Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân (HĐND) cấp huyện đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tại huyện Cần Giờ, Thành phố Hồ Chí Minh, với diện tích tự nhiên 71.361 ha và dân số khoảng 75.000 người, hoạt động giám sát của HĐND huyện được tái lập từ năm 2016 sau giai đoạn thí điểm không tổ chức HĐND cấp huyện. Trong bối cảnh huyện đang phát triển mạnh mẽ về kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường, việc nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND là yêu cầu cấp thiết nhằm thúc đẩy sự phát triển bền vững.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung làm rõ cơ sở lý luận, thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND huyện Cần Giờ trong giai đoạn 2016-2021. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ hoạt động giám sát của HĐND huyện trên địa bàn huyện Cần Giờ, với trọng tâm là giám sát hoạt động của Ủy ban nhân dân (UBND) huyện và các cơ quan chuyên môn trực thuộc. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn giúp nâng cao năng lực, hiệu quả hoạt động giám sát, góp phần phát huy quyền làm chủ của nhân dân, đảm bảo pháp luật được thực thi nghiêm chỉnh, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về quyền lực nhà nước, cơ chế giám sát trong bộ máy nhà nước, và quản lý công. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết về chức năng giám sát của cơ quan quyền lực nhà nước: Giám sát được hiểu là hoạt động theo dõi, kiểm tra, đánh giá việc thực thi pháp luật và nghị quyết nhằm đảm bảo quyền lực nhà nước được thực hiện đúng đắn, hiệu quả. Hoạt động giám sát của HĐND huyện là một chức năng luật định, có mục đích rõ ràng, được tiến hành thường xuyên, liên tục và có tính khách quan.

  • Mô hình phối hợp giám sát đa chiều: Hoạt động giám sát của HĐND huyện được đặt trong mối quan hệ phối hợp với các cơ quan như Đảng, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, các cơ quan thanh tra, kiểm tra nhằm tránh chồng chéo, nâng cao hiệu quả giám sát.

Các khái niệm chính bao gồm: giám sát, kiểm tra, thanh tra (phân biệt rõ ràng về chủ thể, phạm vi và phương pháp); chức năng giám sát của HĐND cấp huyện; các hình thức giám sát (giám sát tại kỳ họp, giám sát chuyên đề, chất vấn, bỏ phiếu tín nhiệm); các yếu tố bảo đảm hoạt động giám sát (chính trị, pháp lý, tổ chức, nhân lực, kinh tế).

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp cả định tính và định lượng nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác:

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo hoạt động của HĐND huyện Cần Giờ, các văn bản pháp luật liên quan, tài liệu nghiên cứu trước đây; dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát, phỏng vấn các đại biểu HĐND, cán bộ UBND và các bên liên quan.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn mẫu đại biểu HĐND và cán bộ UBND theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất có chủ đích, đảm bảo đại diện cho các nhóm chức năng và lĩnh vực khác nhau.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả các số liệu về cơ cấu đại biểu, kết quả giám sát; phân tích nội dung các báo cáo, nghị quyết, kết luận giám sát; so sánh thực trạng hoạt động giám sát của HĐND huyện Cần Giờ với các địa phương khác; phân tích SWOT để đánh giá ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2021, tương ứng với nhiệm kỳ hoạt động của HĐND huyện Cần Giờ được tái lập, nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp với bối cảnh hiện tại.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu đại biểu HĐND huyện Cần Giờ đảm bảo tính đại diện đa dạng: Trong tổng số 30 đại biểu, có 41,4% là nữ, 6,9% đại biểu ngoài Đảng và đại diện các tôn giáo, độ tuổi trung bình 43 tuổi, trình độ chuyên môn chủ yếu là trung cấp và cao đẳng (chiếm 86,2%). Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho việc phản ánh đa chiều ý kiến của cử tri.

  2. Hoạt động giám sát tại kỳ họp được tổ chức thường xuyên và có chất lượng: Từ năm 2016 đến nay, HĐND huyện tổ chức 9 kỳ họp, xem xét các báo cáo công tác của Thường trực HĐND, UBND, Tòa án, Viện kiểm sát và các cơ quan chuyên môn. Nội dung giám sát tập trung vào các lĩnh vực kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh, ngân sách, giáo dục, phòng chống tội phạm, giải quyết khiếu nại tố cáo. Tỷ lệ các báo cáo được thẩm tra và thảo luận đạt trên 90%.

  3. Hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn ngày càng đi vào nền nếp, hiệu quả: Có 59 lượt đại biểu tham gia chất vấn với 65 nội dung tập trung vào các vấn đề bức xúc như quy hoạch, đô thị, môi trường, an ninh trật tự. Các phiên chất vấn được truyền thanh trực tiếp, tạo sự giám sát chặt chẽ từ cử tri và xã hội. HĐND đã ban hành 5 nghị quyết về chất vấn, yêu cầu các cơ quan chức năng thực hiện nghiêm túc các cam kết.

  4. Một số hạn chế trong hoạt động giám sát: Hoạt động giám sát chưa thực sự thường xuyên, một số kiến nghị chưa được thực hiện kịp thời; hình thức giám sát chủ yếu dựa vào báo cáo văn bản, thiếu khảo sát thực tế; thời gian giám sát hạn chế; sự phối hợp với các cơ quan, tổ chức khác chưa đồng bộ; năng lực và trình độ của một số đại biểu còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ cả yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, cơ chế pháp lý và tổ chức bộ máy giám sát còn chưa hoàn chỉnh, nguồn lực kinh tế và nhân lực chưa được đầu tư đầy đủ. Về chủ quan, năng lực chuyên môn, kỹ năng giám sát của đại biểu và bộ máy giúp việc chưa đồng đều, sự phối hợp giữa các chủ thể giám sát chưa chặt chẽ.

So sánh với các nghiên cứu về hoạt động giám sát của HĐND cấp huyện tại các địa phương khác, huyện Cần Giờ có nhiều điểm tương đồng về cơ cấu đại biểu và hình thức giám sát, nhưng còn hạn chế về tính thường xuyên và hiệu quả thực thi kiến nghị. Việc truyền thanh trực tiếp các phiên chất vấn là điểm sáng, góp phần nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ đại biểu theo giới tính, độ tuổi, trình độ; bảng tổng hợp số kỳ họp, số lượt chất vấn, số nghị quyết ban hành; biểu đồ so sánh tỷ lệ thực hiện kiến nghị giám sát qua các năm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực cho đại biểu HĐND và bộ máy giúp việc: Tổ chức các khóa tập huấn về pháp luật, kỹ năng giám sát, kỹ năng chất vấn nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và trách nhiệm. Mục tiêu đạt 100% đại biểu được đào tạo trong nhiệm kỳ 2022-2025. Chủ thể thực hiện: Ban Tổ chức Huyện ủy, Văn phòng HĐND huyện.

  2. Đa dạng hóa hình thức giám sát, tăng cường khảo sát thực tế: Kết hợp giám sát qua báo cáo văn bản với khảo sát hiện trường, tiếp xúc cử tri, lấy ý kiến chuyên gia để phát hiện kịp thời các vấn đề thực tiễn. Thực hiện ít nhất 3 đoàn giám sát chuyên đề mỗi năm. Chủ thể thực hiện: Thường trực HĐND, các Ban của HĐND.

  3. Nâng cao hiệu quả phối hợp giữa HĐND với các cơ quan, tổ chức liên quan: Thiết lập quy chế phối hợp chặt chẽ với UBND, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, các cơ quan thanh tra, kiểm tra để tránh chồng chéo, tận dụng nguồn lực giám sát. Hoàn thiện quy chế phối hợp trong năm 2023. Chủ thể thực hiện: Thường trực HĐND, Huyện ủy, UBND huyện.

  4. Tăng cường đầu tư kinh phí và điều kiện vật chất cho hoạt động giám sát: Đảm bảo kinh phí bồi dưỡng, chi phí đi khảo sát, tổ chức hội nghị, truyền thông cho hoạt động giám sát. Mức đầu tư tối thiểu 5% tổng ngân sách hoạt động của HĐND hàng năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Ban Tài chính - Kế hoạch.

  5. Xây dựng hệ thống theo dõi, đôn đốc việc thực hiện kết luận, kiến nghị giám sát: Thiết lập cơ chế báo cáo định kỳ, xử lý nghiêm các trường hợp không thực hiện hoặc thực hiện chậm các kiến nghị. Áp dụng hệ thống phần mềm quản lý giám sát từ năm 2024. Chủ thể thực hiện: Văn phòng HĐND, Thường trực HĐND.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp: Nâng cao nhận thức, kỹ năng và phương pháp thực hiện chức năng giám sát, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động đại biểu.

  2. Lãnh đạo và cán bộ Ủy ban nhân dân huyện, xã: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong việc phối hợp và thực hiện các kiến nghị giám sát, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và Mặt trận Tổ quốc: Tăng cường phối hợp giám sát, phản biện xã hội, góp phần nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của chính quyền địa phương.

  4. Nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên ngành Quản lý công, Luật học, Khoa học chính trị: Cung cấp tài liệu tham khảo có hệ thống về hoạt động giám sát của cơ quan dân cử cấp huyện, phục vụ nghiên cứu và giảng dạy.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động giám sát của HĐND huyện Cần Giờ tập trung vào những lĩnh vực nào?
    Hoạt động giám sát chủ yếu tập trung vào kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh, ngân sách, giáo dục, y tế, môi trường, giải quyết khiếu nại tố cáo và thực hiện các nghị quyết của HĐND. Ví dụ, giám sát việc thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2016-2020.

  2. Hình thức giám sát nào được HĐND huyện Cần Giờ sử dụng phổ biến?
    HĐND huyện sử dụng các hình thức giám sát như xem xét báo cáo tại kỳ họp, thành lập đoàn giám sát chuyên đề, chất vấn và trả lời chất vấn, bỏ phiếu tín nhiệm. Hoạt động chất vấn được truyền thanh trực tiếp, tạo sự minh bạch và trách nhiệm.

  3. Những khó khăn chính trong hoạt động giám sát của HĐND huyện là gì?
    Khó khăn gồm hạn chế về năng lực đại biểu, thiếu kinh phí, hình thức giám sát còn đơn điệu, thiếu khảo sát thực tế, phối hợp chưa chặt chẽ với các cơ quan liên quan, và việc thực hiện kiến nghị chưa kịp thời.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND huyện?
    Cần tăng cường đào tạo đại biểu, đa dạng hóa hình thức giám sát, nâng cao phối hợp liên ngành, đầu tư kinh phí hợp lý và xây dựng cơ chế theo dõi, đôn đốc thực hiện kết luận giám sát. Ví dụ, tổ chức các khóa tập huấn kỹ năng giám sát định kỳ.

  5. Vai trò của hoạt động chất vấn trong giám sát của HĐND huyện như thế nào?
    Chất vấn là hình thức giám sát trực tiếp, thể hiện quyền lực và trách nhiệm của đại biểu với cử tri, giúp làm rõ các vấn đề bức xúc, xác định trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan công quyền. Hoạt động này góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý nhà nước.

Kết luận

  • Hoạt động giám sát của HĐND huyện Cần Giờ là chức năng quan trọng, góp phần bảo đảm quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Cơ cấu đại biểu đa dạng, hoạt động giám sát tại kỳ họp và chất vấn được tổ chức thường xuyên, có chất lượng, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế về tính thường xuyên, hình thức và hiệu quả thực thi kiến nghị.
  • Nguyên nhân hạn chế xuất phát từ cả yếu tố pháp lý, tổ chức, nhân lực và kinh tế.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm đào tạo đại biểu, đa dạng hóa hình thức giám sát, nâng cao phối hợp liên ngành, tăng cường đầu tư kinh phí và xây dựng cơ chế theo dõi thực hiện kết luận giám sát.
  • Nghiên cứu có giá trị thực tiễn và lý luận, làm cơ sở cho các bước tiếp theo nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND huyện Cần Giờ trong nhiệm kỳ tới.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2023-2025, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng giám sát để nâng cao hiệu quả toàn diện.

Call to action: Các cơ quan chức năng và đại biểu HĐND huyện cần phối hợp chặt chẽ, chủ động thực hiện các giải pháp nhằm phát huy tối đa vai trò giám sát, góp phần xây dựng chính quyền địa phương trong sạch, vững mạnh.