Tổng quan nghiên cứu

Huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên, với diện tích tự nhiên khoảng 42.173 ha, là vùng trung du miền núi có điều kiện tự nhiên thuận lợi cho phát triển cây ăn quả, đặc biệt là cây Na. Từ năm 2018 đến 2020, diện tích cây ăn quả trên địa bàn huyện tăng từ 1.730 ha lên 1.830 ha, đạt tốc độ phát triển bình quân khoảng 102,85 ha/năm. Giá trị sản phẩm thu hoạch trên 1 ha đất trồng cây ăn quả đạt trên 200 triệu đồng/năm, tăng 60 triệu đồng/ha so với năm 2018. Cây Na được trồng chủ yếu tại các xã Quang Sơn, Khe Mo, Tân Long với tổng diện tích khoảng 140 ha, chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu cây ăn quả của huyện.

Mặc dù cây Na có năng suất và doanh thu bình quân đạt 230,14 triệu đồng/ha, giá bán ổn định từ 25.000 đến 30.000 đồng/kg, hiệu quả sản xuất và tiêu thụ Na tại Đồng Hỷ chưa tương xứng với tiềm năng do sản phẩm chủ yếu tiêu thụ qua thương lái, thiếu sự liên kết trong chuỗi giá trị và chưa có hợp tác xã bao tiêu sản phẩm. Nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng sản xuất và tiêu thụ Na theo hướng bền vững, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp phát triển bền vững đến năm 2030, góp phần nâng cao giá trị kinh tế và ổn định thu nhập cho người dân địa phương.

Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn huyện Đồng Hỷ, sử dụng số liệu thứ cấp giai đoạn 2018-2020 và số liệu sơ cấp thu thập năm 2020-2021. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ nâng cao nhận thức về phát triển sản xuất và tiêu thụ Na bền vững mà còn cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển nông nghiệp địa phương, đồng thời hỗ trợ người nông dân nâng cao hiệu quả sản xuất và mở rộng thị trường tiêu thụ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển bền vững trong nông nghiệp, bao gồm:

  • Lý thuyết phát triển bền vững: Được định nghĩa theo báo cáo WCED (1987) là sự phát triển đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai. Trong nông nghiệp, phát triển bền vững bao gồm ba trụ cột: môi trường, kinh tế và xã hội, đảm bảo khai thác hợp lý nguồn lực tự nhiên, nâng cao hiệu quả kinh tế và công bằng xã hội.

  • Mô hình chuỗi giá trị nông sản: Tập trung vào liên kết giữa các khâu sản xuất, chế biến, tiêu thụ nhằm nâng cao giá trị sản phẩm và hiệu quả kinh tế cho người sản xuất.

  • Khái niệm sản xuất và tiêu thụ nông sản: Sản xuất là quá trình kết hợp các yếu tố đầu vào để tạo ra sản phẩm, tiêu thụ là quá trình chuyển giao sản phẩm từ người sản xuất đến người tiêu dùng, bao gồm các hoạt động nghiên cứu thị trường, tổ chức bán hàng và dịch vụ hậu mãi.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: phát triển bền vững, sản xuất nông nghiệp, tiêu thụ sản phẩm, chuỗi giá trị, thị trường nông sản, và các yếu tố ảnh hưởng đến sản xuất và tiêu thụ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập và phân tích dữ liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo thống kê huyện Đồng Hỷ giai đoạn 2018-2020, các văn bản pháp luật liên quan đến phát triển nông nghiệp và tiêu thụ sản phẩm. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp 120 hộ trồng Na tại các xã trọng điểm như Quang Sơn, Khe Mo, Tân Long trong năm 2020-2021.

  • Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích (purposive sampling) nhằm đảm bảo đại diện cho các hộ trồng Na có quy mô và điều kiện sản xuất khác nhau.

  • Phương pháp phân tích: Dữ liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm Microsoft Excel 2010, kết hợp với phân tích thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, và phân tích nhân tố ảnh hưởng. Các chỉ tiêu nghiên cứu bao gồm diện tích trồng, năng suất, sản lượng, chi phí đầu tư, doanh thu, kênh tiêu thụ, và các yếu tố ảnh hưởng đến sản xuất và tiêu thụ Na.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 5/2020 đến tháng 5/2021, bao gồm giai đoạn thu thập số liệu, xử lý và phân tích dữ liệu, thảo luận kết quả và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Diện tích và năng suất cây Na tăng trưởng ổn định: Diện tích trồng Na tại huyện Đồng Hỷ tăng bình quân 12,85%/năm trong giai đoạn 2018-2020, đạt 140 ha năm 2020. Năng suất bình quân đạt khoảng 15 tấn/ha, với sản lượng tổng khoảng 2.100 tấn/năm.

  2. Doanh thu và hiệu quả kinh tế cao hơn so với cây trồng khác: Doanh thu bình quân đạt 230,14 triệu đồng/ha, cao hơn nhiều so với các cây trồng truyền thống như ngô, lúa. Giá bán Na ổn định, dao động từ 25.000 đến 30.000 đồng/kg, đầu mùa có thể lên tới 50.000-70.000 đồng/kg.

  3. Tiêu thụ sản phẩm chủ yếu qua thương lái, thiếu liên kết chuỗi giá trị: Khoảng 70% sản phẩm Na được tiêu thụ qua thương lái và chợ truyền thống, dẫn đến tình trạng bị ép giá và rủi ro thị trường cao. Chưa có hợp tác xã hay tổ chức liên kết nào đảm nhận vai trò bao tiêu sản phẩm và hỗ trợ đầu vào.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến sản xuất và tiêu thụ Na: Bao gồm chính sách và quy hoạch vùng trồng, tổ chức quản lý sản xuất, nguồn lực đầu tư, thị trường tiêu thụ và quảng bá sản phẩm, cùng các yếu tố tự nhiên như đất đai, khí hậu. Ví dụ, xã Quang Sơn có điều kiện đất đá vôi phù hợp nhất, tạo lợi thế phát triển Na.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy cây Na là cây trồng có tiềm năng phát triển kinh tế cao tại huyện Đồng Hỷ, phù hợp với điều kiện tự nhiên và nhu cầu thị trường. Việc tăng diện tích và năng suất phản ánh sự chuyển đổi cơ cấu cây trồng theo hướng nâng cao giá trị kinh tế. Tuy nhiên, hiệu quả sản xuất chưa được tối ưu do thiếu sự liên kết trong chuỗi giá trị và kênh tiêu thụ còn manh mún, chủ yếu qua thương lái.

So sánh với các địa phương như huyện Đông Triều (Quảng Ninh) và Chi Lăng (Lạng Sơn), nơi đã xây dựng được hợp tác xã, áp dụng quy trình VietGAP và phát triển thương hiệu Na, huyện Đồng Hỷ còn nhiều hạn chế trong tổ chức sản xuất và tiêu thụ. Việc thiếu các tổ chức trung gian như hợp tác xã khiến người nông dân dễ bị ép giá và khó tiếp cận thị trường lớn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng diện tích và doanh thu Na giai đoạn 2018-2020, bảng phân tích kênh tiêu thụ sản phẩm và biểu đồ so sánh hiệu quả kinh tế giữa Na và các cây trồng khác. Những phân tích này giúp minh họa rõ nét tiềm năng và thách thức trong phát triển sản xuất và tiêu thụ Na tại huyện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Quy hoạch vùng sản xuất Na tập trung và bền vững: Đề xuất UBND huyện phối hợp với các ngành chức năng rà soát, điều chỉnh quy hoạch vùng trồng Na tại các xã Quang Sơn, Khe Mo, Tân Long nhằm hình thành vùng sản xuất chuyên canh, tập trung, đảm bảo điều kiện đất đai và khí hậu phù hợp. Thời gian thực hiện từ 2022-2025.

  2. Thành lập và phát triển hợp tác xã, tổ hợp tác sản xuất và tiêu thụ Na: Khuyến khích người dân liên kết thành các tổ chức hợp tác xã để quản lý sản xuất, cung ứng vật tư đầu vào và bao tiêu sản phẩm, giảm thiểu rủi ro thị trường, nâng cao giá trị sản phẩm. Chủ thể thực hiện là chính quyền địa phương và ngành nông nghiệp, trong giai đoạn 2022-2024.

  3. Ứng dụng khoa học kỹ thuật và nâng cao chất lượng giống: Tổ chức tập huấn kỹ thuật trồng, chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh theo hướng VietGAP, sử dụng giống Na chất lượng cao, phù hợp với điều kiện địa phương nhằm tăng năng suất và chất lượng sản phẩm. Thời gian triển khai liên tục từ 2022 trở đi.

  4. Xây dựng thương hiệu và phát triển thị trường tiêu thụ: Đẩy mạnh công tác quảng bá, xây dựng nhãn hiệu tập thể “Na Đồng Hỷ”, phối hợp với các doanh nghiệp phân phối, siêu thị để mở rộng thị trường tiêu thụ trong và ngoài tỉnh. Thời gian thực hiện từ 2023-2026.

  5. Hỗ trợ vốn và chính sách ưu đãi cho người trồng Na: Tạo điều kiện vay vốn ưu đãi, hỗ trợ kỹ thuật và chính sách thuế nhằm khuyến khích đầu tư phát triển sản xuất Na bền vững. Chủ thể thực hiện là các ngân hàng, cơ quan quản lý nhà nước, trong giai đoạn 2022-2025.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Người nông dân trồng Na tại huyện Đồng Hỷ: Nghiên cứu cung cấp thông tin về kỹ thuật trồng, chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh và các giải pháp nâng cao hiệu quả sản xuất, giúp người dân nâng cao thu nhập và phát triển bền vững.

  2. Các hợp tác xã, tổ hợp tác nông nghiệp: Tài liệu giúp các tổ chức này hiểu rõ về chuỗi giá trị, vai trò trong liên kết sản xuất và tiêu thụ, từ đó xây dựng mô hình hoạt động hiệu quả, hỗ trợ thành viên phát triển sản xuất.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, quy hoạch vùng sản xuất, hỗ trợ phát triển thị trường và thúc đẩy phát triển nông nghiệp bền vững tại địa phương.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp: Tài liệu là nguồn tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển sản xuất nông nghiệp theo hướng bền vững, đặc biệt trong lĩnh vực cây ăn quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cây Na lại phù hợp để phát triển tại huyện Đồng Hỷ?
    Cây Na thích hợp với đất đá vôi và khí hậu trung du miền núi như Đồng Hỷ. Đặc tính chịu hạn tốt, ít sâu bệnh và cho năng suất ổn định giúp cây phù hợp với điều kiện tự nhiên địa phương.

  2. Hiện nay, kênh tiêu thụ Na tại Đồng Hỷ gặp những khó khăn gì?
    Phần lớn sản phẩm tiêu thụ qua thương lái và chợ truyền thống, thiếu sự liên kết trong chuỗi giá trị, dẫn đến bị ép giá và rủi ro thị trường cao, chưa có hợp tác xã bao tiêu sản phẩm.

  3. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả sản xuất Na?
    Ứng dụng kỹ thuật trồng theo VietGAP, sử dụng giống chất lượng, tập huấn kỹ thuật cho người dân và tổ chức sản xuất theo nhóm, hợp tác xã để tăng năng suất và chất lượng sản phẩm.

  4. Làm thế nào để mở rộng thị trường tiêu thụ Na Đồng Hỷ?
    Xây dựng thương hiệu, quảng bá sản phẩm, liên kết với doanh nghiệp phân phối, siêu thị và phát triển các kênh tiêu thụ hiện đại giúp mở rộng thị trường trong và ngoài tỉnh.

  5. Vai trò của chính sách hỗ trợ trong phát triển sản xuất Na là gì?
    Chính sách hỗ trợ vốn, kỹ thuật, thuế và quy hoạch vùng trồng giúp người dân đầu tư phát triển sản xuất bền vững, giảm rủi ro và nâng cao giá trị sản phẩm trên thị trường.

Kết luận

  • Cây Na tại huyện Đồng Hỷ có tiềm năng phát triển lớn với diện tích tăng bình quân 12,85%/năm và doanh thu bình quân đạt trên 230 triệu đồng/ha.
  • Hiệu quả sản xuất Na vượt trội so với các cây trồng truyền thống, tuy nhiên tiêu thụ sản phẩm còn nhiều hạn chế do thiếu liên kết và tổ chức sản xuất.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính gồm quy hoạch vùng trồng, tổ chức quản lý, nguồn lực đầu tư, thị trường tiêu thụ và điều kiện tự nhiên.
  • Luận văn đề xuất 6 giải pháp trọng tâm về quy hoạch, tổ chức sản xuất, kỹ thuật, thị trường và chính sách nhằm phát triển sản xuất và tiêu thụ Na bền vững đến năm 2030.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý, hợp tác xã và người dân phối hợp thực hiện các giải pháp để nâng cao giá trị và phát triển bền vững cây Na tại huyện Đồng Hỷ.

Hành động tiếp theo: Triển khai các giải pháp đề xuất, xây dựng kế hoạch chi tiết và tổ chức tập huấn kỹ thuật cho người dân, đồng thời đẩy mạnh xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường tiêu thụ Na Đồng Hỷ.