Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, giáo dục đại học giữ vai trò then chốt trong việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, góp phần thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Từ năm 2014 đến 2016, Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh thuộc Đại học Thái Nguyên đã đối mặt với nhiều thách thức trong công tác quản lý tài chính, đặc biệt khi nguồn ngân sách nhà nước cấp chi thường xuyên có xu hướng giảm, học phí bị khống chế và số lượng tuyển sinh giảm sút.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng công tác quản lý tài chính tại trường trong giai đoạn này, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý tài chính, hướng tới tự chủ tài chính phù hợp với xu thế phát triển của đất nước và nhà trường. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý tài chính của trường trong 3 năm 2014-2016, với các giải pháp đề xuất áp dụng cho giai đoạn 2017-2020.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý tài chính tại các trường đại học công lập, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, tăng cường uy tín và chất lượng đào tạo của Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh. Các chỉ số như tỷ lệ hoàn thành dự toán thu sự nghiệp, tỷ trọng đầu tư cơ sở vật chất và quỹ học bổng sinh viên được sử dụng làm thước đo hiệu quả quản lý tài chính trong nghiên cứu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết quản lý tài chính công và mô hình quản lý tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập.

  1. Lý thuyết quản lý tài chính công nhấn mạnh vai trò của quản lý tài chính trong việc phân bổ, sử dụng nguồn lực tài chính nhằm đạt hiệu quả kinh tế - xã hội, đảm bảo tính công khai, minh bạch và tiết kiệm trong các đơn vị công lập.

  2. Mô hình quản lý tài chính trong trường đại học công lập tập trung vào các khái niệm chính như: nguồn thu (ngân sách nhà nước, thu học phí, thu từ hoạt động sự nghiệp), quản lý chi (chi thường xuyên, chi không thường xuyên), tổ chức bộ máy quản lý tài chính, và các công cụ quản lý tài chính như kế hoạch tài chính, hạch toán kế toán, kiểm tra, kiểm soát nội bộ.

Các khái niệm trọng tâm bao gồm: tự chủ tài chính, hiệu quả quản lý tài chính, minh bạch tài chính, và phân cấp quản lý tài chính.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập thông tin thứ cấp và sơ cấp.

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Tổng hợp từ các văn bản pháp luật, báo cáo tài chính, các văn bản quản lý của Trường Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh giai đoạn 2014-2016, các tài liệu chuyên ngành và nghiên cứu liên quan.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát bằng phiếu điều tra với 220 phiếu phát ra, thu về 220 phiếu hợp lệ, trong đó có 200 phiếu dành cho cán bộ quản lý, giảng viên, nhân viên và 20 phiếu dành cho sinh viên tham gia nghiên cứu khoa học. Mẫu được chọn ngẫu nhiên, đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng trong trường.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích định lượng dựa trên thang đo Likert 5 mức độ để đánh giá các khía cạnh quản lý tài chính, kết hợp phân tích thống kê mô tả và so sánh các chỉ số tài chính qua các năm.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu từ năm 2014 đến 2016, đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2017-2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn thu và tỷ lệ hoàn thành dự toán thu sự nghiệp: Trong giai đoạn 2014-2016, nguồn ngân sách nhà nước cấp chi thường xuyên cho trường có xu hướng giảm, chiếm khoảng 60-65% tổng nguồn thu, trong khi thu học phí và các nguồn thu khác chiếm khoảng 35-40%. Tỷ lệ hoàn thành dự toán thu sự nghiệp đạt trung bình 92%, cho thấy khả năng khai thác nguồn thu của trường còn hạn chế.

  2. Cơ cấu chi và hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính: Chi thường xuyên chiếm khoảng 75% tổng chi, trong đó chi cho con người (tiền lương, phụ cấp) chiếm tỷ trọng lớn nhất, khoảng 55%. Tỷ trọng đầu tư cơ sở vật chất trong tổng chi chỉ đạt khoảng 15%, thấp so với yêu cầu phát triển cơ sở vật chất hiện đại. Tỷ lệ tiết kiệm chi đạt khoảng 5%, phản ánh mức độ tiết kiệm trong quản lý tài chính còn nhiều dư địa cải thiện.

  3. Đánh giá của cán bộ, giảng viên và sinh viên về công tác quản lý tài chính: Kết quả khảo sát cho thấy mức độ đồng thuận về hiệu quả quản lý tài chính đạt mức trung bình khá (4,0 trên thang 5), trong đó các ý kiến đồng thuận cao về tính minh bạch và công khai tài chính, nhưng còn lo ngại về năng lực đội ngũ cán bộ quản lý tài chính và quy trình phân bổ nguồn lực chưa tối ưu.

  4. Nhân tố ảnh hưởng đến quản lý tài chính: Các nhân tố khách quan như chính sách nhà nước, cơ chế quản lý tài chính và môi trường kinh tế xã hội có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý tài chính. Nhân tố chủ quan như trình độ cán bộ quản lý, tổ chức bộ máy và chế độ kiểm tra, kiểm soát nội bộ cũng đóng vai trò quyết định.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trong quản lý tài chính tại trường chủ yếu do nguồn ngân sách nhà nước cấp giảm, trong khi học phí bị khống chế mức trần thấp, làm hạn chế khả năng tăng thu từ nguồn học phí. So với các trường đại học công lập khác trong nước, tỷ lệ hoàn thành dự toán thu sự nghiệp của trường thấp hơn khoảng 5-7%, cho thấy tiềm năng khai thác nguồn thu chưa được tận dụng tối đa.

Việc chi đầu tư cơ sở vật chất còn thấp so với tỷ lệ chi thường xuyên cho con người phản ánh sự ưu tiên chưa cân đối giữa phát triển nguồn nhân lực và đầu tư hạ tầng. Kết quả khảo sát cũng cho thấy sự cần thiết nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý tài chính và hoàn thiện quy trình phân bổ, sử dụng nguồn lực tài chính.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh tỷ lệ nguồn thu qua các năm, biểu đồ tròn thể hiện cơ cấu chi tiêu và bảng tổng hợp kết quả khảo sát mức độ đồng thuận của các nhóm đối tượng. Những phát hiện này phù hợp với các nghiên cứu trong ngành quản lý tài chính công và quản lý tài chính giáo dục đại học, đồng thời phản ánh xu hướng chung của các trường đại học công lập tại Việt Nam trong giai đoạn chuyển đổi cơ chế tài chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đa dạng hóa nguồn thu tài chính: Tăng cường hợp tác với doanh nghiệp, phát triển các dịch vụ đào tạo, nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ để tạo thêm nguồn thu ngoài ngân sách nhà nước. Mục tiêu tăng nguồn thu sự nghiệp lên ít nhất 20% trong giai đoạn 2017-2020. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu và các phòng ban liên quan.

  2. Hoàn thiện công tác lập kế hoạch và phân bổ ngân sách: Xây dựng quy trình lập dự toán thu chi khoa học, minh bạch, ưu tiên đầu tư phát triển cơ sở vật chất và nâng cao chất lượng đào tạo. Thời gian thực hiện: từ năm 2017, đánh giá định kỳ hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Kế hoạch - Tài chính phối hợp với các khoa, phòng ban.

  3. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý tài chính: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý tài chính, kế toán và kiểm soát nội bộ nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng quản lý. Mục tiêu đạt 90% cán bộ tài chính được đào tạo trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát và công khai tài chính: Thiết lập hệ thống kiểm tra nội bộ chặt chẽ, công khai báo cáo tài chính định kỳ để nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình. Thời gian triển khai: ngay từ năm 2017 và duy trì liên tục. Chủ thể thực hiện: Phòng Kế toán, Ban Kiểm tra nội bộ.

  5. Hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ: Xây dựng và ban hành quy chế chi tiêu nội bộ phù hợp với đặc thù hoạt động của trường, đảm bảo tiết kiệm, hiệu quả và công bằng trong phân bổ nguồn lực. Thời gian thực hiện: trong năm 2017. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu và các phòng ban liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám hiệu và lãnh đạo các trường đại học công lập: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp quản lý tài chính hiệu quả, từ đó áp dụng vào việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại đơn vị mình.

  2. Phòng Kế hoạch - Tài chính và phòng Tài chính kế toán các trường đại học: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để cải tiến quy trình lập dự toán, phân bổ và kiểm soát tài chính, nâng cao năng lực chuyên môn.

  3. Các nhà hoạch định chính sách giáo dục và tài chính công: Tham khảo để xây dựng chính sách hỗ trợ và cơ chế quản lý tài chính phù hợp với đặc thù các trường đại học công lập, thúc đẩy tự chủ tài chính.

  4. Nghiên cứu sinh, học viên cao học chuyên ngành quản lý kinh tế và quản lý tài chính công: Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu liên quan đến quản lý tài chính trong lĩnh vực giáo dục đại học công lập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý tài chính tại các trường đại học công lập lại quan trọng?
    Quản lý tài chính hiệu quả giúp đảm bảo nguồn lực tài chính được sử dụng tiết kiệm, đúng mục đích, nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học, đồng thời giảm gánh nặng ngân sách nhà nước.

  2. Các nguồn thu chính của trường đại học công lập gồm những gì?
    Nguồn thu chính bao gồm ngân sách nhà nước cấp, thu học phí, thu từ các hoạt động sự nghiệp như dịch vụ đào tạo, nghiên cứu khoa học và các nguồn thu khác như tài trợ, hợp tác quốc tế.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý tài chính tại Trường ĐH Kinh tế và Quản trị Kinh doanh là gì?
    Khó khăn gồm nguồn ngân sách nhà nước giảm, học phí bị khống chế, số lượng tuyển sinh giảm, năng lực cán bộ quản lý tài chính chưa đồng đều và quy trình phân bổ nguồn lực chưa tối ưu.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính trong trường đại học?
    Cần đa dạng hóa nguồn thu, nâng cao năng lực cán bộ quản lý, hoàn thiện quy trình lập kế hoạch và phân bổ ngân sách, tăng cường kiểm tra, kiểm soát và minh bạch tài chính.

  5. Tự chủ tài chính có ý nghĩa như thế nào đối với các trường đại học công lập?
    Tự chủ tài chính giúp trường chủ động trong việc huy động, sử dụng nguồn lực tài chính, nâng cao hiệu quả hoạt động, tăng cường trách nhiệm giải trình và giảm sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý tài chính tại các trường đại học công lập, tập trung nghiên cứu thực trạng tại Trường ĐH Kinh tế và Quản trị Kinh doanh giai đoạn 2014-2016.
  • Phân tích cho thấy trường còn nhiều hạn chế trong quản lý nguồn thu, phân bổ chi tiêu và năng lực cán bộ quản lý tài chính.
  • Đề xuất các giải pháp đa dạng hóa nguồn thu, nâng cao năng lực quản lý, hoàn thiện quy trình tài chính và tăng cường kiểm soát nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.
  • Các giải pháp được đề xuất hướng tới giai đoạn 2017-2020, phù hợp với xu thế tự chủ tài chính và phát triển bền vững của trường.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý cấp trên, Đại học Thái Nguyên và nhà trường phối hợp triển khai các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý tài chính, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và uy tín của trường.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiến hành đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn phát triển của nhà trường và yêu cầu của xã hội.