hợp tác quốc tế trong lĩnh vực cho thuê tài chính sẽ giúp Việt Nam tiếp cận với các kinh nghiệm và thông lệ tốt nhất trên thế giới. Cần tăng cường trao đổi thông tin và hợp tác với các tổ chức quốc tế và các quốc gia có thị trường cho thuê tài chính phát triển.

Một khung pháp lý vững chắc là nền tảng cho sự phát triển bền vững của thị trường cho thuê tài chính. Các quy định pháp luật cần được xây dựng trên cơ sở khoa học và thực tiễn, đồng thời phải phù hợp với thông lệ quốc tế.

Sự thành công của việc hoàn thiện pháp luật về hợp đồng cho thuê tài chính phụ thuộc vào sự tham gia tích cực của tất cả các bên liên quan, bao gồm các cơ quan nhà nước, các tổ chức tín dụng, các doanh nghiệp và các chuyên gia pháp lý.