Tổng quan nghiên cứu

Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội (TĐHHN) là một đơn vị sự nghiệp công lập có thu, hoạt động trong cơ chế tự chủ tài chính theo Nghị định số 43/2006/NĐ-CP và Nghị định số 16/2015/NĐ-CP của Chính phủ. Theo ước tính, việc hoàn thiện tổ chức công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập có thu như TĐHHN đóng vai trò then chốt trong nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, giảm sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ lý luận về tổ chức công tác kế toán trong đơn vị sự nghiệp có thu, phân tích thực trạng tổ chức công tác kế toán tại TĐHHN trong giai đoạn hiện nay và đề xuất các giải pháp hoàn thiện phù hợp với đặc điểm hoạt động của Nhà trường. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào tổ chức công tác kế toán tại TĐHHN trong khoảng thời gian gần đây, với trọng tâm là các phòng ban, trung tâm trực thuộc Nhà trường. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao chất lượng quản lý tài chính, góp phần phát huy quyền tự chủ tài chính và tăng cường hiệu quả hoạt động đào tạo, nghiên cứu khoa học của Nhà trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, kế toán hành chính sự nghiệp và tổ chức công tác kế toán trong đơn vị sự nghiệp công lập. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết quản lý tài chính công: Nhấn mạnh vai trò của quản lý tài chính trong việc phân bổ và sử dụng nguồn lực tài chính hiệu quả, đặc biệt trong các đơn vị sự nghiệp công lập có thu, nhằm đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong chi tiêu.

  • Lý thuyết tổ chức công tác kế toán: Định nghĩa tổ chức công tác kế toán là việc thiết lập hệ thống kế toán, phân công nhân sự, vận dụng chế độ, chuẩn mực kế toán để phản ánh chính xác tình hình tài chính và kết quả hoạt động của đơn vị. Các khái niệm chính bao gồm: mô hình tổ chức bộ máy kế toán (tập trung, phân tán, hỗn hợp), hệ thống chứng từ kế toán, hệ thống tài khoản kế toán, hình thức kế toán và báo cáo kế toán.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: đơn vị sự nghiệp công lập có thu, cơ chế tự chủ tài chính, hệ thống tài khoản kế toán hành chính sự nghiệp, báo cáo tài chính đơn vị sự nghiệp, kiểm tra kế toán nội bộ.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn áp dụng phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Phương pháp kỹ thuật bao gồm:

  • Phương pháp điều tra, khảo sát: Thu thập dữ liệu thực tế tại các phòng ban, trung tâm thuộc TĐHHN, đặc biệt là kế toán trưởng, kế toán viên và các nhà quản lý.

  • Phương pháp phỏng vấn sâu: Trao đổi trực tiếp với các cán bộ quản lý và nhân viên kế toán nhằm thu thập nhận thức, kinh nghiệm và đánh giá thực trạng công tác kế toán.

  • Phương pháp quan sát thực tế: Quan sát môi trường làm việc, quy trình xử lý nghiệp vụ kế toán để nhận diện các nhân tố ảnh hưởng đến tổ chức công tác kế toán.

  • Phương pháp tổng hợp, phân tích dữ liệu: Xử lý số liệu thu thập được, so sánh với các quy định pháp luật, chuẩn mực kế toán và các nghiên cứu trong ngành để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các phòng ban, trung tâm có liên quan đến công tác kế toán tại TĐHHN, với sự lựa chọn dựa trên tính đại diện và mức độ ảnh hưởng đến công tác kế toán. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp định tính kết hợp định lượng, đảm bảo tính khách quan và toàn diện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mô hình tổ chức bộ máy kế toán tại TĐHHN chủ yếu theo mô hình hỗn hợp, kết hợp giữa kế toán tập trung tại phòng kế toán trung tâm và kế toán phân tán tại các đơn vị trực thuộc. Mô hình này phù hợp với quy mô và phạm vi hoạt động rộng của Nhà trường, giúp tăng cường kiểm soát và quản lý tài chính. Tuy nhiên, tỷ lệ nhân sự kế toán tại các đơn vị trực thuộc còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả thu nhận và xử lý chứng từ.

  2. Hệ thống chứng từ kế toán và công tác hạch toán ban đầu được tổ chức tương đối đầy đủ, đáp ứng yêu cầu pháp luật và chuẩn mực kế toán hành chính sự nghiệp. Tuy nhiên, việc phân loại và mã hóa chứng từ giữa nguồn kinh phí ngân sách nhà nước và nguồn thu sự nghiệp chưa đồng bộ, gây khó khăn trong việc phân tích chi tiết chi phí theo từng hợp đồng dịch vụ. Theo khảo sát, khoảng 65% chứng từ chưa được mã hóa rõ ràng theo nguồn kinh phí.

  3. Hệ thống tài khoản kế toán được áp dụng theo quy định của Bộ Tài chính, với việc bổ sung các tài khoản chi tiết phù hợp với đặc thù hoạt động đào tạo và nghiên cứu khoa học của Nhà trường. Việc sử dụng tài khoản chi tiết giúp phản ánh chính xác tình hình tài chính, tuy nhiên, việc cập nhật và kiểm soát số liệu còn chậm, ảnh hưởng đến tính kịp thời của báo cáo tài chính.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kế toán đã được triển khai, với phần mềm kế toán được sử dụng để ghi chép và tổng hợp số liệu. Tuy nhiên, việc tích hợp dữ liệu giữa các phòng ban và các đơn vị trực thuộc chưa đồng bộ, dẫn đến tình trạng trùng lặp hoặc thiếu sót dữ liệu trong báo cáo tổng hợp. Khoảng 30% số liệu báo cáo tài chính có sai lệch nhỏ do lỗi nhập liệu hoặc đồng bộ dữ liệu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ đặc thù cơ chế quản lý tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập có thu, trong đó Nhà trường phải quản lý song song nguồn kinh phí ngân sách và nguồn thu sự nghiệp. Việc tổ chức bộ máy kế toán theo mô hình hỗn hợp là phù hợp với quy mô và phạm vi hoạt động của TĐHHN, tuy nhiên cần tăng cường nhân lực kế toán tại các đơn vị trực thuộc để nâng cao hiệu quả xử lý nghiệp vụ. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục đại học công lập, các đơn vị có quy mô tương tự cũng gặp phải khó khăn trong việc phân loại và mã hóa chứng từ kế toán, đặc biệt là trong việc tách bạch nguồn kinh phí.

Việc ứng dụng công nghệ thông tin là xu hướng tất yếu nhằm nâng cao hiệu quả công tác kế toán, tuy nhiên cần có sự đầu tư đồng bộ về phần mềm, đào tạo nhân sự và quy trình quản lý dữ liệu để tránh sai sót và trùng lặp. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhân sự kế toán theo từng đơn vị trực thuộc, tỷ lệ chứng từ được mã hóa rõ ràng và mức độ sai lệch số liệu báo cáo tài chính sẽ minh họa rõ nét hơn các phát hiện này.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của tổ chức công tác kế toán trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập có thu, đồng thời làm rõ các điểm cần cải thiện để phù hợp với cơ chế tự chủ tài chính hiện hành.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính: Đề xuất xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ chi tiết, phân định rõ ràng các khoản thu, chi từ nguồn ngân sách nhà nước và nguồn thu sự nghiệp. Mục tiêu là tăng cường kiểm soát chi tiêu, giảm thiểu sai sót và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện là Ban Giám hiệu phối hợp với phòng Kế hoạch - Tài chính.

  2. Tăng cường tổ chức bộ máy kế toán: Bổ sung nhân sự kế toán tại các đơn vị trực thuộc, đặc biệt là các phòng ban có khối lượng nghiệp vụ lớn, nhằm đảm bảo xử lý kịp thời và chính xác các chứng từ kế toán. Mục tiêu nâng tỷ lệ nhân sự kế toán đạt chuẩn lên trên 90% trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện là Ban Giám hiệu và phòng Tổ chức cán bộ.

  3. Hoàn thiện hệ thống chứng từ kế toán và hạch toán ban đầu: Xây dựng và áp dụng hệ thống mã hóa chứng từ thống nhất, phân biệt rõ ràng nguồn kinh phí ngân sách và nguồn thu sự nghiệp, phục vụ cho công tác phân tích chi phí và báo cáo quản trị. Thời gian thực hiện dự kiến trong 6 tháng. Chủ thể thực hiện là phòng Kế toán phối hợp với các đơn vị trực thuộc.

  4. Nâng cao ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kế toán: Đầu tư nâng cấp phần mềm kế toán, xây dựng hệ thống kết nối dữ liệu giữa các phòng ban và đơn vị trực thuộc, đồng thời tổ chức đào tạo nâng cao năng lực sử dụng phần mềm cho cán bộ kế toán. Mục tiêu hoàn thành trong 12 tháng, giảm thiểu sai sót dữ liệu xuống dưới 5%. Chủ thể thực hiện là Ban Giám hiệu, phòng CNTT và phòng Kế toán.

  5. Tổ chức kiểm tra kế toán thường xuyên và đột xuất: Xây dựng kế hoạch kiểm tra nội bộ định kỳ và kiểm tra đột xuất nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm trong công tác kế toán. Mục tiêu tăng cường tính minh bạch và tuân thủ quy định pháp luật trong 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện là phòng Kiểm tra nội bộ và phòng Kế toán.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo các trường đại học công lập: Giúp hiểu rõ về tổ chức công tác kế toán trong đơn vị sự nghiệp có thu, từ đó xây dựng chính sách quản lý tài chính phù hợp, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực.

  2. Cán bộ kế toán và quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về tổ chức bộ máy kế toán, hệ thống chứng từ, tài khoản và báo cáo tài chính, hỗ trợ cải tiến quy trình kế toán.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, quản trị tài chính công: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn tổ chức công tác kế toán trong môi trường đơn vị sự nghiệp có thu, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và giáo dục: Hỗ trợ đánh giá thực trạng và xây dựng chính sách quản lý tài chính, kế toán phù hợp với đặc thù các đơn vị sự nghiệp công lập có thu, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tổ chức công tác kế toán lại quan trọng đối với đơn vị sự nghiệp công lập có thu?
    Tổ chức công tác kế toán giúp đảm bảo ghi chép, phản ánh chính xác các nghiệp vụ kinh tế tài chính, cung cấp thông tin kịp thời cho quản lý, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng tài chính và tài sản của đơn vị.

  2. Mô hình tổ chức bộ máy kế toán nào phù hợp với các trường đại học công lập?
    Mô hình hỗn hợp (kết hợp tập trung và phân tán) thường phù hợp với các trường đại học có quy mô lớn và phạm vi hoạt động rộng, giúp cân bằng giữa kiểm soát tập trung và linh hoạt tại các đơn vị trực thuộc.

  3. Làm thế nào để phân biệt rõ ràng nguồn kinh phí ngân sách và nguồn thu sự nghiệp trong kế toán?
    Cần xây dựng hệ thống mã hóa chứng từ và tài khoản kế toán riêng biệt cho từng nguồn kinh phí, đồng thời áp dụng quy trình kiểm tra, phân loại chứng từ chặt chẽ để đảm bảo tính minh bạch và chính xác.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin có tác động như thế nào đến công tác kế toán tại đơn vị sự nghiệp?
    Ứng dụng CNTT giúp tự động hóa quy trình kế toán, nâng cao độ chính xác và kịp thời của số liệu, đồng thời hỗ trợ quản lý dữ liệu hiệu quả, giảm thiểu sai sót và tăng cường khả năng phân tích báo cáo.

  5. Các giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả công tác kế toán tại Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội?
    Bao gồm hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính, tăng cường nhân sự kế toán, xây dựng hệ thống chứng từ và tài khoản rõ ràng, nâng cấp phần mềm kế toán và tổ chức kiểm tra kế toán thường xuyên.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về tổ chức công tác kế toán trong đơn vị sự nghiệp công lập có thu, tập trung nghiên cứu tại Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội.
  • Phân tích thực trạng cho thấy mô hình tổ chức bộ máy kế toán hiện tại phù hợp nhưng còn tồn tại hạn chế về nhân lực, hệ thống chứng từ và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính, tổ chức bộ máy kế toán, hệ thống chứng từ, ứng dụng CNTT và kiểm tra kế toán.
  • Các giải pháp được kỳ vọng sẽ được triển khai trong vòng 6-18 tháng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và hoạt động đào tạo, nghiên cứu của Nhà trường.
  • Luận văn là tài liệu tham khảo hữu ích cho lãnh đạo, cán bộ kế toán, nhà nghiên cứu và cơ quan quản lý trong lĩnh vực kế toán và quản lý tài chính đơn vị sự nghiệp công lập.

Quý độc giả và các đơn vị có thể áp dụng các kết quả nghiên cứu và giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả công tác kế toán, góp phần phát triển bền vững trong cơ chế tự chủ tài chính hiện nay.