Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam phát triển nhanh chóng với tốc độ tăng trưởng cao, công tác quản lý thuế ngày càng trở nên quan trọng nhằm đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước (NSNN) và duy trì sự công bằng trong nghĩa vụ thuế. Tại huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình, số lượng người nộp thuế (NNT) tăng khoảng 10-12% mỗi năm, đồng thời các hành vi gian lận, trốn thuế ngày càng tinh vi, phức tạp. Công tác kiểm tra thuế thuộc Chi cục Thuế (CCT) huyện Mai Châu đóng vai trò then chốt trong việc phát hiện, ngăn chặn vi phạm, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thuế.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống hóa lý luận và thực tiễn về công tác kiểm tra thuế, đánh giá thực trạng, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác kiểm tra thuế tại CCT huyện Mai Châu trong giai đoạn 2021-2023, với định hướng đến năm 2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác kiểm tra hồ sơ khai thuế tại trụ sở CQT và kiểm tra tại trụ sở NNT trên địa bàn huyện Mai Châu.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác kiểm tra thuế, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế, góp phần tăng thu NSNN và giảm thất thu. Các chỉ số thu ngân sách của CCT huyện Mai Châu trong giai đoạn 2021-2023 đều vượt dự toán, với tổng thu năm 2022 đạt 53,07 tỷ đồng, vượt 137,5% kế hoạch, cho thấy tiềm năng và nhu cầu cải tiến công tác kiểm tra thuế là rất lớn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý thuế và kiểm tra thuế, trong đó:

  • Lý thuyết kiểm tra thuế: Kiểm tra thuế là hoạt động của cơ quan thuế nhằm xem xét, đánh giá việc chấp hành nghĩa vụ thuế của NNT, phát hiện sai phạm và xử lý theo quy định pháp luật. Kiểm tra thuế bao gồm kiểm tra hồ sơ khai thuế tại trụ sở cơ quan thuế (CQT) và kiểm tra thực tế tại trụ sở NNT.

  • Mô hình quản lý rủi ro trong kiểm tra thuế: Ứng dụng phân tích dữ liệu và đánh giá rủi ro để lựa chọn đối tượng kiểm tra có nguy cơ vi phạm cao, từ đó tối ưu hóa nguồn lực và nâng cao hiệu quả kiểm tra.

  • Các nguyên tắc kiểm tra thuế: Tuân thủ pháp luật, trung thực, khách quan, công khai, bảo vệ bí mật và hiệu quả. Đây là cơ sở để xây dựng quy trình kiểm tra thuế chuẩn mực, minh bạch và hiệu quả.

Các khái niệm chính bao gồm: kiểm tra thuế, người nộp thuế, hồ sơ khai thuế, kiểm tra tại trụ sở CQT, kiểm tra tại trụ sở NNT, quản lý rủi ro thuế, xử lý vi phạm thuế.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo của CCT huyện Mai Châu giai đoạn 2021-2023, các tài liệu hướng dẫn nghiệp vụ kiểm tra thuế. Số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 30 doanh nghiệp và 5 cán bộ kiểm tra thuế, phỏng vấn 3 cán bộ kiểm tra và lãnh đạo CCT.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu ngẫu nhiên phân tầng nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng khác nhau trong phạm vi nghiên cứu.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm Excel để xử lý số liệu, áp dụng phương pháp thống kê mô tả, phân tích so sánh các chỉ tiêu thu thuế, tỷ lệ hoàn thành kế hoạch kiểm tra, số tiền truy thu và xử phạt vi phạm thuế.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu sơ cấp từ tháng 9 đến tháng 11 năm 2023, phân tích và tổng hợp kết quả trong quý cuối năm 2023 và đầu năm 2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả công tác kiểm tra thuế tại CCT huyện Mai Châu: Tỷ lệ hoàn thành kế hoạch kiểm tra thuế năm 2023 đạt 104% so với dự toán, với tổng thu ngân sách đạt 51,37 tỷ đồng, giảm nhẹ 3,2% so với năm 2022 nhưng vẫn vượt kế hoạch đề ra. Tỷ lệ doanh nghiệp được kiểm tra hồ sơ khai thuế tại trụ sở CQT đạt tối thiểu 20% số lượng doanh nghiệp đang quản lý.

  2. Tình hình vi phạm và xử lý sau kiểm tra: Qua kiểm tra hồ sơ khai thuế, có khoảng 15% hồ sơ phải điều chỉnh, với số tiền thuế điều chỉnh tăng lên đến hàng trăm triệu đồng. Kiểm tra tại trụ sở NNT phát hiện nhiều vi phạm về kê khai doanh thu, chi phí không hợp lệ, khai sai thuế suất, dẫn đến truy thu và xử phạt vi phạm hành chính với tổng số tiền lên đến hàng tỷ đồng trong giai đoạn 2021-2023.

  3. Yếu tố ảnh hưởng đến công tác kiểm tra thuế: Các yếu tố chủ quan như chất lượng lập kế hoạch, trình độ chuyên môn và đạo đức của cán bộ kiểm tra, ứng dụng công nghệ thông tin được đánh giá cao. Tuy nhiên, nguồn nhân lực còn thiếu hụt (thiếu 3 công chức so với định biên), chế độ đãi ngộ chưa tương xứng là hạn chế lớn. Yếu tố khách quan như pháp luật thuế chưa hoàn thiện, ý thức chấp hành pháp luật của NNT còn hạn chế, sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng chưa đồng bộ cũng ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm tra.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin: CCT huyện Mai Châu đã triển khai thành công hệ thống nộp hồ sơ khai thuế qua mạng với 100% doanh nghiệp tham gia, áp dụng phần mềm quản lý rủi ro TPR để lựa chọn đối tượng kiểm tra, góp phần nâng cao hiệu quả và giảm chi phí quản lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác kiểm tra thuế tại CCT huyện Mai Châu đã đạt được nhiều thành tựu, góp phần tăng thu NSNN và nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế của NNT. Việc hoàn thành vượt kế hoạch thu ngân sách trong các năm 2021-2023 phản ánh sự nỗ lực của cán bộ thuế trong điều kiện nguồn lực hạn chế. So sánh với kinh nghiệm tại chi cục thuế huyện Quốc Oai và Ba Chẽ, việc áp dụng mô hình quản lý rủi ro và tăng cường phối hợp liên ngành là những điểm mạnh cần phát huy.

Tuy nhiên, việc giảm nhẹ tổng thu năm 2023 so với năm trước có thể do tác động của chính sách hỗ trợ phục hồi kinh tế và khó khăn chung của doanh nghiệp trên địa bàn. Các hạn chế về nhân sự và chế độ đãi ngộ cũng là nguyên nhân làm giảm hiệu quả kiểm tra. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ hoàn thành kế hoạch kiểm tra, số tiền truy thu qua các năm, và bảng phân tích các yếu tố ảnh hưởng theo đánh giá của cán bộ và NNT.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập kế hoạch kiểm tra thuế: Áp dụng triệt để mô hình quản lý rủi ro, tăng tỷ lệ lựa chọn đối tượng có rủi ro cao để kiểm tra, đảm bảo tối thiểu 25% doanh nghiệp được kiểm tra hồ sơ khai thuế hàng năm. Thời gian thực hiện: ngay trong năm 2024. Chủ thể: Ban lãnh đạo CCT và đội kiểm tra thuế.

  2. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ kiểm tra thuế: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về kế toán doanh nghiệp, pháp luật thuế, kỹ năng phân tích dữ liệu và ứng dụng công nghệ thông tin. Đảm bảo 100% cán bộ kiểm tra được đào tạo định kỳ hàng năm. Chủ thể: CCT phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành.

  3. Cải thiện chế độ đãi ngộ và điều kiện làm việc cho cán bộ kiểm tra thuế: Đề xuất cấp trên xem xét nâng mức phụ cấp, cải thiện môi trường làm việc, trang thiết bị hiện đại nhằm giữ chân nhân sự chất lượng cao. Thời gian: trong kế hoạch ngân sách 2024-2025.

  4. Tăng cường phối hợp liên ngành trong công tác kiểm tra thuế: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ với các cơ quan công an, kho bạc, ngân hàng, sở kế hoạch đầu tư để thu thập thông tin, hỗ trợ kiểm tra và xử lý vi phạm. Chủ thể: CCT huyện Mai Châu phối hợp UBND huyện và các ngành liên quan, thực hiện ngay từ năm 2024.

  5. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm tra thuế: Nâng cấp hệ thống phần mềm quản lý rủi ro, mở rộng khai thác dữ liệu lớn (big data) để phát hiện dấu hiệu vi phạm, giảm thiểu kiểm tra thủ công. Chủ thể: CCT phối hợp Tổng cục Thuế, triển khai trong giai đoạn 2024-2026.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức ngành thuế: Nâng cao hiểu biết về quy trình, phương pháp kiểm tra thuế, áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra tại địa phương.

  2. Lãnh đạo các chi cục thuế và cơ quan quản lý thuế địa phương: Tham khảo để xây dựng kế hoạch, chính sách phát triển nguồn nhân lực, ứng dụng công nghệ thông tin và phối hợp liên ngành trong quản lý thuế.

  3. Doanh nghiệp và người nộp thuế: Hiểu rõ quy trình kiểm tra thuế, quyền và nghĩa vụ trong quá trình kiểm tra, từ đó nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế, giảm thiểu rủi ro vi phạm.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo thực tiễn về công tác kiểm tra thuế, phương pháp nghiên cứu và đề xuất giải pháp trong lĩnh vực quản lý thuế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác kiểm tra thuế tại CCT huyện Mai Châu được thực hiện như thế nào?
    Công tác kiểm tra thuế gồm kiểm tra hồ sơ khai thuế tại trụ sở CQT và kiểm tra thực tế tại trụ sở NNT. Quy trình gồm các bước: phân tích dữ liệu, lựa chọn đối tượng, kiểm tra hồ sơ, yêu cầu giải trình, kiểm tra thực tế nếu cần, xử lý kết quả và giám sát sau kiểm tra.

  2. Tỷ lệ doanh nghiệp được kiểm tra thuế hàng năm là bao nhiêu?
    Theo quy định và thực tế tại Mai Châu, tối thiểu 20% số doanh nghiệp đang quản lý được kiểm tra hồ sơ khai thuế tại trụ sở CQT, với kế hoạch nâng lên 25% nhằm tăng hiệu quả phát hiện vi phạm.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả công tác kiểm tra thuế?
    Bao gồm yếu tố chủ quan như chất lượng lập kế hoạch, trình độ và đạo đức cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin; yếu tố khách quan như pháp luật thuế, ý thức chấp hành của NNT, sự phối hợp liên ngành và chế độ đãi ngộ cán bộ.

  4. CCT huyện Mai Châu đã áp dụng công nghệ thông tin như thế nào trong kiểm tra thuế?
    Đã triển khai hệ thống nộp hồ sơ khai thuế qua mạng 100% doanh nghiệp tham gia, sử dụng phần mềm quản lý rủi ro TPR để lựa chọn đối tượng kiểm tra, giúp nâng cao hiệu quả và giảm chi phí quản lý.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra thuế?
    Bao gồm hoàn thiện kế hoạch kiểm tra theo quản lý rủi ro, đào tạo nâng cao năng lực cán bộ, cải thiện chế độ đãi ngộ, tăng cường phối hợp liên ngành và đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin.

Kết luận

  • Công tác kiểm tra thuế tại CCT huyện Mai Châu đã đạt nhiều kết quả tích cực, góp phần tăng thu NSNN và nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế của NNT trong giai đoạn 2021-2023.
  • Việc áp dụng mô hình quản lý rủi ro và công nghệ thông tin là nhân tố quan trọng giúp nâng cao hiệu quả kiểm tra thuế.
  • Hạn chế về nguồn nhân lực, chế độ đãi ngộ và sự phối hợp liên ngành cần được khắc phục để phát huy tối đa hiệu quả công tác kiểm tra.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện công tác kiểm tra thuế, bao gồm nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện kế hoạch kiểm tra, tăng cường phối hợp và ứng dụng công nghệ.
  • Khuyến nghị CCT huyện Mai Châu tiếp tục triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2024-2030, đồng thời mở rộng nghiên cứu để cập nhật, hoàn thiện công tác quản lý thuế phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế địa phương.

Luận văn là tài liệu tham khảo hữu ích cho cán bộ ngành thuế, doanh nghiệp, nhà quản lý và nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý kinh tế và thuế, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thuế tại địa phương.