Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục tài chính (GDTC) cho học sinh tiểu học là một nội dung giáo dục quan trọng nhằm trang bị kiến thức và kỹ năng quản lý tài chính cá nhân từ sớm. Tại quận Bình Thạnh, TP. Hồ Chí Minh, với dân số gần 488.000 người và hơn 26 trường tiểu học, việc triển khai GDTC cho học sinh lớp 1, 2 đang là một thách thức lớn. Theo khảo sát thực trạng, khoảng 60% học sinh được phụ huynh cho tiền tiêu vặt hàng ngày, trong đó gần 46% nhận được trên 20 nghìn đồng mỗi ngày, nhưng chỉ có dưới 50% phụ huynh thường xuyên hướng dẫn con cách sử dụng tiền. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng nội dung và hoạt động GDTC tích hợp trong các môn Toán, Tự nhiên và Xã hội, Hoạt động trải nghiệm cho học sinh lớp 1, 2 tại các trường tiểu học quận Bình Thạnh, đồng thời khảo nghiệm tính khả thi và hiệu quả của các nội dung này. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 5 đến tháng 8 năm 2021, tập trung khảo sát học sinh, phụ huynh và giáo viên tại 6 trường tiểu học tiêu biểu. Việc phát triển GDTC phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh lớp 1, 2 và tích hợp hiệu quả vào chương trình giáo dục phổ thông 2018 sẽ góp phần nâng cao năng lực tài chính cá nhân, hình thành phẩm chất công dân toàn cầu trong thế kỷ 21.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục tài chính quốc tế và trong nước. Theo OECD (2005), GDTC là quá trình giúp người học nâng cao hiểu biết về sản phẩm tài chính, rủi ro và kỹ năng ra quyết định tài chính hiệu quả. Lý thuyết hiểu biết tài chính (Financial literacy) của Remund (2010) nhấn mạnh sự kết hợp giữa kiến thức, thái độ và hành vi tài chính. Mô hình “Big Three” của Lusardi và Mitchell (2011) sử dụng ba câu hỏi cơ bản để đo lường hiểu biết tài chính, tập trung vào tiết kiệm, lãi suất và rủi ro đầu tư. Nguyên tắc S.S (Saving – Offering – Spending) được áp dụng để xây dựng nội dung GDTC phù hợp với học sinh lớp 1, 2, giúp các em phát triển kỹ năng kiếm tiền, tiêu tiền, tiết kiệm và quyên góp. Ngoài ra, phương pháp dạy học tích hợp được sử dụng để kết hợp GDTC vào các môn học như Toán, Tự nhiên và Xã hội, Hoạt động trải nghiệm, dựa trên nguyên tắc tích hợp đa môn và tích hợp nội bộ môn nhằm đảm bảo tính hệ thống và phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát 52 học sinh lớp 1, 2, 50 phụ huynh và 122 giáo viên tại 6 trường tiểu học quận Bình Thạnh. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Dữ liệu được thu thập qua phiếu điều tra trực tuyến (Google Form) và phỏng vấn sâu với giáo viên, phụ huynh. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS và Microsoft Excel để xử lý thống kê mô tả (tỉ lệ %, trung bình) và kiểm định t-test nhằm so sánh sự khác biệt trước và sau thực nghiệm. Nghiên cứu cũng áp dụng phương pháp chuyên gia để lấy ý kiến đánh giá về nội dung và hoạt động GDTC thiết kế, đồng thời thực nghiệm khảo nghiệm các kế hoạch bài dạy tích hợp GDTC trong các môn học từ tháng 6 đến tháng 8 năm 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng cho tiền tiêu vặt và hướng dẫn sử dụng tiền của học sinh: Khoảng 59% học sinh được phụ huynh cho tiền tiêu vặt hàng ngày, trong đó 46,2% nhận được trên 20 nghìn đồng/ngày. Tuy nhiên, chỉ 42% phụ huynh thỉnh thoảng hướng dẫn con sử dụng tiền, 18% không bao giờ hướng dẫn. Tần suất cho tiền hàng ngày chiếm 38,5%, 3 lần/tuần là 21,2%.

  2. Nhận thức của giáo viên về GDTC: 70% giáo viên cho rằng GDTC rất cần thiết cho học sinh tiểu học, nhưng 65% gặp khó khăn trong việc xây dựng nội dung và tổ chức dạy học do thiếu tài liệu và phương pháp phù hợp.

  3. Hiệu quả của nội dung và hoạt động GDTC tích hợp: Qua khảo nghiệm, các kế hoạch bài dạy tích hợp GDTC trong môn Toán, Tự nhiên và Xã hội, Hoạt động trải nghiệm được đánh giá có tính khả thi cao với điểm trung bình trên 4,0 (thang 5). Học sinh thể hiện sự hứng thú, tích cực tham gia và cải thiện kiến thức tài chính cơ bản sau thực nghiệm.

  4. So sánh với các nghiên cứu khác: Kết quả tương đồng với nghiên cứu quốc tế cho thấy GDTC từ sớm giúp hình thành kỹ năng quản lý tài chính và thái độ tiêu dùng thông minh. Tuy nhiên, mức độ hướng dẫn của phụ huynh tại Bình Thạnh còn thấp hơn so với các nước phát triển.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng GDTC chưa hiệu quả là do thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa nhà trường và gia đình, cũng như thiếu tài liệu và phương pháp giảng dạy phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 1, 2. Việc tích hợp GDTC vào các môn học giúp giảm tải chương trình, tạo điều kiện cho học sinh tiếp cận kiến thức tài chính một cách tự nhiên và sinh động. Biểu đồ thể hiện tỉ lệ học sinh được cho tiền tiêu vặt và mức độ hướng dẫn của phụ huynh sẽ minh họa rõ sự chênh lệch giữa việc cho tiền và hướng dẫn sử dụng tiền. Bảng so sánh điểm đánh giá kế hoạch bài dạy trước và sau khảo nghiệm cho thấy sự cải thiện rõ rệt về tính khả thi và hiệu quả. Kết quả này khẳng định tính cần thiết và khả thi của việc xây dựng nội dung GDTC tích hợp, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức và kỹ năng tài chính cho học sinh tiểu học tại TP. Hồ Chí Minh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và phổ biến tài liệu GDTC tích hợp: Phát triển bộ tài liệu hướng dẫn chi tiết, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 1, 2, tích hợp trong các môn Toán, Tự nhiên và Xã hội, Hoạt động trải nghiệm. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo TP. HCM phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Tập huấn nâng cao năng lực giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về GDTC và phương pháp dạy học tích hợp cho giáo viên tiểu học nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng giảng dạy. Mục tiêu đạt 80% giáo viên được tập huấn trong vòng 6 tháng.

  3. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường và gia đình: Xây dựng chương trình truyền thông, hội thảo dành cho phụ huynh nhằm nâng cao nhận thức về vai trò của GDTC và khuyến khích hướng dẫn con sử dụng tiền hợp lý. Thực hiện định kỳ hàng quý tại các trường tiểu học.

  4. Ứng dụng công nghệ hỗ trợ GDTC: Phát triển các ứng dụng, trò chơi giáo dục tài chính trực tuyến phù hợp với lứa tuổi tiểu học để tăng tính hấp dẫn và hiệu quả học tập. Thời gian triển khai thử nghiệm trong 1 năm, do các tổ chức giáo dục và công nghệ phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nắm bắt kiến thức và phương pháp tích hợp GDTC vào giảng dạy, từ đó nâng cao hiệu quả giáo dục tài chính cho học sinh lớp 1, 2.

  2. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ tầm quan trọng của GDTC, biết cách hướng dẫn con sử dụng tiền tiêu vặt hợp lý, góp phần hình thành kỹ năng quản lý tài chính từ nhỏ.

  3. Nhà quản lý giáo dục: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và tài liệu GDTC phù hợp với đặc điểm địa phương và chương trình giáo dục phổ thông 2018.

  4. Nghiên cứu sinh và học giả trong lĩnh vực giáo dục: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả khảo nghiệm và đề xuất nhằm phát triển các nghiên cứu tiếp theo về GDTC cho học sinh tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần giáo dục tài chính cho học sinh lớp 1, 2?
    GDTC giúp học sinh hình thành kiến thức và kỹ năng quản lý tiền bạc từ sớm, phát triển năng lực tự chủ và trách nhiệm cá nhân, chuẩn bị hành trang cho cuộc sống tương lai.

  2. Nội dung GDTC tích hợp vào môn học nào phù hợp nhất?
    Nghiên cứu cho thấy tích hợp GDTC vào môn Toán, Tự nhiên và Xã hội, Hoạt động trải nghiệm là phù hợp nhất với đặc điểm tâm sinh lý và chương trình giáo dục phổ thông 2018.

  3. Phụ huynh có vai trò gì trong GDTC cho con?
    Phụ huynh cần phối hợp với nhà trường, thường xuyên hướng dẫn con cách sử dụng tiền tiêu vặt hợp lý, tạo môi trường thực hành kỹ năng tài chính trong gia đình.

  4. Làm thế nào để giáo viên vượt qua khó khăn khi dạy GDTC?
    Cần được tập huấn chuyên sâu, có tài liệu hướng dẫn cụ thể, phương pháp dạy học tích hợp và sự hỗ trợ từ nhà trường, đồng thời áp dụng các phương tiện trực quan, trò chơi để tăng hứng thú học tập.

  5. Hiệu quả của GDTC được đánh giá như thế nào?
    Qua khảo nghiệm, học sinh tham gia các hoạt động GDTC tích hợp có sự cải thiện rõ rệt về kiến thức và kỹ năng tài chính cơ bản, đồng thời thể hiện thái độ tích cực và hứng thú học tập.

Kết luận

  • Giáo dục tài chính cho học sinh lớp 1, 2 tại quận Bình Thạnh là cần thiết và khả thi, góp phần hình thành phẩm chất và năng lực công dân toàn cầu.
  • Thực trạng cho thấy học sinh được cho tiền tiêu vặt phổ biến nhưng thiếu hướng dẫn sử dụng tiền hợp lý từ phụ huynh và giáo viên.
  • Nội dung và hoạt động GDTC tích hợp trong các môn học được thiết kế phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý và chương trình giáo dục phổ thông 2018, được đánh giá cao về tính khả thi và hiệu quả.
  • Đề xuất xây dựng tài liệu, tập huấn giáo viên, tăng cường phối hợp gia đình – nhà trường và ứng dụng công nghệ hỗ trợ GDTC.
  • Các bước tiếp theo là triển khai rộng rãi các giải pháp đề xuất, đánh giá định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các cấp học khác.

Hành động ngay hôm nay để trang bị cho thế hệ trẻ kỹ năng tài chính vững chắc, góp phần xây dựng tương lai bền vững!