Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa phát triển, các đơn vị sự nghiệp công lập ngày càng đóng vai trò quan trọng trong quản lý và điều hành tài chính công. Chi Cục An toàn vệ sinh thực phẩm (ATVSTP) Cần Thơ là một trong những đơn vị sự nghiệp công lập chịu trách nhiệm quản lý an toàn thực phẩm trên địa bàn thành phố, với nguồn kinh phí chủ yếu từ ngân sách nhà nước và các khoản phí, lệ phí liên quan. Giai đoạn 2016-2018, tổng nguồn kinh phí của Chi Cục dao động khoảng 3 đến 6 tỷ đồng mỗi năm, trong đó ngân sách nhà nước chiếm tỷ trọng lớn, khoảng 80,7% tổng nguồn kinh phí. Tuy nhiên, công tác kế toán tại Chi Cục còn nhiều hạn chế do bộ máy kế toán mỏng, nhân sự kế toán kiêm nhiệm và thiếu chuyên môn sâu, trong khi lãnh đạo chủ yếu có chuyên môn về y tế, chưa được đào tạo bài bản về quản lý tài chính.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng công tác kế toán tại Chi Cục ATVSTP Cần Thơ trong giai đoạn 2016-2018, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, đảm bảo tính chính xác, khoa học và đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác kế toán tại Chi Cục trên địa bàn thành phố Cần Thơ, với dữ liệu thu thập từ báo cáo quyết toán, khảo sát cán bộ kế toán và lãnh đạo đơn vị.

Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc nâng cao năng lực quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập, góp phần minh bạch hóa nguồn lực, tăng cường hiệu quả sử dụng ngân sách và các nguồn thu khác, đồng thời hỗ trợ lãnh đạo đưa ra các quyết định tài chính kịp thời, chính xác.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về công tác kế toán trong đơn vị sự nghiệp công lập (SNCL), bao gồm:

  • Khái niệm đơn vị sự nghiệp công lập: Đơn vị do cơ quan nhà nước thành lập, hoạt động không vì mục đích lợi nhuận, có tổ chức bộ máy kế toán theo quy định pháp luật, sử dụng ngân sách nhà nước và các nguồn thu hợp pháp khác để thực hiện nhiệm vụ chính trị, chuyên môn.

  • Cơ chế quản lý tài chính SNCL: Quy định về tự chủ tài chính, tự chịu trách nhiệm trong việc lập dự toán, chấp hành dự toán thu - chi, quyết toán và công khai tài chính theo các nghị định, thông tư của Chính phủ và Bộ Tài chính.

  • Nội dung công tác kế toán SNCL: Bao gồm lập và chấp hành dự toán thu - chi, tổ chức bộ máy kế toán, kiểm tra kế toán, công khai tài chính, vận dụng hệ thống chứng từ, tài khoản, sổ kế toán và báo cáo tài chính theo chế độ kế toán hành chính sự nghiệp.

  • Mô hình lập dự toán thu - chi: Phương pháp lập dự toán trên cơ sở quá khứ và phương pháp lập dự toán cấp không, giúp xây dựng kế hoạch tài chính phù hợp với chức năng, nhiệm vụ và nguồn lực của đơn vị.

  • Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác kế toán: Bao gồm tổ chức bộ máy kế toán, trình độ chuyên môn nhân sự, hệ thống chứng từ kế toán, công tác kiểm tra, rủi ro pháp lý và ứng dụng công nghệ thông tin.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp thống kê mô tả, phân tích so sánh và khảo sát thực tế tại Chi Cục ATVSTP Cần Thơ.

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo quyết toán, báo cáo tổng kết năm 2016-2018 của Chi Cục, các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành và các nghiên cứu liên quan. Dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát bằng bảng câu hỏi gửi qua email đến cán bộ kế toán, kế toán trưởng, lãnh đạo Chi Cục và các đơn vị phối hợp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Mẫu khảo sát gồm các cán bộ quản lý và nhân viên kế toán có kinh nghiệm tại Chi Cục và các trung tâm y tế quận, huyện có liên quan, được chọn theo phương pháp phi xác suất nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm đối tượng nghiên cứu.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm Excel để tổng hợp, xử lý dữ liệu khảo sát; áp dụng phương pháp thống kê mô tả để trình bày số liệu; phương pháp so sánh để đánh giá biến động, tỷ lệ hoàn thành kế hoạch và phân tích cơ cấu chi tiêu; phân tích định tính để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2016-2018, khảo sát và xử lý dữ liệu thực hiện trong năm 2020, đảm bảo cập nhật các quy định pháp luật mới nhất về kế toán hành chính sự nghiệp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổ chức bộ máy kế toán còn hạn chế: Chi Cục có bộ máy kế toán tập trung với chỉ một kế toán trưởng kiêm nhiệm và thủ quỹ kiêm nhiệm bộ phận một cửa. Nhân sự kế toán thiếu chuyên môn sâu, không đủ nhân lực để đảm bảo công tác kế toán toàn diện. Lãnh đạo chủ yếu có chuyên môn y tế, chưa được đào tạo bài bản về quản lý tài chính, gây khó khăn trong phối hợp và kiểm soát tài chính.

  2. Dự toán thu - chi được lập chủ yếu theo phương pháp dự toán trên cơ sở quá khứ: Dự toán thu phí vệ sinh an toàn thực phẩm được xây dựng dựa trên số liệu thực tế các quý trước cộng với tỷ lệ tăng dự kiến khoảng 15% mỗi năm. Dự toán chi ngân sách cũng tăng trung bình 15% hàng năm, tập trung chủ yếu vào chi thường xuyên, đặc biệt là chi cho quỹ tiền lương chiếm khoảng 2/3 tổng chi ngân sách.

  3. Nguồn tài chính chủ yếu từ ngân sách nhà nước và phí, lệ phí: Giai đoạn 2016-2018, nguồn kinh phí NSNN chiếm khoảng 80,7% tổng nguồn thu, trong đó chi hoạt động thường xuyên và chương trình mục tiêu chiếm tỷ trọng lớn. Nguồn phí, lệ phí được quản lý theo Nghị định số 120/2017/NĐ-CP và Thông tư 279/2017/TT-BTC.

  4. Công tác kiểm tra kế toán và công khai tài chính chưa được thực hiện thường xuyên và chuyên nghiệp: Chi Cục chưa có bộ phận kiểm tra kế toán chuyên trách, công tác kiểm tra chủ yếu thực hiện cuối quý, cuối năm hoặc khi có sự cố. Việc công khai tài chính được thực hiện theo quy định nhưng chưa đạt hiệu quả cao trong việc nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc tổ chức bộ máy kế toán mỏng, nhân sự kế toán kiêm nhiệm, thiếu chuyên môn sâu và sự phân công chưa rõ ràng. Lãnh đạo đơn vị chưa được đào tạo bài bản về quản lý tài chính, dẫn đến khó khăn trong việc lập kế hoạch, kiểm soát và quyết toán kinh phí. So với các nghiên cứu tại các đơn vị sự nghiệp công lập khác như bệnh viện đa khoa tỉnh Trà Vinh hay trường THPT Xuân Mỹ, Chi Cục ATVSTP Cần Thơ có điểm tương đồng về khó khăn trong tổ chức bộ máy và công tác kiểm tra kế toán, tuy nhiên mức độ tập trung nguồn lực và quy mô đơn vị nhỏ hơn.

Việc áp dụng phương pháp lập dự toán trên cơ sở quá khứ giúp đơn vị có kế hoạch tài chính tương đối sát thực tế, nhưng chưa khai thác hiệu quả các phương pháp dự toán cấp không để dự báo và điều chỉnh linh hoạt theo biến động thực tế. Công tác kiểm tra kế toán chưa chuyên nghiệp làm tăng rủi ro sai sót, thất thoát ngân sách, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ trọng nguồn thu theo năm, bảng so sánh dự toán thu - chi và biểu đồ cơ cấu chi tiêu để minh họa rõ ràng hơn về biến động tài chính và phân bổ nguồn lực. Bảng khảo sát đánh giá nhân tố ảnh hưởng cũng giúp làm rõ mức độ tác động của từng yếu tố đến công tác kế toán.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nhân lực và nâng cao trình độ chuyên môn kế toán

    • Đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu cho nhân viên kế toán và lãnh đạo về quản lý tài chính, kế toán hành chính sự nghiệp.
    • Tuyển dụng thêm kế toán viên chuyên trách để giảm tải công việc kiêm nhiệm, đảm bảo chuyên môn và hiệu quả công tác kế toán.
    • Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể: Ban lãnh đạo Chi Cục phối hợp với Sở Y tế.

  2. Hoàn thiện quy trình lập dự toán và chấp hành dự toán thu - chi

    • Áp dụng kết hợp phương pháp lập dự toán cấp không để dự báo chính xác hơn, phù hợp với biến động thực tế và yêu cầu nhiệm vụ mới.
    • Xây dựng quy trình kiểm soát nội bộ chặt chẽ trong việc lập và thực hiện dự toán, đảm bảo tiết kiệm và hiệu quả.
    • Thời gian thực hiện: 3-6 tháng. Chủ thể: Phòng Hành chính - Tổng hợp, bộ phận kế toán.

  3. Tăng cường công tác kiểm tra kế toán và công khai tài chính

    • Thành lập bộ phận kiểm tra kế toán chuyên trách, xây dựng kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất.
    • Thực hiện công khai tài chính minh bạch, niêm yết công khai tại trụ sở và tổ chức hội nghị cán bộ công chức định kỳ.
    • Thời gian thực hiện: 6 tháng. Chủ thể: Ban lãnh đạo Chi Cục.

  4. Hoàn thiện hệ thống chứng từ, sổ sách và ứng dụng công nghệ thông tin

    • Chuẩn hóa mẫu chứng từ kế toán, sổ sách theo quy định mới nhất của Bộ Tài chính.
    • Áp dụng phần mềm kế toán phù hợp để nâng cao hiệu quả xử lý và lưu trữ thông tin kế toán.
    • Thời gian thực hiện: 6-9 tháng. Chủ thể: Bộ phận kế toán, phòng công nghệ thông tin.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo các đơn vị sự nghiệp công lập

    • Hỗ trợ nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, xây dựng bộ máy kế toán khoa học, đáp ứng yêu cầu tự chủ tài chính.

  2. Nhân viên kế toán và kế toán trưởng tại các đơn vị hành chính sự nghiệp

    • Cung cấp kiến thức thực tiễn về tổ chức công tác kế toán, lập dự toán, kiểm tra và công khai tài chính.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và kế toán

    • Tham khảo để hoàn thiện chính sách, hướng dẫn và kiểm tra công tác kế toán tại các đơn vị sự nghiệp công lập.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, quản lý tài chính công

    • Tài liệu tham khảo về lý luận và thực tiễn công tác kế toán trong đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt trong lĩnh vực an toàn vệ sinh thực phẩm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác kế toán tại Chi Cục ATVSTP Cần Thơ gặp những khó khăn gì chính?
    Công tác kế toán gặp khó khăn do bộ máy kế toán mỏng, nhân sự kiêm nhiệm, thiếu chuyên môn sâu và lãnh đạo chưa được đào tạo bài bản về quản lý tài chính, dẫn đến khó khăn trong lập kế hoạch và kiểm soát tài chính.

  2. Phương pháp lập dự toán thu - chi hiện nay tại Chi Cục là gì?
    Chi Cục chủ yếu áp dụng phương pháp lập dự toán trên cơ sở quá khứ, dựa vào số liệu thực tế các quý trước cộng với tỷ lệ tăng dự kiến khoảng 15% hàng năm.

  3. Nguồn tài chính chính của Chi Cục ATVSTP Cần Thơ gồm những gì?
    Nguồn tài chính chính gồm ngân sách nhà nước cấp, chương trình mục tiêu quốc gia và các khoản phí, lệ phí an toàn vệ sinh thực phẩm theo quy định của pháp luật.

  4. Công tác kiểm tra kế toán được thực hiện như thế nào?
    Hiện chưa có bộ phận kiểm tra kế toán chuyên trách, công tác kiểm tra chủ yếu thực hiện cuối quý, cuối năm hoặc khi có sự cố, chưa đảm bảo thường xuyên và chuyên nghiệp.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để hoàn thiện công tác kế toán tại Chi Cục?
    Đề xuất tăng cường nhân lực kế toán, hoàn thiện quy trình lập dự toán, tăng cường kiểm tra và công khai tài chính, chuẩn hóa chứng từ và ứng dụng công nghệ thông tin.

Kết luận

  • Công tác kế toán tại Chi Cục ATVSTP Cần Thơ còn nhiều hạn chế do bộ máy kế toán mỏng, nhân sự kiêm nhiệm và lãnh đạo thiếu chuyên môn tài chính.
  • Dự toán thu - chi được lập chủ yếu theo phương pháp dự toán trên cơ sở quá khứ với tỷ lệ tăng dự kiến khoảng 15% mỗi năm, tập trung vào chi thường xuyên, đặc biệt là chi tiền lương.
  • Nguồn tài chính chủ yếu từ ngân sách nhà nước và phí, lệ phí an toàn vệ sinh thực phẩm, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng nguồn thu.
  • Công tác kiểm tra kế toán và công khai tài chính chưa được thực hiện thường xuyên và chuyên nghiệp, tiềm ẩn rủi ro trong quản lý tài chính.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường nhân lực kế toán, hoàn thiện quy trình lập dự toán, nâng cao công tác kiểm tra và công khai tài chính, chuẩn hóa chứng từ và ứng dụng công nghệ thông tin nhằm nâng cao hiệu quả công tác kế toán tại Chi Cục.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 6-12 tháng, đồng thời tổ chức đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ kế toán và lãnh đạo. Mời các đơn vị sự nghiệp công lập khác tham khảo và áp dụng mô hình hoàn thiện công tác kế toán phù hợp.

Call to action: Ban lãnh đạo Chi Cục và các cơ quan quản lý tài chính cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp, đảm bảo công tác kế toán minh bạch, chính xác và hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng quản lý tài chính công tại địa phương.