Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, xây dựng nông thôn mới (NTM) được xem là một trong những nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn, đồng thời thúc đẩy phát triển bền vững khu vực nông nghiệp. Tại huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn, chương trình xây dựng NTM đã được triển khai từ năm 2011 với mục tiêu đến năm 2020 có 8 xã đạt chuẩn NTM theo Bộ tiêu chí quốc gia. Tuy nhiên, đến năm 2016, chỉ có 3 xã đạt chuẩn, tiến độ còn chậm so với kế hoạch đề ra. Nghiên cứu này nhằm đánh giá thực trạng xây dựng NTM trên địa bàn huyện Bắc Sơn trong giai đoạn 2016-2018, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các giải pháp đẩy mạnh tiến độ hoàn thành các tiêu chí NTM.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào huyện Bắc Sơn, với khảo sát chuyên sâu tại 3 xã đại diện cho các vùng điều kiện kinh tế - xã hội khác nhau: Hữu Vĩnh, Chiến Thắng và Nhất Tiến. Nghiên cứu sử dụng số liệu thu thập từ các cơ quan quản lý địa phương và khảo sát trực tiếp 120 đối tượng gồm cán bộ địa phương và hộ nông dân. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng NTM tại huyện Bắc Sơn, góp phần nâng cao thu nhập, cải thiện hạ tầng và phát triển kinh tế nông thôn bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về phát triển nông thôn mới, bao gồm:

  • Lý thuyết phát triển nông thôn bền vững: Nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và phát huy văn hóa truyền thống trong xây dựng NTM.
  • Mô hình 19 tiêu chí Bộ tiêu chí quốc gia về xây dựng NTM giai đoạn 2016-2020: Bao gồm các nhóm tiêu chí về quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa - xã hội - môi trường, hệ thống chính trị.
  • Khái niệm chủ thể xây dựng NTM: Người nông dân là trung tâm, đồng thời có sự phối hợp của chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội.
  • Phân tích SWOT: Đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong quá trình xây dựng NTM tại địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp thu thập từ các cơ quan quản lý huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn và các báo cáo chính thức; số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát trực tiếp với 30 cán bộ địa phương và 90 hộ nông dân tại 3 xã nghiên cứu.
  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu ngẫu nhiên hệ thống được áp dụng để chọn hộ nông dân, đảm bảo tính đại diện cho các vùng điều kiện kinh tế - xã hội khác nhau.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, phân tổ thống kê, phân tích so sánh và phương pháp SWOT để đánh giá thực trạng, nguyên nhân và đề xuất giải pháp.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý dữ liệu từ tháng 01/2018 đến tháng 01/2019, tập trung phân tích số liệu giai đoạn 2016-2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tiến độ xây dựng NTM còn chậm: Đến cuối năm 2018, huyện Bắc Sơn có 6 xã đạt chuẩn NTM, chiếm 31,58% tổng số xã, thấp hơn mục tiêu đề ra (8 xã đạt chuẩn vào năm 2020). Bình quân xã đạt 10,5 tiêu chí trên 19 tiêu chí quốc gia.
  2. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực: Tỷ trọng ngành nông, lâm, thủy sản chiếm 47,6% GDP năm 2018, giảm so với 56,2% năm 2016; ngành công nghiệp và xây dựng chiếm 23,6%, dịch vụ chiếm 28,8%, cho thấy sự chuyển dịch theo hướng đa dạng hóa kinh tế.
  3. Thu nhập bình quân đầu người tăng: GDP bình quân đầu người năm 2018 đạt 30,2 triệu đồng, tăng 12,88 triệu đồng so với năm 2015, tuy nhiên thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn vẫn thấp hơn mục tiêu 36 triệu đồng/người/năm theo tiêu chí NTM.
  4. Nguồn lực và hạ tầng còn hạn chế: Hệ thống thủy lợi chỉ đáp ứng tưới ổn định cho khoảng 23,11% diện tích đất sản xuất nông nghiệp; đường giao thông nông thôn đã được cứng hóa 100% xã nhưng nhiều tuyến đường nội đồng và đường vào thôn bản còn xuống cấp, ảnh hưởng đến vận chuyển hàng hóa và phát triển sản xuất.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của tiến độ xây dựng NTM chậm là do điều kiện tự nhiên phức tạp, địa hình đồi núi chia cắt mạnh, khí hậu khắc nghiệt ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và đầu tư hạ tầng. So với các nghiên cứu tại các huyện miền núi khác, Bắc Sơn có điều kiện kinh tế xã hội khó khăn hơn, dẫn đến nguồn lực huy động còn hạn chế. Mặc dù có sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế tích cực, nhưng thu nhập nông dân chưa đạt mức kỳ vọng, phần lớn do sản xuất nông nghiệp manh mún, chưa hình thành các chuỗi giá trị bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM qua các năm, bảng so sánh cơ cấu GDP ngành và biểu đồ tăng trưởng thu nhập bình quân đầu người. Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo ngành cho thấy sự cần thiết đẩy mạnh ứng dụng khoa học kỹ thuật, nâng cao năng lực quản lý và huy động nguồn lực xã hội.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư nâng cấp hạ tầng thủy lợi và giao thông nội đồng

    • Mục tiêu: Đảm bảo tưới tiêu chủ động cho ít nhất 80% diện tích đất sản xuất nông nghiệp.
    • Thời gian: 2019-2022.
    • Chủ thể: UBND huyện phối hợp với Sở Nông nghiệp và PTNT, các xã và cộng đồng dân cư.

  2. Phát triển các mô hình liên kết sản xuất và chuỗi giá trị nông sản đặc trưng

    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ sản phẩm nông nghiệp có chứng nhận VietGAP lên 30% trong 3 năm tới.
    • Thời gian: 2019-2021.
    • Chủ thể: Hợp tác xã, doanh nghiệp nông nghiệp, Hội Nông dân huyện.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ và đào tạo lao động nông thôn

    • Mục tiêu: Tỷ lệ lao động qua đào tạo đạt trên 50% vào năm 2022.
    • Thời gian: 2019-2022.
    • Chủ thể: Phòng Lao động - Thương binh và Xã hội, Trung tâm dạy nghề huyện.

  4. Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động người dân tham gia xây dựng NTM

    • Mục tiêu: Đảm bảo 100% thôn, bản có Ban phát triển thôn hoạt động hiệu quả.
    • Thời gian: Liên tục từ 2019.
    • Chủ thể: UBND xã, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp nâng cao hiệu quả chỉ đạo, điều hành chương trình xây dựng NTM, xây dựng kế hoạch phù hợp với điều kiện địa phương.
  2. Nhà nghiên cứu và học viên ngành kinh tế nông nghiệp, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.
  3. Các tổ chức hợp tác xã và doanh nghiệp nông nghiệp: Tham khảo các giải pháp phát triển sản xuất, liên kết chuỗi giá trị và nâng cao năng lực cạnh tranh.
  4. Người dân và cộng đồng nông thôn: Hiểu rõ vai trò chủ thể trong xây dựng NTM, từ đó tích cực tham gia đóng góp và hưởng lợi từ chương trình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng nông thôn mới là gì?
    Xây dựng NTM là quá trình phát triển toàn diện các lĩnh vực kinh tế, xã hội, văn hóa, môi trường và hệ thống chính trị ở khu vực nông thôn, nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân theo Bộ tiêu chí quốc gia.

  2. Tại sao tiến độ xây dựng NTM ở Bắc Sơn còn chậm?
    Do điều kiện địa hình đồi núi phức tạp, khí hậu khắc nghiệt, nguồn lực đầu tư hạn chế và sản xuất nông nghiệp manh mún, chưa có sự liên kết chặt chẽ giữa các hộ nông dân và doanh nghiệp.

  3. Các tiêu chí chính trong Bộ tiêu chí quốc gia về NTM gồm những gì?
    Bao gồm 19 tiêu chí thuộc 5 nhóm: quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa - xã hội - môi trường, hệ thống chính trị.

  4. Người dân đóng vai trò như thế nào trong xây dựng NTM?
    Người dân là chủ thể trung tâm, tham gia từ khâu quy hoạch, đóng góp công sức, tài chính và trực tiếp sản xuất, đồng thời hưởng lợi từ các thành quả phát triển nông thôn.

  5. Giải pháp nào hiệu quả để đẩy nhanh tiến độ xây dựng NTM?
    Tăng cường đầu tư hạ tầng, phát triển mô hình liên kết sản xuất, nâng cao năng lực cán bộ và đào tạo lao động, đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền vận động người dân tham gia tích cực.

Kết luận

  • Đánh giá thực trạng xây dựng NTM tại huyện Bắc Sơn cho thấy tiến độ còn chậm, chỉ có 31,58% xã đạt chuẩn NTM đến năm 2018, thấp hơn mục tiêu đề ra.
  • Cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực, thu nhập bình quân đầu người tăng nhưng chưa đạt tiêu chuẩn đề ra trong Bộ tiêu chí quốc gia.
  • Hạ tầng thủy lợi và giao thông nội đồng còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến sản xuất và phát triển kinh tế nông thôn.
  • Nghiên cứu đề xuất 4 nhóm giải pháp trọng tâm nhằm đẩy nhanh tiến độ xây dựng NTM, nâng cao hiệu quả chương trình tại địa phương.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai đồng bộ các giải pháp, tăng cường huy động nguồn lực và nâng cao nhận thức của người dân để đạt mục tiêu xây dựng NTM bền vững.

Luận văn này là tài liệu tham khảo quan trọng cho các cấp quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng trong việc phát triển nông thôn mới tại huyện Bắc Sơn và các vùng miền núi tương tự.