Tổng quan nghiên cứu

Trong lĩnh vực xây dựng, rủi ro luôn tồn tại và có mức độ cao hơn so với nhiều ngành nghề khác do tính đặc thù của sản phẩm dự án xây dựng. Theo ước tính, mỗi dự án xây dựng mang tính độc nhất, chưa hình thành trong lúc giao dịch, dẫn đến sự khác biệt lớn về nhân tố rủi ro, khả năng xảy ra và mức độ ảnh hưởng. Đặc biệt, hình thức dự án thiết kế - thi công (Design-Build) theo phương thức Contractor-Led là loại hình chịu nhiều rủi ro nhất trong các loại hình dự án xây dựng. Việc quản lý rủi ro trong giai đoạn đấu thầu dự án thiết kế - thi công là yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp tồn tại và phát triển bền vững.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xây dựng một quy trình quản lý rủi ro hiệu quả trong giai đoạn đấu thầu dự án thiết kế - thi công theo phương thức Contractor-Led, bao gồm: xây dựng thư viện các nhân tố rủi ro phổ biến, xây dựng quy trình kiểm soát rủi ro và áp dụng quy trình vào một dự án thực tế tại khu vực Thành phố Hồ Chí Minh. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 9/2020 đến tháng 1/2021, tập trung vào công ty nhà thầu xây dựng có kinh nghiệm trong lĩnh vực này.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp một công cụ tham khảo nhanh và hệ thống giúp nhà thầu chủ động hơn trong việc nhận diện, phân tích và kiểm soát rủi ro, từ đó nâng cao hiệu quả công tác đấu thầu, giảm thiểu chi phí phát sinh và tăng khả năng trúng thầu. Kết quả nghiên cứu góp phần hoàn thiện công tác quản lý rủi ro trong ngành xây dựng, đặc biệt là với các dự án thiết kế - thi công theo phương thức Contractor-Led.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính về quản lý rủi ro trong xây dựng:

  1. Quy trình quản lý rủi ro của Roger Flanagan và George Norman: Bao gồm các bước nhận diện rủi ro, xem xét nguồn gốc và loại rủi ro, phân tích rủi ro và đề xuất các biện pháp ứng phó. Mô hình này nhấn mạnh việc phân loại rủi ro theo mức độ ảnh hưởng và khả năng xảy ra, từ đó xây dựng kế hoạch kiểm soát phù hợp.

  2. Mô hình quản lý rủi ro trong đấu thầu dự án thiết kế - thi công (Contractor-Led): Tập trung vào việc xây dựng thư viện rủi ro đặc thù cho giai đoạn đấu thầu, sắp xếp các nhân tố rủi ro theo thứ tự ưu tiên dựa trên khảo sát và phân tích dữ liệu thực tế. Quy trình này không đi sâu vào phân tích chi tiết từng rủi ro mà cung cấp trình tự công việc kiểm soát rủi ro một cách hệ thống và logic.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm:

  • Rủi ro (Risk): Sự kiện hoặc điều kiện không chắc chắn có thể ảnh hưởng tiêu cực hoặc tích cực đến dự án.
  • Đấu thầu (Tendering): Quá trình lựa chọn nhà thầu thực hiện dự án thông qua các bước chuẩn bị hồ sơ, đánh giá và ký kết hợp đồng.
  • Phương thức Contractor-Led: Nhà thầu thi công chịu trách nhiệm ký hợp đồng thiết kế và thi công, đồng thời quản lý toàn bộ dự án.
  • Thư viện rủi ro (Risk Library): Danh mục các nhân tố rủi ro phổ biến được tổng hợp và phân loại để tham khảo trong quá trình quản lý rủi ro.
  • Quy trình quản lý rủi ro (Risk Management Process): Chuỗi các bước từ nhận diện, phân tích, ứng phó đến theo dõi và kiểm soát rủi ro.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính, với các bước chính như sau:

  • Thu thập dữ liệu: Dữ liệu được thu thập thông qua khảo sát bằng bảng câu hỏi với cỡ mẫu khoảng 50 chuyên gia và nhà thầu có kinh nghiệm trong lĩnh vực đấu thầu dự án thiết kế - thi công tại Thành phố Hồ Chí Minh. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu chuyên gia nhằm đảm bảo tính đại diện và chuyên môn.

  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng các phương pháp thống kê mô tả, kiểm định One-Sample T-Test, Kolmogorov-Smirnov và Wilcoxon-Mann-Whitney để đánh giá mức độ quan trọng và phân loại các nhân tố rủi ro. Ngoài ra, mô hình Monte Carlo được áp dụng để mô phỏng và phân tích xác suất rủi ro dựa trên dữ liệu thu thập được.

  • Xây dựng quy trình: Dựa trên kết quả phân tích và khảo sát thực tế tại công ty nhà thầu, quy trình quản lý rủi ro được thiết kế theo trình tự logic, bao gồm các bước nhận diện, phân tích, lập kế hoạch ứng phó, thực hiện và kiểm soát rủi ro.

  • Áp dụng thực nghiệm: Quy trình được thử nghiệm trên một dự án thiết kế - thi công thực tế để đánh giá tính khả thi và hiệu quả, từ đó điều chỉnh và hoàn thiện quy trình.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng 4 tháng, từ tháng 9/2020 đến tháng 1/2021, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích, xây dựng quy trình và thử nghiệm thực tế.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xây dựng thư viện rủi ro: Qua khảo sát, hơn 30 nhân tố rủi ro phổ biến trong giai đoạn đấu thầu dự án thiết kế - thi công được xác định và phân loại theo mức độ ưu tiên. Trong đó, các rủi ro liên quan đến chi phí dự toán sai lệch, tiến độ đấu thầu kéo dài và thiếu thông tin kỹ thuật chiếm tỷ lệ ưu tiên cao nhất, với mức độ rủi ro trung bình trên 75% theo đánh giá chuyên gia.

  2. Quy trình quản lý rủi ro được xây dựng: Quy trình gồm 7 bước chính, từ nhận diện rủi ro, phân tích, đánh giá, lập kế hoạch ứng phó, thực hiện, theo dõi và kiểm soát rủi ro. Quy trình này được thiết kế phù hợp với đặc điểm tổ chức và cơ cấu công ty nhà thầu, giúp kiểm soát rủi ro một cách hệ thống và logic.

  3. Áp dụng quy trình vào dự án thực tế: Việc áp dụng quy trình vào một dự án thiết kế - thi công tại Thành phố Hồ Chí Minh cho thấy quy trình giúp giảm thiểu các rủi ro phát sinh trong giai đoạn đấu thầu, tăng tính chủ động trong quản lý rủi ro. Kết quả đánh giá cho thấy 85% các bước trong quy trình được thực hiện hiệu quả, góp phần giảm 10-15% chi phí phát sinh so với dự toán ban đầu.

  4. So sánh với các nghiên cứu khác: Kết quả phù hợp với các nghiên cứu trong và ngoài nước về quản lý rủi ro trong dự án xây dựng, đồng thời bổ sung thêm khía cạnh đặc thù của phương thức Contractor-Led trong giai đoạn đấu thầu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các rủi ro cao tập trung chủ yếu vào sự thiếu chính xác trong dự toán chi phí và tiến độ, do đặc thù sản phẩm chưa hình thành và tính độc nhất của dự án thiết kế - thi công. Việc xây dựng thư viện rủi ro dựa trên khảo sát thực tế giúp nhà thầu có nguồn tư liệu tham khảo nhanh, giảm thiểu sai sót trong nhận diện rủi ro.

Quy trình quản lý rủi ro được thiết kế dựa trên quy trình công việc thực tế của công ty, đảm bảo tính khả thi và dễ áp dụng. Việc không đi sâu vào phân tích chi tiết từng rủi ro mà tập trung vào trình tự công việc giúp nhà thầu chủ động hơn trong chiến lược quản lý rủi ro tổng thể.

Kết quả áp dụng thực tế cho thấy quy trình có hiệu quả rõ rệt trong việc kiểm soát rủi ro, giảm thiểu chi phí phát sinh và nâng cao khả năng trúng thầu. Biểu đồ thể hiện tỷ lệ rủi ro được kiểm soát theo từng bước quy trình và bảng so sánh chi phí dự toán và chi phí thực tế minh chứng cho hiệu quả của quy trình.

Tuy nhiên, nghiên cứu còn hạn chế về phạm vi khảo sát và thời gian thực hiện, do đó cần tiếp tục mở rộng nghiên cứu để hoàn thiện quy trình và áp dụng rộng rãi hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai đào tạo chuyên sâu về quản lý rủi ro cho đội ngũ đấu thầu: Tổ chức các khóa đào tạo định kỳ nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng nhận diện, phân tích rủi ro, hướng tới giảm tỷ lệ rủi ro phát sinh trong đấu thầu. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do phòng nhân sự phối hợp với phòng quản lý dự án đảm nhiệm.

  2. Xây dựng hệ thống thư viện rủi ro điện tử cập nhật liên tục: Phát triển phần mềm quản lý rủi ro tích hợp thư viện rủi ro, giúp nhà thầu dễ dàng tra cứu và áp dụng trong từng dự án. Mục tiêu tăng tốc độ nhận diện rủi ro lên 30% trong vòng 1 năm, do phòng công nghệ thông tin chủ trì.

  3. Áp dụng quy trình quản lý rủi ro vào tất cả các dự án đấu thầu thiết kế - thi công: Yêu cầu bắt buộc áp dụng quy trình trong vòng 1 năm tới nhằm chuẩn hóa công tác quản lý rủi ro, giảm thiểu chi phí phát sinh và nâng cao hiệu quả đấu thầu. Ban giám đốc công ty chịu trách nhiệm giám sát thực hiện.

  4. Tăng cường phối hợp giữa các phòng ban liên quan trong quản lý rủi ro: Thiết lập các nhóm làm việc liên phòng ban để trao đổi thông tin, rà soát và xử lý kịp thời các rủi ro phát sinh trong quá trình đấu thầu. Thời gian thực hiện ngay và duy trì liên tục, do phòng quản lý dự án chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà thầu xây dựng: Đặc biệt là các nhà thầu thực hiện dự án theo phương thức thiết kế - thi công, giúp họ nâng cao năng lực quản lý rủi ro trong giai đoạn đấu thầu, giảm thiểu chi phí và tăng khả năng trúng thầu.

  2. Chuyên gia quản lý dự án và tư vấn xây dựng: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về quản lý rủi ro trong đấu thầu, hỗ trợ tư vấn và giám sát các dự án thiết kế - thi công hiệu quả hơn.

  3. Sinh viên và nghiên cứu sinh chuyên ngành Quản lý xây dựng: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp xây dựng quy trình quản lý rủi ro, ứng dụng mô hình phân tích dữ liệu và mô phỏng Monte Carlo trong ngành xây dựng.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức liên quan: Giúp hoàn thiện các quy định, hướng dẫn về quản lý rủi ro trong đấu thầu xây dựng, góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả các dự án công trình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quy trình quản lý rủi ro trong đấu thầu thiết kế - thi công gồm những bước nào?
    Quy trình gồm 7 bước: nhận diện rủi ro, phân tích, đánh giá, lập kế hoạch ứng phó, thực hiện, theo dõi và kiểm soát rủi ro. Mỗi bước được thực hiện theo trình tự logic nhằm đảm bảo kiểm soát rủi ro hiệu quả.

  2. Làm thế nào để xây dựng thư viện rủi ro phù hợp với dự án thiết kế - thi công?
    Thư viện được xây dựng dựa trên khảo sát thực tế các nhân tố rủi ro phổ biến, phân tích dữ liệu thống kê và ưu tiên theo mức độ ảnh hưởng. Việc cập nhật liên tục giúp thư viện luôn phù hợp với thực tiễn.

  3. Phương pháp phân tích rủi ro nào được áp dụng trong nghiên cứu?
    Nghiên cứu sử dụng các kiểm định thống kê như One-Sample T-Test, Kolmogorov-Smirnov, Wilcoxon-Mann-Whitney và mô hình mô phỏng Monte Carlo để đánh giá xác suất và mức độ ảnh hưởng của rủi ro.

  4. Quy trình có thể áp dụng cho các loại dự án khác ngoài thiết kế - thi công không?
    Quy trình được thiết kế đặc thù cho phương thức Contractor-Led trong dự án thiết kế - thi công, tuy nhiên các nguyên tắc quản lý rủi ro có thể điều chỉnh để áp dụng cho các loại dự án khác.

  5. Làm sao để đánh giá hiệu quả của quy trình quản lý rủi ro?
    Hiệu quả được đánh giá qua việc giảm thiểu chi phí phát sinh, tăng tỷ lệ trúng thầu, và mức độ kiểm soát rủi ro trong thực tế. Ví dụ, áp dụng quy trình tại một dự án thực tế đã giúp giảm 10-15% chi phí phát sinh.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công thư viện rủi ro với hơn 30 nhân tố phổ biến trong giai đoạn đấu thầu dự án thiết kế - thi công theo phương thức Contractor-Led.
  • Quy trình quản lý rủi ro được thiết kế hệ thống, logic, phù hợp với đặc điểm tổ chức của nhà thầu, giúp kiểm soát rủi ro hiệu quả.
  • Áp dụng quy trình vào dự án thực tế tại Thành phố Hồ Chí Minh cho thấy hiệu quả rõ rệt trong việc giảm chi phí phát sinh và nâng cao khả năng trúng thầu.
  • Nghiên cứu góp phần hoàn thiện công tác quản lý rủi ro trong ngành xây dựng, đặc biệt với hình thức thiết kế - thi công Contractor-Led.
  • Đề xuất các giải pháp triển khai đào tạo, xây dựng hệ thống thư viện rủi ro điện tử và tăng cường phối hợp liên phòng ban nhằm nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro trong tương lai.

Hành động tiếp theo là triển khai áp dụng quy trình rộng rãi trong các dự án đấu thầu thiết kế - thi công và tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi để hoàn thiện hơn. Các nhà thầu và chuyên gia quản lý dự án nên tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý rủi ro.