Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh thị trường hàng hóa toàn cầu biến động mạnh, rủi ro giá cả hàng hóa đã trở thành thách thức lớn đối với các doanh nghiệp tại Việt Nam. Theo ước tính, trong năm 2015, giá các mặt hàng như xăng dầu, ngũ cốc và bông sợi đã giảm từ 50-70%, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động sản xuất kinh doanh. Gần đây, giá quặng sắt hàm lượng 62% đạt đỉnh 120 USD/tấn vào tháng 6/2019, tăng khoảng 74% so với đầu năm, tác động tiêu cực đến các doanh nghiệp thép lớn như Hòa Phát, Formosa và Nam Kim. Trước thực trạng này, việc phòng ngừa rủi ro giá cả hàng hóa trở nên cấp thiết nhằm ổn định biên lợi nhuận và kế hoạch sản xuất kinh doanh.

Đề tài tập trung nghiên cứu giải pháp phòng ngừa rủi ro giá cả hàng hóa cho các doanh nghiệp tại Việt Nam thông qua hoạt động giao dịch sản phẩm phái sinh giá cả hàng hóa (PSGCHH) do Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam (VCB) cung ứng. Phạm vi nghiên cứu bao gồm phân tích thực trạng hoạt động PSGCHH tại VCB từ năm 2022 đến đầu năm 2024, đánh giá số lượng khách hàng, doanh số giao dịch, lợi nhuận và các tồn tại, nguyên nhân. Mục tiêu chính là đề xuất các giải pháp nhằm phát triển sản phẩm, nâng cao hiệu quả phòng ngừa rủi ro giá cả hàng hóa, góp phần tăng cường vị thế cạnh tranh của VCB trên thị trường tài chính trong nước và quốc tế.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn cho hoạt động PSGCHH tại Việt Nam, đồng thời hỗ trợ các doanh nghiệp nâng cao năng lực quản trị rủi ro giá cả hàng hóa, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về rủi ro giá cả hàng hóa và công cụ phái sinh tài chính, cụ thể:

  • Khái niệm rủi ro giá cả hàng hóa: Rủi ro phát sinh do biến động bất lợi của giá hàng hóa trên thị trường, ảnh hưởng trực tiếp đến giá trị sản phẩm và lợi nhuận của doanh nghiệp.

  • Giải pháp phòng ngừa rủi ro giá cả hàng hóa: Bao gồm hai phương pháp chính là phòng ngừa bằng hàng tồn kho và phòng ngừa bằng sản phẩm phái sinh giá cả hàng hóa. Sản phẩm phái sinh được đánh giá là công cụ hiệu quả hơn do giảm thiểu chi phí tồn kho và bảo hiểm.

  • Sản phẩm phái sinh giá cả hàng hóa (PSGCHH): Là công cụ tài chính có giá trị phụ thuộc vào giá của hàng hóa cơ sở như nông sản, kim loại, năng lượng. PSGCHH bao gồm hợp đồng tương lai, hợp đồng quyền chọn, hợp đồng hoán đổi, được giao dịch trên sàn hoặc thị trường không tập trung (OTC).

  • Vai trò của ngân hàng thương mại trong giao dịch PSGCHH: Ngân hàng đóng vai trò nhà môi giới, trung gian thanh toán và cung cấp dịch vụ tư vấn, giúp doanh nghiệp phòng ngừa rủi ro giá cả hàng hóa.

  • Các loại hình sản phẩm PSGCHH: Hợp đồng tiêu chuẩn (giao dịch trên sàn) và hợp đồng không tiêu chuẩn (giao dịch OTC), mỗi loại có đặc điểm và tính thanh khoản khác nhau.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu được thu thập từ hoạt động giao dịch PSGCHH tại VCB trong giai đoạn 2022-2024, bao gồm số lượng khách hàng, doanh số giao dịch, lợi nhuận và các báo cáo nội bộ. Ngoài ra, dữ liệu thị trường phái sinh hàng hóa quốc tế cũng được tham khảo để so sánh và phân tích.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê kinh tế để tổng hợp, hệ thống hóa và phân tích số liệu theo nhiều khía cạnh. Phương pháp tham vấn ý kiến chuyên gia được áp dụng để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào khách hàng doanh nghiệp của VCB tham gia giao dịch PSGCHH, với số lượng khách hàng tăng từ 5 (năm 2022) lên 22 (đầu năm 2024). Phương pháp chọn mẫu dựa trên tiêu chí khách hàng có giao dịch gốc và đủ điều kiện tài chính theo quy định của VCB.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2024, phân tích dữ liệu từ năm 2022 đến tháng 5/2024, đồng thời khảo sát và tham vấn ý kiến chuyên gia trong lĩnh vực tài chính phái sinh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng khách hàng: Số lượng khách hàng giao dịch PSGCHH tại VCB tăng từ 5 khách hàng năm 2022 lên 22 khách hàng đầu năm 2024, tương đương mức tăng trưởng 340%. Năm 2023, số lượng khách hàng tăng 300% so với năm trước, phân bổ đều ở các ngành cà phê, kim loại, xăng dầu và ngũ cốc.

  2. Doanh số giao dịch tăng mạnh: Doanh số giao dịch PSGCHH đạt 89 triệu USD năm 2022, tăng lên 180 triệu USD năm 2023 và đạt 140 triệu USD trong 5 tháng đầu năm 2024. Doanh số qua sàn chiếm tỷ trọng lớn hơn so với giao dịch OTC, đặc biệt trong ngành cà phê và kim loại.

  3. Lợi nhuận từ hoạt động PSGCHH: Lợi nhuận qua sàn tăng từ 1,1 tỷ VND năm 2022 lên 3,2 tỷ VND năm 2023, lợi nhuận OTC cũng tăng từ 0,7 tỷ VND lên 1,45 tỷ VND trong cùng kỳ. Tuy nhiên, lợi nhuận vẫn còn khiêm tốn so với các sản phẩm khác của khối vốn.

  4. Đa dạng hàng hóa cơ sở: Các mặt hàng giao dịch chủ yếu gồm nông sản (đậu tương, ngô, cà phê, bông), kim loại (đồng, nhôm, kẽm) và năng lượng (dầu WTI). Mặt hàng cà phê chiếm doanh số lớn nhất với 65 triệu USD, tiếp theo là kim loại với 62 triệu USD.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy VCB đã đạt được những bước tiến quan trọng trong việc phát triển hoạt động PSGCHH, góp phần đa dạng hóa sản phẩm tài chính và nâng cao vị thế cạnh tranh. Sự tăng trưởng số lượng khách hàng và doanh số giao dịch phản ánh nhu cầu ngày càng cao của doanh nghiệp trong việc quản trị rủi ro giá cả hàng hóa.

Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng còn hạn chế do nhiều nguyên nhân chủ quan như thiếu đa dạng sản phẩm, công tác bán hàng chưa hiệu quả, nhận thức khách hàng còn thấp và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các phòng ban. Nguyên nhân khách quan bao gồm quy định pháp lý chưa hoàn chỉnh, đặc biệt là hạn chế đối tượng tham gia thị trường và thiếu cơ chế chuyển đổi sang giao hàng thật theo thông lệ quốc tế.

So sánh với các ngân hàng thương mại khác trong nước và thị trường quốc tế, VCB còn nhiều dư địa phát triển, đặc biệt trong việc mở rộng tệp khách hàng và đa dạng hóa sản phẩm phái sinh. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ tăng trưởng số lượng khách hàng, doanh số giao dịch theo ngành và lợi nhuận qua các năm sẽ giúp minh họa rõ nét hơn về xu hướng phát triển và các điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đa dạng hóa sản phẩm PSGCHH: Phát triển thêm các loại hợp đồng phái sinh phù hợp với đặc thù từng ngành hàng như hợp đồng hoán đổi, quyền chọn không tiêu chuẩn để đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách hàng. Mục tiêu tăng tỷ lệ sản phẩm mới chiếm 30% tổng doanh số trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban phát triển sản phẩm VCB phối hợp với phòng nghiên cứu thị trường.

  2. Nâng cao năng lực nhân viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về PSGCHH cho đội ngũ cán bộ bán hàng và tư vấn khách hàng, nhằm nâng cao hiểu biết và kỹ năng tư vấn. Mục tiêu 100% cán bộ liên quan được đào tạo trong 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng nhân sự và đào tạo VCB.

  3. Phát triển công tác bán hàng và truyền thông: Xây dựng bộ tài liệu bán hàng (Sales Kit) chi tiết, tổ chức các chương trình thi đua, khuyến khích chi nhánh và cán bộ bán hàng tích cực giới thiệu sản phẩm. Đồng thời tăng cường truyền thông về lợi ích PSGCHH tới khách hàng qua các kênh truyền thông đa dạng. Mục tiêu tăng 50% số lượng khách hàng mới trong 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng marketing và kinh doanh VCB.

  4. Tăng cường phối hợp nội bộ và với các chi nhánh: Thiết lập quy trình phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban liên quan để xử lý hồ sơ, cấp hạn mức tín dụng và hỗ trợ khách hàng nhanh chóng, hiệu quả. Mục tiêu rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ xuống dưới 10 ngày làm việc. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý rủi ro, phòng tín dụng và chi nhánh VCB.

  5. Kiến nghị hoàn thiện khung pháp lý: Đề xuất Ngân hàng Nhà nước sửa đổi, bổ sung quy định cho phép mở rộng đối tượng tham gia thị trường PSGCHH, bao gồm cả hộ kinh doanh và cá nhân, đồng thời cho phép cơ chế chuyển đổi sang giao hàng thật theo thông lệ quốc tế. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo VCB phối hợp với các hiệp hội ngành nghề và cơ quan quản lý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các ngân hàng thương mại: Đặc biệt là các đơn vị đang hoặc có kế hoạch triển khai sản phẩm phái sinh hàng hóa, giúp hoàn thiện chiến lược phát triển sản phẩm, nâng cao năng lực quản trị rủi ro và tăng cường hiệu quả kinh doanh.

  2. Doanh nghiệp sản xuất và xuất nhập khẩu: Nhóm doanh nghiệp trong các ngành nông sản, kim loại, năng lượng có thể áp dụng các giải pháp phòng ngừa rủi ro giá cả hàng hóa để ổn định chi phí đầu vào, tối ưu hóa lợi nhuận và nâng cao khả năng cạnh tranh.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức tài chính: Tham khảo để xây dựng chính sách, quy định phù hợp nhằm thúc đẩy phát triển thị trường phái sinh hàng hóa, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp tiếp cận công cụ tài chính hiện đại.

  4. Nhà nghiên cứu và giảng viên trong lĩnh vực tài chính – ngân hàng: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo, bổ sung kiến thức về thị trường phái sinh hàng hóa tại Việt Nam, phục vụ công tác đào tạo và nghiên cứu khoa học.

Câu hỏi thường gặp

  1. PSGCHH là gì và tại sao doanh nghiệp nên sử dụng?
    PSGCHH là sản phẩm phái sinh giá cả hàng hóa giúp doanh nghiệp phòng ngừa rủi ro biến động giá hàng hóa cơ sở. Sử dụng PSGCHH giúp doanh nghiệp ổn định chi phí, bảo vệ biên lợi nhuận và chủ động trong kế hoạch sản xuất kinh doanh.

  2. Khách hàng nào đủ điều kiện sử dụng sản phẩm PSGCHH tại VCB?
    Khách hàng là tổ chức kinh tế được thành lập theo pháp luật Việt Nam, có giao dịch gốc còn hiệu lực, mục đích sử dụng để phòng ngừa rủi ro giá cả hàng hóa và có khả năng tài chính đảm bảo nghĩa vụ thanh toán.

  3. Các loại hợp đồng phái sinh phổ biến trong PSGCHH là gì?
    Bao gồm hợp đồng tương lai, hợp đồng quyền chọn, hợp đồng hoán đổi. Hợp đồng tiêu chuẩn được giao dịch trên sàn, hợp đồng không tiêu chuẩn giao dịch trên thị trường không tập trung (OTC).

  4. Lợi ích của doanh nghiệp khi sử dụng PSGCHH?
    Doanh nghiệp có thể cố định giá hàng hóa đầu vào hoặc đầu ra, giảm thiểu rủi ro giá cả, tối ưu hóa lợi nhuận và nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế.

  5. Ngân hàng thương mại đóng vai trò gì trong hoạt động PSGCHH?
    Ngân hàng là nhà môi giới, trung gian thanh toán, cung cấp dịch vụ tư vấn và hỗ trợ khách hàng giao dịch PSGCHH, đồng thời thực hiện giao dịch đối ứng với đối tác nước ngoài để cân bằng rủi ro.

Kết luận

  • PSGCHH là công cụ tài chính hiệu quả giúp doanh nghiệp Việt Nam phòng ngừa rủi ro biến động giá cả hàng hóa, góp phần ổn định hoạt động sản xuất kinh doanh.
  • VCB đã đạt được những kết quả tích cực trong phát triển hoạt động PSGCHH với sự tăng trưởng về số lượng khách hàng, doanh số giao dịch và lợi nhuận từ năm 2022 đến đầu năm 2024.
  • Thực trạng còn tồn tại như hạn chế về đa dạng sản phẩm, công tác bán hàng và nhận thức khách hàng cần được khắc phục để thúc đẩy phát triển bền vững.
  • Đề xuất các giải pháp đa dạng hóa sản phẩm, nâng cao năng lực nhân viên, phát triển công tác bán hàng, tăng cường phối hợp nội bộ và kiến nghị hoàn thiện khung pháp lý.
  • Tiếp tục triển khai các bước nghiên cứu và thực hiện các giải pháp trong năm 2024 nhằm đạt mục tiêu doanh số 270 triệu USD và mở rộng tệp khách hàng lên 35 doanh nghiệp.

Để nắm bắt cơ hội phát triển thị trường phái sinh hàng hóa, các doanh nghiệp và ngân hàng cần chủ động tiếp cận, ứng dụng các giải pháp phòng ngừa rủi ro giá cả hàng hóa. Hãy liên hệ với VCB để được tư vấn và hỗ trợ triển khai sản phẩm PSGCHH phù hợp với nhu cầu kinh doanh của bạn.