Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xã hội hiện đại với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và truyền thông, trẻ em ngày càng tiếp xúc sớm với môi trường số hóa, dẫn đến sự thu hẹp không gian học hỏi và phát triển kỹ năng sống thực tế. Theo ước tính, có khoảng 200 kênh truyền hình phát sóng tại Việt Nam, trong đó kênh VTVcab 8 - BiBi là kênh truyền hình chuyên biệt đầu tiên dành riêng cho thiếu nhi dưới 12 tuổi, đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục kỹ năng sống cho trẻ. Tuy nhiên, việc giáo dục kỹ năng sống qua truyền hình vẫn còn nhiều hạn chế về nội dung và hình thức thể hiện, chưa thực sự phù hợp và hấp dẫn đối tượng thiếu nhi.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát, đánh giá nội dung và hình thức các chương trình giáo dục kỹ năng sống trên kênh BiBi trong giai đoạn từ tháng 3/2015 đến tháng 3/2016, tập trung vào ba chương trình tiêu biểu: “Xúc Xắc Lúc Lắc”, “Vương quốc bà tiên ngủ” và “Ngôi sao BiBi”. Nghiên cứu cũng nhằm chỉ ra những ưu điểm, hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng chương trình, góp phần phát triển kỹ năng sống cho thiếu nhi một cách hiệu quả hơn.

Phạm vi nghiên cứu tập trung tại các quận Ba Đình, Cầu Giấy, Hai Bà Trưng, Hà Nội, với đối tượng là trẻ em từ 1 đến 12 tuổi, cùng sự tham gia của phụ huynh và các chuyên gia trong lĩnh vực giáo dục và truyền hình. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để cải tiến các chương trình truyền hình dành cho thiếu nhi, đồng thời hỗ trợ VTVcab trong việc đổi mới và phát triển các format chương trình giáo dục kỹ năng sống trên nền tảng truyền hình và mạng xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về truyền hình chuyên biệt, giáo dục kỹ năng sống và vai trò của truyền thông trong giáo dục. Truyền hình chuyên biệt được hiểu là kênh truyền hình phát sóng các chương trình chuyên sâu dành cho nhóm khán giả cụ thể, trong đó truyền hình dành cho thiếu nhi là một hình thức chuyên biệt nhằm phục vụ nhu cầu giáo dục và giải trí của trẻ em.

Khái niệm kỹ năng sống được tiếp cận theo định nghĩa của WHO, UNICEF và UNESCO, nhấn mạnh kỹ năng sống là khả năng thích nghi và hành vi tích cực giúp cá nhân đối phó hiệu quả với các thách thức trong cuộc sống. Các kỹ năng sống bao gồm kỹ năng cá nhân, kỹ năng xã hội, kỹ năng tư duy sáng tạo, giải quyết vấn đề, giao tiếp và quản lý cảm xúc. Giáo dục kỹ năng sống là quá trình trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ để trẻ em phát triển toàn diện, làm chủ bản thân và hòa nhập xã hội.

Ba trụ cột giáo dục kỹ năng sống theo UNESCO gồm: học để biết, học để làm, học để cùng chung sống và học để tự khẳng định, được áp dụng để phân tích nội dung các chương trình truyền hình dành cho thiếu nhi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp bao gồm:

  • Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Hệ thống hóa các văn bản, công trình khoa học liên quan đến truyền hình chuyên biệt, kỹ năng sống và giáo dục kỹ năng sống cho thiếu nhi để xây dựng khung lý thuyết.

  • Phân tích nội dung và thông điệp: Phân tích ba chương trình truyền hình “Xúc Xắc Lúc Lắc”, “Vương quốc bà tiên ngủ” và “Ngôi sao BiBi” trên kênh BiBi về nội dung giáo dục kỹ năng sống, hình thức thể hiện và thông điệp truyền tải.

  • Điều tra xã hội học: Thu thập dữ liệu từ 200 trẻ em tại Hà Nội (191 phiếu hợp lệ) qua bảng hỏi khảo sát ý kiến về tiếp nhận thông tin giáo dục kỹ năng sống trên kênh BiBi. Đối tượng khảo sát gồm trẻ em từ 6-12 tuổi, phân bố tại các quận Ba Đình, Cầu Giấy, Hai Bà Trưng.

  • Phỏng vấn sâu: Thực hiện phỏng vấn 5 người trong bộ phận sản xuất chương trình, 5 chuyên gia về trẻ em và 10 phụ huynh có con trong độ tuổi 1-12 để đánh giá hiệu quả giáo dục kỹ năng sống qua truyền hình.

  • Phỏng vấn nhóm: Thực hiện phỏng vấn nhóm 10 thiếu nhi để thu thập ý kiến trực tiếp về các chương trình.

  • Phương pháp thống kê và diễn dịch: Xử lý số liệu khảo sát và phân tích kết quả nhằm đưa ra nhận định chính xác.

Cỡ mẫu khảo sát 191 trẻ em được chọn ngẫu nhiên có chủ đích tại các quận trọng điểm của Hà Nội, đảm bảo tính đại diện cho nhóm đối tượng nghiên cứu. Phương pháp phân tích nội dung được lựa chọn nhằm đánh giá sâu sắc các yếu tố giáo dục kỹ năng sống trong từng chương trình, đồng thời so sánh mức độ hiệu quả giữa các chương trình.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ trẻ em xem kênh BiBi đạt khoảng 44% trong tổng số trẻ em khảo sát, cho thấy kênh có sức hút lớn trong nhóm thiếu nhi dưới 12 tuổi tại Hà Nội.

  2. Nội dung giáo dục kỹ năng sống đa dạng nhưng chưa đồng đều:

    • Chương trình “Xúc Xắc Lúc Lắc” thể hiện kỹ năng tư duy sáng tạo 100% trong 30 tập phát sóng, với các phần thi và trò chơi vận động kích thích sự sáng tạo và kỹ năng vận động của trẻ.
    • “Vương quốc bà tiên ngủ” tập trung phát triển tư duy ngôn ngữ qua kể chuyện, giải thích từ ngữ và câu đố, tuy nhiên kỹ năng tư duy sáng tạo được thể hiện hạn chế.
    • “Ngôi sao BiBi” chú trọng phát triển kỹ năng giao tiếp, tự giới thiệu và thể hiện tài năng, phù hợp với trẻ từ 8-10 tuổi.

  3. Hình thức thể hiện chương trình đa dạng, kết hợp hài hòa giữa hình ảnh động, âm thanh và tương tác trực tiếp:

    • Các chương trình sử dụng hình ảnh sinh động, âm thanh hấp dẫn, tạo sự thu hút và dễ tiếp thu cho trẻ.
    • Tần suất phát sóng dày đặc, nhiều khung giờ phát lại giúp trẻ dễ dàng tiếp nhận và ghi nhớ nội dung giáo dục.

  4. Phản hồi từ phụ huynh và chuyên gia cho thấy chương trình có hiệu quả tích cực trong việc hình thành kỹ năng sống cho trẻ, nhưng cần cải tiến về nội dung và hình thức để phù hợp hơn với từng nhóm tuổi và nhu cầu phát triển của trẻ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy truyền hình là công cụ giáo dục kỹ năng sống hiệu quả nhờ khả năng truyền tải thông tin qua hình ảnh và âm thanh sống động, tác động trực tiếp đến thị giác và thính giác của trẻ. Tỷ lệ 44% trẻ em xem kênh BiBi phản ánh sự quan tâm và tin tưởng của phụ huynh đối với kênh truyền hình này.

So sánh giữa ba chương trình khảo sát, “Xúc Xắc Lúc Lắc” nổi bật với tính tương tác cao và phát huy tối đa kỹ năng tư duy sáng tạo, phù hợp với trẻ nhỏ trong độ tuổi 3-8. Trong khi đó, “Vương quốc bà tiên ngủ” phát triển mạnh kỹ năng ngôn ngữ và tư duy phản biện thông qua kể chuyện và câu đố, nhưng chưa khai thác sâu kỹ năng sáng tạo. “Ngôi sao BiBi” tập trung vào kỹ năng giao tiếp và thể hiện bản thân, phù hợp với trẻ lớn hơn.

Việc phát sóng nhiều lần trong ngày và đa dạng khung giờ giúp củng cố kiến thức và kỹ năng cho trẻ, phù hợp với nguyên tắc “mưa dầm thấm lâu” trong giáo dục. Tuy nhiên, hạn chế về nội dung còn khô cứng, chưa thực sự hấp dẫn và chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu phát triển đa dạng của trẻ em ở các độ tuổi khác nhau.

So với các nghiên cứu quốc tế về truyền hình chuyên biệt dành cho thiếu nhi, kênh BiBi đã có những bước tiến đáng kể trong việc xây dựng nội dung phù hợp với văn hóa Việt Nam, nhưng cần học hỏi thêm các mô hình quốc tế như Nickelodeon hay Disney Channel để nâng cao chất lượng chương trình.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ kỹ năng sống được phát triển trong từng chương trình, bảng so sánh mức độ hài lòng của trẻ em và phụ huynh, cũng như biểu đồ tần suất phát sóng và thời gian xem kênh BiBi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đổi mới nội dung chương trình:

    • Tăng cường phát triển kỹ năng tư duy sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề trong các chương trình như “Vương quốc bà tiên ngủ”.
    • Lồng ghép các chủ đề kỹ năng sống đa dạng phù hợp với từng nhóm tuổi, từ 1-5 tuổi đến 11-12 tuổi.
    • Thời gian thực hiện: 6-12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Ban biên tập và đội ngũ sản xuất chương trình kênh BiBi.

  2. Cải tiến hình thức thể hiện:

    • Sử dụng công nghệ đồ họa hiện đại, âm thanh sinh động, tăng cường tương tác trực tiếp với khán giả nhỏ tuổi qua các phần thi, trò chơi.
    • Tăng cường phát sóng các chương trình giáo dục kỹ năng sống vào khung giờ phù hợp với lịch sinh hoạt của trẻ.
    • Thời gian thực hiện: 3-6 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ phận kỹ thuật và sản xuất nội dung.

  3. Tăng cường đào tạo đội ngũ sản xuất:

    • Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về giáo dục kỹ năng sống và phương pháp truyền thông dành cho trẻ em cho đội ngũ biên tập viên, đạo diễn, MC.
    • Thời gian thực hiện: 6 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo VTVcab phối hợp với các chuyên gia giáo dục.

  4. Phát triển kênh truyền thông đa nền tảng:

    • Mở rộng phát sóng các chương trình trên hệ thống OTT, mạng xã hội để tiếp cận đa dạng đối tượng trẻ em và phụ huynh.
    • Tăng cường tương tác, thu thập phản hồi từ khán giả để điều chỉnh nội dung phù hợp.
    • Thời gian thực hiện: 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Ban truyền thông và marketing VTVcab.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà sản xuất chương trình truyền hình thiếu nhi:

    • Lợi ích: Nắm bắt được thực trạng, ưu điểm và hạn chế trong giáo dục kỹ năng sống qua truyền hình, từ đó cải tiến nội dung và hình thức chương trình.
    • Use case: Thiết kế chương trình mới phù hợp với nhu cầu phát triển kỹ năng sống của trẻ em Việt Nam.

  2. Chuyên gia giáo dục và tâm lý trẻ em:

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò của truyền hình trong giáo dục kỹ năng sống, áp dụng vào nghiên cứu và tư vấn giáo dục.
    • Use case: Phát triển các chương trình đào tạo, tư vấn cho phụ huynh và nhà trường.

  3. Phụ huynh và người chăm sóc trẻ:

    • Lợi ích: Nhận thức được tầm quan trọng của kỹ năng sống và cách truyền hình có thể hỗ trợ giáo dục trẻ tại nhà.
    • Use case: Lựa chọn và hướng dẫn trẻ xem các chương trình truyền hình phù hợp.

  4. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách truyền thông:

    • Lợi ích: Cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phát triển truyền hình chuyên biệt dành cho thiếu nhi, nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng sống qua truyền thông đại chúng.
    • Use case: Đề xuất các quy định, tiêu chuẩn về nội dung và phát sóng chương trình thiếu nhi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giáo dục kỹ năng sống cho thiếu nhi qua truyền hình lại quan trọng?
    Truyền hình kết hợp hình ảnh và âm thanh sống động giúp trẻ tiếp thu nhanh, dễ hiểu và ghi nhớ lâu. Tần suất phát sóng dày đặc tạo điều kiện cho trẻ rèn luyện kỹ năng sống liên tục, hỗ trợ phát triển toàn diện.

  2. Kênh BiBi có những chương trình giáo dục kỹ năng sống nào nổi bật?
    Ba chương trình chính là “Xúc Xắc Lúc Lắc” phát huy kỹ năng tư duy sáng tạo, “Vương quốc bà tiên ngủ” phát triển tư duy ngôn ngữ và kể chuyện, “Ngôi sao BiBi” tập trung vào kỹ năng giao tiếp và thể hiện bản thân.

  3. Làm thế nào để các chương trình truyền hình phù hợp với từng độ tuổi thiếu nhi?
    Cần thiết kế nội dung và hình thức thể hiện phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý từng nhóm tuổi, ví dụ trẻ mẫu giáo cần nhiều hình ảnh sinh động, trẻ tiểu học cần các trò chơi tương tác, trẻ lớn hơn cần các phần thi phát triển kỹ năng xã hội.

  4. Phụ huynh có thể hỗ trợ con em mình học kỹ năng sống qua truyền hình như thế nào?
    Phụ huynh nên đồng hành cùng trẻ khi xem chương trình, giải thích thêm các nội dung, khuyến khích trẻ thực hành kỹ năng và lựa chọn các chương trình phù hợp với độ tuổi và sở thích của trẻ.

  5. Các nhà sản xuất chương trình truyền hình có thể cải thiện chất lượng giáo dục kỹ năng sống như thế nào?
    Cần đổi mới nội dung đa dạng, sáng tạo, tăng cường tương tác, sử dụng công nghệ hiện đại và đào tạo đội ngũ sản xuất chuyên sâu về giáo dục kỹ năng sống để nâng cao hiệu quả truyền tải thông điệp.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ vai trò quan trọng của truyền hình chuyên biệt trong giáo dục kỹ năng sống cho thiếu nhi, đặc biệt qua kênh BiBi của Truyền hình Cáp Việt Nam.
  • Ba chương trình khảo sát thể hiện các khía cạnh khác nhau của kỹ năng sống, với mức độ phát triển và hiệu quả khác nhau tùy theo nội dung và hình thức thể hiện.
  • Tỷ lệ trẻ em xem kênh BiBi đạt khoảng 44%, phản ánh sự quan tâm và tiềm năng phát triển của kênh trong lĩnh vực giáo dục thiếu nhi.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp đổi mới nội dung, cải tiến hình thức, đào tạo đội ngũ và phát triển đa nền tảng nhằm nâng cao chất lượng chương trình giáo dục kỹ năng sống.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 6-12 tháng, đồng thời tiếp tục khảo sát, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp.

Call-to-action: Các nhà sản xuất chương trình, chuyên gia giáo dục và phụ huynh nên phối hợp chặt chẽ để phát huy tối đa tiềm năng của truyền hình trong giáo dục kỹ năng sống cho thiếu nhi, góp phần xây dựng thế hệ trẻ tự tin, năng động và có trách nhiệm với xã hội.