Tổng quan nghiên cứu

Công tác lập dự toán chi ngân sách nhà nước (NSNN) cấp huyện đóng vai trò then chốt trong quản lý tài chính công, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả sử dụng nguồn lực ngân sách và phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tại huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình, với đặc thù là huyện miền núi có diện tích tự nhiên khoảng 53.000 ha, trong đó hơn 80% là rừng núi, nguồn thu ngân sách địa phương còn hạn chế, chủ yếu dựa vào bổ sung cân đối từ ngân sách tỉnh chiếm tỷ trọng từ 89% đến 93% tổng thu ngân sách địa phương giai đoạn 2016-2018. Trong khi đó, tỷ trọng chi đầu tư phát triển chỉ chiếm dưới 10% tổng chi ngân sách địa phương, phần lớn ngân sách dành cho chi thường xuyên (khoảng 90%).

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hoàn thiện công tác lập dự toán chi NSNN tại Phòng Tài chính-Kế hoạch huyện Tân Lạc trong giai đoạn 2016-2018, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách địa phương. Nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng, đánh giá các nhân tố ảnh hưởng, từ đó đề xuất giải pháp hoàn thiện quy trình, phương thức lập dự toán, tổ chức bộ máy và nâng cao chất lượng nhân sự. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các cơ quan, đơn vị thuộc huyện Tân Lạc, với dữ liệu thu thập từ báo cáo quyết toán ngân sách, phỏng vấn sâu các cán bộ chủ chốt và phân tích các văn bản pháp luật liên quan.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học để nâng cao tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và hiệu quả phân bổ ngân sách, đồng thời hỗ trợ huyện Tân Lạc trong việc cân đối thu chi, ưu tiên đầu tư phát triển bền vững, phù hợp với đặc điểm kinh tế xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn xây dựng khung lý thuyết dựa trên các mô hình quản lý ngân sách nhà nước và quản lý chi tiêu công (Public Expenditure Management - PEM). Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện: Đề cập đến vai trò, chức năng và cơ cấu tổ chức của ngân sách cấp huyện trong hệ thống ngân sách nhà nước, bao gồm các khoản thu, chi và quy trình lập dự toán chi ngân sách. Khái niệm chi ngân sách cấp huyện được phân loại thành chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên, với các định mức, tiêu chuẩn chi cụ thể.

  2. Mô hình quản lý chi tiêu công theo kết quả đầu ra: Nhấn mạnh việc lập dự toán ngân sách dựa trên kết quả đầu ra, nhằm tăng tính linh hoạt, trách nhiệm giải trình và hiệu quả sử dụng ngân sách. Mô hình này đối lập với phương thức lập dự toán theo đầu vào truyền thống, giúp nâng cao hiệu quả phân bổ nguồn lực.

Các khái niệm chính bao gồm: dự toán chi ngân sách, chi đầu tư phát triển, chi thường xuyên, định mức chi, trách nhiệm giải trình, tính minh bạch, tính tiên liệu và sự tham gia của các bên liên quan trong công tác lập dự toán.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu tại bàn và nghiên cứu thực địa:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu thứ cấp từ báo cáo quyết toán ngân sách địa phương giai đoạn 2016-2018, các văn bản pháp luật như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, Nghị định 163/2016/NĐ-CP, Thông tư 342/2016/TT-BTC, kế hoạch phát triển kinh tế xã hội của huyện và tỉnh Hòa Bình. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua phỏng vấn sâu với các cán bộ chủ chốt như Chủ tịch UBND huyện, Trưởng phòng Tài chính-Kế hoạch, Trưởng phòng Giáo dục và Đào tạo, Chủ tịch UBND thị trấn.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích số liệu thu chi ngân sách, so sánh tỷ trọng các khoản chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên qua các năm. Phân tích định tính dựa trên nội dung phỏng vấn nhằm làm rõ các khó khăn, vướng mắc và nguyên nhân tồn tại trong công tác lập dự toán.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Phỏng vấn sâu với 4 đối tượng chủ chốt đại diện cho các cơ quan quản lý ngân sách và đơn vị sử dụng ngân sách tại huyện Tân Lạc, đảm bảo thu thập thông tin đa chiều và có tính đại diện.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2018, phù hợp với dữ liệu thu thập và các chính sách ngân sách áp dụng trong thời kỳ này.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ trọng chi đầu tư phát triển thấp, chi thường xuyên chiếm ưu thế: Giai đoạn 2016-2018, chi đầu tư phát triển tại huyện Tân Lạc chỉ chiếm khoảng 8-9% tổng chi ngân sách địa phương, trong khi chi thường xuyên chiếm tới 77-90%. Điều này phản ánh hạn chế trong khả năng đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng và các dự án trọng điểm, ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế bền vững.

  2. Nguồn thu ngân sách địa phương chủ yếu dựa vào bổ sung cân đối từ ngân sách tỉnh: Khoảng 89-93% tổng thu ngân sách địa phương là từ nguồn bổ sung cân đối của tỉnh Hòa Bình, trong khi thu nội địa và thu điều tiết phân cấp chỉ chiếm tỷ lệ rất nhỏ (dưới 10%). Điều này làm giảm tính chủ động và linh hoạt trong lập dự toán chi ngân sách của huyện.

  3. Quy trình lập dự toán còn nhiều bất cập về thời gian và nội dung: Một số đơn vị chưa thực hiện lập dự toán đúng thời hạn quy định, dẫn đến thiếu thời gian thảo luận và điều chỉnh dự toán với Phòng Tài chính-Kế hoạch. Nội dung dự toán chưa bao quát hết các quy định mới về định mức, tiêu chuẩn chi, đặc biệt là các khoản chi lương, phụ cấp và chi đặc thù từng lĩnh vực.

  4. Chất lượng nhân sự và sự phối hợp giữa các đơn vị còn hạn chế: Số lượng và chất lượng cán bộ tham gia lập dự toán chưa đáp ứng yêu cầu, đặc biệt ở các xã vùng sâu, vùng xa. Sự phối hợp giữa các đơn vị lập dự toán và Phòng Tài chính-Kế hoạch còn rời rạc, gây khó khăn trong việc tiếp cận và áp dụng các hướng dẫn mới.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ đặc điểm kinh tế xã hội của huyện Tân Lạc là vùng miền núi, nguồn thu ngân sách hạn chế, phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên. Điều này làm giảm khả năng cân đối và ưu tiên chi đầu tư phát triển, ảnh hưởng đến mục tiêu phát triển bền vững.

So với các nghiên cứu về quản lý ngân sách địa phương ở các tỉnh miền núi khác, tình trạng chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn và nguồn thu phụ thuộc ngân sách cấp trên là phổ biến, đòi hỏi phải có giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi tiêu công.

Việc quy trình lập dự toán chưa đảm bảo tính tiên liệu và minh bạch làm giảm hiệu quả quản lý tài chính công, đồng thời ảnh hưởng đến trách nhiệm giải trình của các đơn vị sử dụng ngân sách. Các biểu đồ thể hiện tỷ trọng chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên qua các năm sẽ minh họa rõ nét xu hướng này, giúp các nhà quản lý nhận diện điểm nghẽn.

Chất lượng nhân sự và sự phối hợp là yếu tố quyết định trong việc nâng cao chất lượng dự toán chi ngân sách. Kinh nghiệm từ các địa phương khác cho thấy việc đào tạo nâng cao năng lực, xây dựng quy trình phối hợp chặt chẽ và ứng dụng công nghệ thông tin sẽ góp phần cải thiện hiệu quả công tác lập dự toán.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tối ưu hóa bộ máy lập dự toán chi ngân sách: Thu gọn và phân công rõ ràng trách nhiệm cho các bộ phận trong Phòng Tài chính-Kế hoạch và các đơn vị liên quan nhằm nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán. Thời gian thực hiện: trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp Phòng Tài chính-Kế hoạch.

  2. Đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong lập dự toán: Xây dựng quy trình công khai dự toán chi ngân sách, cung cấp đầy đủ thông tin, hướng dẫn kịp thời cho các đơn vị lập dự toán. Thời gian thực hiện: 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính-Kế hoạch, các đơn vị sử dụng ngân sách.

  3. Xây dựng quy trình lập dự toán chi ngân sách cụ thể, chuẩn hóa các bước và thời hạn: Ban hành quy định nội bộ về quy trình lập dự toán, đảm bảo các đơn vị thực hiện đúng thời gian, có thời gian thảo luận, điều chỉnh dự toán. Thời gian thực hiện: 1 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Tài chính-Kế hoạch.

  4. Đổi mới phương thức lập dự toán theo kết quả đầu ra: Áp dụng phương pháp lập dự toán dựa trên kết quả đầu ra nhằm tăng tính linh hoạt, hiệu quả và trách nhiệm giải trình. Thời gian thực hiện: 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính-Kế hoạch phối hợp các đơn vị sử dụng ngân sách.

  5. Tăng cường đào tạo, nâng cao chất lượng nhân sự và cải thiện công tác phối hợp: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên môn, kỹ năng lập dự toán và quản lý ngân sách cho cán bộ, đặc biệt tại các xã vùng sâu, vùng xa. Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Tài chính-Kế hoạch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách tại các huyện miền núi: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để cải thiện công tác lập dự toán chi ngân sách, giúp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công tại địa phương có điều kiện kinh tế xã hội tương tự.

  2. Các phòng Tài chính-Kế hoạch cấp huyện: Tham khảo các giải pháp đổi mới quy trình, phương thức lập dự toán và nâng cao chất lượng nhân sự nhằm hoàn thiện công tác lập dự toán chi ngân sách.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế phát triển, quản lý công: Tài liệu tham khảo hữu ích về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, đặc biệt trong bối cảnh các địa phương miền núi và vùng khó khăn.

  4. Cơ quan hoạch định chính sách tài chính công: Đánh giá thực trạng và đề xuất chính sách hỗ trợ nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách địa phương, từ đó xây dựng các văn bản pháp luật, hướng dẫn phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tỷ trọng chi đầu tư phát triển tại huyện Tân Lạc lại thấp?
    Nguồn thu ngân sách địa phương chủ yếu dựa vào bổ sung cân đối từ ngân sách tỉnh, trong khi thu nội địa hạn chế. Điều này làm giảm khả năng cân đối ngân sách để ưu tiên chi đầu tư phát triển, dẫn đến tỷ trọng chi đầu tư thấp dưới 10%.

  2. Những khó khăn chính trong công tác lập dự toán chi ngân sách tại huyện Tân Lạc là gì?
    Khó khăn gồm việc lập dự toán chưa đúng thời hạn, nội dung dự toán chưa đầy đủ theo quy định mới, chất lượng nhân sự hạn chế, và sự phối hợp giữa các đơn vị còn rời rạc, đặc biệt tại các xã vùng sâu, vùng xa.

  3. Phương thức lập dự toán theo kết quả đầu ra có ưu điểm gì so với phương thức truyền thống?
    Phương thức này giúp tăng tính linh hoạt trong sử dụng ngân sách, gắn kết chi thường xuyên và chi đầu tư với kết quả thực tế, nâng cao trách nhiệm giải trình và hiệu quả sử dụng ngân sách.

  4. Làm thế nào để nâng cao chất lượng nhân sự trong công tác lập dự toán?
    Cần tổ chức đào tạo chuyên môn, kỹ năng lập dự toán và quản lý ngân sách, đồng thời cải thiện điều kiện làm việc, ứng dụng công nghệ thông tin và xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các đơn vị.

  5. Các giải pháp đề xuất có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Các giải pháp như tối ưu bộ máy, minh bạch quy trình, đổi mới phương thức lập dự toán và nâng cao chất lượng nhân sự có tính phổ quát, phù hợp với nhiều địa phương có đặc điểm kinh tế xã hội tương tự, đặc biệt là các huyện miền núi.

Kết luận

  • Công tác lập dự toán chi ngân sách nhà nước cấp huyện là khâu then chốt quyết định hiệu quả quản lý chi tiêu công và phát triển kinh tế xã hội địa phương.
  • Tại huyện Tân Lạc, tỷ trọng chi đầu tư phát triển thấp, nguồn thu ngân sách chủ yếu dựa vào bổ sung từ ngân sách tỉnh, gây áp lực lớn lên công tác lập dự toán.
  • Quy trình lập dự toán còn nhiều bất cập về thời gian, nội dung và chất lượng nhân sự, ảnh hưởng đến tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp cụ thể như tối ưu bộ máy, minh bạch quy trình, đổi mới phương thức lập dự toán theo kết quả đầu ra và nâng cao chất lượng nhân sự.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sâu hơn về tác động của từng khoản chi đến phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Hành động ngay hôm nay: Các cơ quan quản lý ngân sách huyện Tân Lạc và các địa phương tương tự nên áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán chi ngân sách, góp phần phát triển bền vững và nâng cao đời sống nhân dân.