Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2014 đến 2017, Ban Quản lý Dự án BT thuộc Công ty Cổ phần Đầu tư Địa ốc Đại Quang Minh đã triển khai quản lý các dự án xây dựng hạ tầng kỹ thuật quan trọng tại Khu đô thị mới Thủ Thiêm, TP. Hồ Chí Minh. Tổng mức đầu tư cho các dự án này lên đến hàng nghìn tỷ đồng, trong đó dự án 04 tuyến đường chính dài 11,9 km với 8 cầu và 2 cầu cạn đóng vai trò trục giao thông xương sống kết nối toàn bộ khu vực. Công tác thanh, quyết toán hợp đồng xây dựng tại Ban quản lý dự án BT là một khâu then chốt ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ, chất lượng và hiệu quả đầu tư xây dựng công trình. Tuy nhiên, thực tế cho thấy công tác này còn tồn tại nhiều hạn chế như hồ sơ thanh toán chưa đầy đủ, quy trình thực hiện chưa đồng bộ, năng lực cán bộ còn hạn chế, dẫn đến chậm trễ trong giải ngân vốn và quyết toán hợp đồng.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận và các quy định pháp luật về thanh quyết toán hợp đồng xây dựng, đánh giá thực trạng công tác thanh quyết toán tại Ban quản lý dự án BT, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý vốn đầu tư xây dựng. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các dự án BT do Ban quản lý dự án BT thực hiện trong giai đoạn 2014-2017 tại TP. Hồ Chí Minh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao năng lực quản lý dự án, đảm bảo tiến độ và chất lượng công trình, đồng thời tăng cường minh bạch và hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý hợp đồng xây dựng, trong đó tập trung vào:

  • Khái niệm hợp đồng xây dựng: Theo Luật Xây dựng 2014 và Nghị định 37/2015/NĐ-CP, hợp đồng xây dựng là hợp đồng dân sự bằng văn bản giữa bên giao thầu và bên nhận thầu để thực hiện công việc đầu tư xây dựng. Hợp đồng có nhiều loại như hợp đồng thi công, hợp đồng tư vấn, hợp đồng EPC, hợp đồng trọn gói, hợp đồng theo đơn giá cố định, điều chỉnh, thời gian, kết hợp.

  • Quản lý thực hiện hợp đồng xây dựng: Bao gồm quản lý tiến độ, chất lượng, khối lượng, an toàn lao động và môi trường, điều chỉnh hợp đồng. Mô hình quản lý nhấn mạnh sự phối hợp giữa các bên liên quan như chủ đầu tư, nhà thầu, tư vấn giám sát.

  • Thanh toán và quyết toán hợp đồng xây dựng: Thanh toán dựa trên khối lượng công việc hoàn thành, hồ sơ thanh toán hợp lệ, điều kiện thanh toán theo hợp đồng và quy định pháp luật. Quyết toán là xác định tổng giá trị cuối cùng của hợp đồng sau khi hoàn thành công việc, căn cứ vào hồ sơ nghiệm thu, biên bản nghiệm thu, hợp đồng và các phụ lục.

  • Nhân tố ảnh hưởng đến công tác thanh quyết toán: Bao gồm nhân tố chủ quan như chất lượng công trình, tiến độ thi công, trình độ cán bộ lập hồ sơ, quy trình thủ tục, mối quan hệ giữa các bên; và nhân tố khách quan như biến động giá nguyên vật liệu, thay đổi chính sách pháp luật.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu thực tế từ Ban Quản lý Dự án BT Công ty CP Đầu tư Địa ốc Đại Quang Minh, bao gồm hồ sơ thanh toán, quyết toán các hợp đồng xây dựng từ năm 2014 đến 2017; tài liệu pháp luật liên quan; báo cáo nội bộ và phỏng vấn cán bộ quản lý dự án.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả để đánh giá thực trạng thanh quyết toán, so sánh tỷ lệ thanh toán, thời gian quyết toán giữa các hợp đồng. Phân tích SWOT để nhận diện điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong công tác thanh quyết toán. Phương pháp so sánh tổng hợp được áp dụng để đối chiếu với các quy định pháp luật và thực tiễn quản lý dự án.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ các hợp đồng xây dựng thuộc dự án 04 tuyến đường chính và một số dự án BT khác do Ban quản lý dự án BT quản lý trong giai đoạn 2014-2017, với khoảng 20 hợp đồng được phân tích chi tiết nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý dữ liệu trong 6 tháng, từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2017, bao gồm khảo sát thực địa, phỏng vấn, phân tích số liệu và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ hoàn thành hồ sơ thanh toán đạt khoảng 85% trong tổng số hợp đồng được khảo sát, tuy nhiên có tới 15% hồ sơ bị trả lại do thiếu sót về thủ tục hoặc thông tin không chính xác. Thời gian trung bình để hoàn thành thanh toán một hợp đồng là 45 ngày, trong khi quy định pháp luật yêu cầu không quá 60 ngày.

  2. Thời gian quyết toán hợp đồng kéo dài trung bình 75 ngày, vượt quá giới hạn 60 ngày theo quy định đối với hợp đồng sử dụng vốn nhà nước. Có khoảng 30% hợp đồng bị chậm quyết toán do hồ sơ không đầy đủ hoặc vướng mắc trong quá trình nghiệm thu.

  3. Ảnh hưởng của năng lực cán bộ lập hồ sơ thanh toán được thể hiện rõ khi có tới 20% hồ sơ bị chỉnh sửa nhiều lần trước khi được phê duyệt, gây lãng phí thời gian và chi phí. Việc thiếu cập nhật các quy định pháp luật mới cũng làm tăng tỷ lệ sai sót.

  4. Mối quan hệ phối hợp giữa các bên tham gia còn hạn chế, dẫn đến việc trao đổi thông tin chậm trễ, gây khó khăn trong việc xử lý các vướng mắc phát sinh trong quá trình thanh quyết toán. Khoảng 25% các trường hợp có tranh chấp hoặc chậm trễ do thiếu sự phối hợp hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên bắt nguồn từ việc chưa hoàn thiện quy trình thanh quyết toán, năng lực chuyên môn của cán bộ còn hạn chế và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các bên liên quan. So với các nghiên cứu trong ngành xây dựng, kết quả này tương đồng với thực trạng chung tại nhiều Ban quản lý dự án ở Việt Nam, nơi mà thủ tục hành chính phức tạp và sự thay đổi liên tục của chính sách pháp luật gây khó khăn cho công tác thanh toán.

Việc kéo dài thời gian quyết toán không chỉ ảnh hưởng đến tiến độ giải ngân vốn mà còn làm giảm hiệu quả quản lý chi phí đầu tư, gây rủi ro tài chính cho chủ đầu tư và nhà thầu. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ hoàn thành hồ sơ thanh toán theo từng năm và thời gian trung bình thanh toán cho thấy xu hướng cải thiện nhưng vẫn còn nhiều điểm cần khắc phục.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao trình độ chuyên môn cho cán bộ, hoàn thiện quy trình thủ tục và tăng cường phối hợp liên phòng ban, cũng như áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ thanh toán để giảm thiểu sai sót và tăng tốc độ xử lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình thanh, quyết toán hợp đồng xây dựng: Rà soát, chuẩn hóa các bước thực hiện, giảm thiểu thủ tục không cần thiết, đảm bảo quy trình minh bạch, rõ ràng. Thời gian thực hiện dự kiến trong 6 tháng, do Ban Quản lý Dự án BT chủ trì phối hợp với các phòng ban liên quan.

  2. Nâng cao trình độ chuyên môn cho cán bộ phụ trách thanh quyết toán: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về pháp luật xây dựng, kỹ năng lập hồ sơ thanh toán, cập nhật thường xuyên các văn bản pháp luật mới. Mục tiêu nâng tỷ lệ hồ sơ đạt chuẩn lên trên 95% trong vòng 1 năm.

  3. Tăng cường phối hợp giữa các bên liên quan: Thiết lập cơ chế giao tiếp, trao đổi thông tin thường xuyên giữa chủ đầu tư, nhà thầu, tư vấn giám sát và các phòng ban nội bộ để xử lý kịp thời các vướng mắc. Áp dụng họp định kỳ hàng tháng và sử dụng phần mềm quản lý dự án để theo dõi tiến độ thanh toán.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ thanh toán: Xây dựng hệ thống phần mềm quản lý thanh quyết toán tích hợp, giúp lưu trữ, kiểm tra và phê duyệt hồ sơ nhanh chóng, giảm thiểu sai sót và thời gian xử lý. Thời gian triển khai dự kiến 12 tháng, phối hợp với đơn vị công nghệ thông tin.

  5. Kiểm soát chi phí và rủi ro trong thanh toán: Thiết lập hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ, phân công rõ trách nhiệm từng bộ phận, đồng thời xây dựng các chỉ số đánh giá hiệu quả công tác thanh toán để giám sát thường xuyên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Quản lý Dự án và các phòng ban liên quan trong các công ty xây dựng, đầu tư: Giúp nâng cao hiệu quả quản lý thanh quyết toán, giảm thiểu rủi ro tài chính và đảm bảo tiến độ dự án.

  2. Nhà thầu xây dựng và tư vấn giám sát: Hiểu rõ quy trình, yêu cầu hồ sơ thanh toán, từ đó phối hợp tốt hơn với chủ đầu tư, nâng cao năng lực lập hồ sơ và xử lý thanh toán.

  3. Cán bộ quản lý dự án và chuyên viên tài chính kế toán trong lĩnh vực xây dựng: Cung cấp kiến thức pháp lý, kỹ năng thực tiễn về thanh toán, quyết toán hợp đồng xây dựng, giúp hoàn thiện nghiệp vụ chuyên môn.

  4. Các nhà nghiên cứu, sinh viên ngành Quản lý xây dựng, Kinh tế xây dựng: Là tài liệu tham khảo quý giá về cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp quản lý thanh quyết toán hợp đồng xây dựng tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thanh toán hợp đồng xây dựng được thực hiện dựa trên những căn cứ nào?
    Thanh toán dựa trên khối lượng công việc hoàn thành được nghiệm thu, hồ sơ thanh toán hợp lệ theo quy định pháp luật và hợp đồng đã ký kết. Ví dụ, biên bản nghiệm thu khối lượng, bảng tính giá trị công việc, đề nghị thanh toán của nhà thầu.

  2. Thời hạn thanh toán và quyết toán hợp đồng xây dựng là bao lâu?
    Theo quy định, thời hạn thanh toán không quá 60 ngày kể từ khi nhận đủ hồ sơ hợp lệ. Thời hạn quyết toán hợp đồng sử dụng vốn nhà nước không vượt quá 60 ngày, có thể kéo dài tối đa 120 ngày đối với hợp đồng quy mô lớn.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến tiến độ thanh quyết toán hợp đồng?
    Bao gồm năng lực cán bộ lập hồ sơ, chất lượng hồ sơ, sự phối hợp giữa các bên, biến động giá nguyên vật liệu, thay đổi chính sách pháp luật và các yếu tố khách quan như điều kiện thi công.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác thanh quyết toán?
    Cần hoàn thiện quy trình, nâng cao trình độ chuyên môn cán bộ, tăng cường phối hợp giữa các bên, ứng dụng công nghệ thông tin và kiểm soát chặt chẽ chi phí, rủi ro trong quá trình thanh toán.

  5. Hồ sơ thanh toán hợp đồng xây dựng gồm những gì?
    Tùy theo loại hợp đồng, hồ sơ gồm biên bản nghiệm thu khối lượng, bảng tính giá trị công việc, đề nghị thanh toán, bảo lãnh tạm ứng (nếu có), các chứng từ liên quan đến vật liệu, thiết bị và các tài liệu pháp lý khác.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và quy định pháp luật về thanh, quyết toán hợp đồng xây dựng, làm rõ các loại hợp đồng và quy trình quản lý thực hiện.
  • Đánh giá thực trạng công tác thanh quyết toán tại Ban Quản lý Dự án BT cho thấy còn nhiều tồn tại như hồ sơ chưa đầy đủ, thời gian quyết toán kéo dài, năng lực cán bộ hạn chế và phối hợp chưa hiệu quả.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực gồm hoàn thiện quy trình, nâng cao trình độ cán bộ, tăng cường phối hợp, ứng dụng công nghệ thông tin và kiểm soát chi phí.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý vốn đầu tư xây dựng tại các dự án BT, góp phần thúc đẩy phát triển hạ tầng đô thị hiện đại.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả thực hiện và mở rộng nghiên cứu sang các dự án khác trong và ngoài khu vực TP. Hồ Chí Minh.

Quý độc giả và các đơn vị quản lý dự án được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả công tác thanh quyết toán, góp phần phát triển bền vững ngành xây dựng Việt Nam.