Nghiên Cứu Giải Pháp Quản Lý Bền Vững Tài Nguyên Rừng Tại Vườn Quốc Gia Hoàng Liên

Quản lý rừng bền vững (QLRBV) là một quá trình quản lý các khu rừng nhằm đạt được các mục tiêu về sản xuất liên tục các sản phẩm và dịch vụ từ rừng, đồng thời bảo tồn các giá trị di truyền và năng suất tương lai của rừng. QLRBV cũng đảm bảo không gây ra các tác động tiêu cực đến môi trường vật lý và xã hội. Theo Tổ chức Gỗ Nhiệt đới Quốc tế (ITTO), QLRBV là quá trình quản lý những diện tích rừng cố định, nhằm đạt được những mục tiêu là đảm bảo sản xuất liên tục những sản phẩm và dịch vụ của rừng như mong muốn mà không làm giảm đáng kể những giá trị di truyền và năng suất tương lai của rừng, không gây ra những tác động tiêu cực của những môi trường vật lý và xã hội.

Các nghiên cứu quốc tế về QLRBV tập trung vào việc phát triển các công cụ và phương pháp quản lý rừng hiệu quả, đồng thời đảm bảo sự tham gia của cộng đồng địa phương. FAO nhấn mạnh rằng công cụ để QLRBV phải bao gồm các quy trình công nghệ, cả các chính sách kinh tế xã hội. Nó đảm bảo các hoạt động quản lý rừng thoả mãn đồng thời những nguyên lý về kinh tế, xã hội và môi trường. Các nhà khoa học đã đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý rừng như nguyên tắc lợi dụng lâu bền đối với rừng thuần loại đều tuổi (G.Hartig - 1840; Heyer - 1883; Hundeshagen - 1926) và phương pháp kiểm tra điều chỉnh sản lượng với rừng khai thác chọn khác tuổi (Gournand - 1922; H. Biolley - 1922).

Khai thác gỗ, củi và lâm sản ngoài gỗ trái phép, cùng với xâm lấn đất rừng để làm nương rẫy, là những mối đe dọa lớn đối với tài nguyên rừng tại VQG Hoàng Liên. Tình trạng này dẫn đến suy thoái đa dạng sinh học và ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng sinh thái của rừng. Trong những năm qua Vườn Quốc Gia Hoàng Liên đã có nhiều cố gắng trong công tác quản lý, bảo vệ tài nguyên rừng và bảo tồn đa dạng sinh học tuy nhiên việc quản lý bảo vệ rừng của Vườn vẫn chịu nhiều sức ép như tệ nạn khai thác gỗ, củi và lâm sản ngoài gỗ, xâm lấn diện tích rừng làm nương rẫy,. đã và đang làm suy thoái giá trị đa dạng sinh học vô cùng quý báu.

Việc bảo tồn tài nguyên rừng đôi khi mâu thuẫn với nhu cầu sinh kế của cộng đồng địa phương, đặc biệt là những người phụ thuộc vào rừng để kiếm sống. Cần có các giải pháp hài hòa để đảm bảo cả hai mục tiêu này. Những cố gắng trong việc quản lý bảo vệ các khu rừng cấm quốc gia thường gây nên những mâu thuẫn lợi ích giữa cá nhân, cộng đồng dân cư địa phương với quốc gia. Từ đây, người ta nhận thức được rằng công tác QLRBV phải hướng đến phục vụ các nhu cầu xã hội. Việc đáp ứng các nhu cầu đó phải được thực hiện thường xuyên, liên tục và ổn định lâu dài.

Cần tăng cường công tác quản lý, giám sát tài nguyên rừng để ngăn chặn các hành vi khai thác trái phép và xâm lấn đất rừng. Điều này bao gồm việc tăng cường lực lượng kiểm lâm, trang bị phương tiện kỹ thuật hiện đại và xây dựng hệ thống thông tin quản lý rừng hiệu quả. Như vậy, QLRBV được hiểu là hoạt động nhằm ngăn chặn được tình trạng mất rừng, mà trong đó việc khai thác lợi dụng rừng không mâu thuẫn với việc duy trì diện tích và chất lượng của rừng, đồng thời duy trì và phát huy được chức năng bảo vệ môi trường sinh thái lâu bền đối với con người và thiên nhiên.

Ứng dụng khoa học công nghệ, như hệ thống thông tin địa lý (GIS) và viễn thám, giúp theo dõi và đánh giá tình trạng rừng, phát hiện sớm các nguy cơ và đưa ra các biện pháp phòng ngừa kịp thời. Quản lý rừng bền vững nhằm phát huy đồng thời những giá trị về các mặt kinh tế, xã hội và môi trường của rừng. Hệ thống những biện pháp kinh tế, xã hội và khoa học công nghệ phục vụ quản lý rừng bền vững thường được xây dựng trên cơ sở những kết quả nghiên cứu cụ thể về điều kiện tự nhiên, kinh tế và xã hội của mỗi địa phương.

Hỗ trợ cộng đồng phát triển các mô hình nông nghiệp bền vững, như trồng trọt hữu cơ và chăn nuôi thân thiện với môi trường, giúp tăng thu nhập và giảm sự phụ thuộc vào rừng. Phát triển du lịch sinh thái cũng tạo ra cơ hội việc làm và thu nhập cho người dân địa phương. Năm 1996, tại Vườn quốc gia Bwindi Impenetrable và Mgahinga Gorilla thuộc Uganda, Wild và Mutebi đã nghiên cứu giả pháp quản lý, khai thác bền vững một số lâm sản và quản lý bảo vệ tài nguyên thiên nhiên giữa ban quản lý vườn và cộng đồng dân cư.

Khuyến khích và hỗ trợ cộng đồng phát triển các ngành nghề phi lâm nghiệp, như thủ công mỹ nghệ và dịch vụ, giúp giảm áp lực khai thác tài nguyên rừng. Trong báo cáo "Hợp tac quản lý với người dân ở nam phi - Phạm vi vận động" của Moenieba Isaacs và Najma Mohamed (2000) đã nghiên cứu và đưa ra giải pháp quản lý tài nguyên thiên nhiên bền vững tại Vườn quốc gia Richtersveld chủ yếu dựa trên hương ước (Contractual Agreement) quản lý bảo vệ tài nguyên.

Chính phủ cần xây dựng và thực thi các chính sách hỗ trợ QLRBV, như chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng và chính sách khuyến khích phát triển lâm nghiệp cộng đồng. Có thể nói quản lý sử dụng tài nguyên rừng bền vững là phương thức quản lý được xã hội chấp nhận, có cơ sở về mặt khoa học, có tính khả thi về mặt kỹ thuật và hiệu quả về mặt kinh tế.

Cần tăng cường hợp tác giữa các bên liên quan để chia sẻ thông tin, kinh nghiệm và nguồn lực trong QLRBV. Điều này bao gồm việc thành lập các tổ chức hợp tác quản lý rừng và tổ chức các hoạt động đào tạo, nâng cao năng lực cho cộng đồng địa phương. Trong giai đoạn đầu của thế kỷ 20, hệ thống quản lý tài nguyên rừng tập trung đã thực hiện ở nhiều quốc gia, đặc biệt là ở những quốc gia phát triển [13]. Trong giai đoạn này, vai trò của cộng đồng trong quản lỳ rừng ít được quan tâm.

Cần xây dựng hệ thống theo dõi và đánh giá định kỳ để thu thập thông tin về tình trạng rừng, hiệu quả của các giải pháp QLRBV và tác động của các hoạt động kinh tế - xã hội đến tài nguyên rừng. Nếu theo đà mất rừng mỗi năm khoảng 15 triệu ha như số liệu thống kê của FAO thì chỉ hơn 100 năm nữa rừng nhiệt đới hoàn toàn bị biến mất, loài người sẽ chịu những thảm hoạ khôn lường về kinh tế, xã hội và môi trường [8].

Dựa trên kết quả đánh giá, cần điều chỉnh các giải pháp QLRBV cho phù hợp với điều kiện thực tế và đảm bảo tính hiệu quả. Điều này bao gồm việc điều chỉnh các chính sách, quy định và các hoạt động quản lý rừng. Để ngăn chặn tình trạng mất rừng, bảo vệ và phát triển vốn rừng, bảo tồn ĐDSH trên phạm vi toàn thế giới, cộng đồng quốc tế đã thành lập nhiều tổ chức, tiến hành nhiều hội nghị, đề xuất và cam kết nhiều công ước về bảo vệ và phát triển rừng trong đó có chiến lược bảo tồn (năm 1980 và điều chỉnh năm 1991), Tổ chức Gỗ nhiệt đới quốc tế (ITTO năm 1983), Chương trình hành động rừng nhiệt đới (TFAP năm 1985), Hội nghị quốc tế về môi trường và phát triển (UNCED tại Rio 6 de Janerio năm 1992), Công ước quốc tế về buôn bán các loài động thực vật quý hiếm (CITES), Công ước về đa dạng sinh học (CBD, 1992), Công ước về thay đổi khí hậu toàn cầu (CGCC, 1994), công ước về chống sa mạc hoá (CCD, 1996). Hiệp định quốc tế về gỗ nhiệt đới (ITTA, 1997).