Tổng quan nghiên cứu
Theo kết quả điều tra của Viện Dược liệu, Việt Nam ghi nhận khoảng 3.948 loài cây thuốc, trong đó chỉ khoảng 10% là cây thuốc trồng, còn lại chủ yếu là cây thuốc tự nhiên. Do không đáp ứng đủ nhu cầu trong nước, khoảng 80% dược liệu hiện nay được nhập khẩu. Sản xuất dược liệu trong nước còn thiếu quy hoạch và chưa đạt tiêu chuẩn quản lý chất lượng GACP của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), với chỉ 18 trong số 300 cây dược liệu được cấp chứng chỉ GACP. Thực trạng này đặt ra thách thức lớn về chất lượng và đầu ra cho sản phẩm dược liệu trong nước.
Cây dược liệu Cà gai leo được đánh giá là loại cây phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng tại huyện Yên Thủy, tỉnh Hòa Bình, có nhiều tác dụng đối với sức khỏe, đặc biệt là các bệnh liên quan đến gan. Từ năm 2016, UBND huyện Yên Thủy đã phê duyệt các dự án liên kết sản xuất và tiêu thụ cây Cà gai leo với tổng diện tích trên 150 ha, thu hút hơn 419 hộ dân tham gia. Dự án có tổng vốn đầu tư trên 6,1 tỷ đồng, trong đó vốn WB chiếm hơn 4,2 tỷ đồng.
Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng sản xuất cây dược liệu Cà gai leo và hoạt động của các tác nhân tham gia trong chuỗi giá trị sản phẩm trên địa bàn huyện Yên Thủy, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế và phát triển bền vững. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2019 với khảo sát sơ cấp tháng 7 năm 2020, phạm vi nghiên cứu tại huyện Yên Thủy, tỉnh Hòa Bình.
Việc phát triển cây dược liệu Cà gai leo theo chuỗi giá trị không chỉ góp phần nâng cao thu nhập cho người nông dân mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương, đảm bảo an toàn thực phẩm và nâng cao chất lượng sản phẩm dược liệu trong bối cảnh thị trường trong nước và quốc tế ngày càng cạnh tranh.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn áp dụng hai khung lý thuyết chính về chuỗi giá trị và chuỗi cung ứng:
Chuỗi giá trị theo Michael Porter (1985): Chuỗi giá trị bao gồm các hoạt động chính (nhập nguyên liệu, sản xuất, vận chuyển, marketing và bán hàng, dịch vụ) và các hoạt động hỗ trợ (hạ tầng, quản trị nhân lực, công nghệ, mua sắm). Mỗi hoạt động gia tăng giá trị cho sản phẩm, tạo lợi thế cạnh tranh và quyết định mức lợi nhuận của doanh nghiệp.
Chuỗi giá trị theo Kaplinsky và Morris (2001): Chuỗi giá trị là toàn bộ các hoạt động từ ý tưởng đến sản phẩm cuối cùng, bao gồm xác định tác nhân, lập sơ đồ chuỗi, phân tích dòng sản phẩm, giá trị gia tăng, phương thức liên kết, phân phối lợi ích và quản trị chuỗi. Phương pháp này giúp đánh giá hiệu quả vận hành và sức mạnh thị trường của các tác nhân trong chuỗi.
Các khái niệm chính được sử dụng gồm: chuỗi giá trị nông nghiệp, giá trị gia tăng, chuỗi cung ứng, liên kết sản xuất - tiêu thụ, và phát triển bền vững.
Phương pháp nghiên cứu
Nguồn dữ liệu:
- Số liệu thứ cấp thu thập từ các báo cáo của UBND huyện Yên Thủy, Viện Dược liệu, các doanh nghiệp và hợp tác xã trên địa bàn.
- Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp 419 hộ nông dân trồng Cà gai leo và các doanh nghiệp chế biến, tiêu thụ trong tháng 7 năm 2020.
Phương pháp chọn mẫu:
Sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích (purposive sampling) nhằm đảm bảo đại diện cho các tác nhân chính trong chuỗi giá trị gồm nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp chế biến và người tiêu dùng.Phương pháp phân tích:
- Phân tích định lượng về diện tích, sản lượng, chi phí, doanh thu và lợi nhuận của từng khâu trong chuỗi.
- Phân tích định tính về mối quan hệ giữa các tác nhân, phân phối lợi ích, điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức (SWOT).
- Sử dụng mô hình chuỗi giá trị để lập sơ đồ chuỗi, xác định giá trị gia tăng và phân tích hiệu quả vận hành chuỗi.
Timeline nghiên cứu:
- Thu thập số liệu thứ cấp: 2017-2019
- Khảo sát sơ cấp: Tháng 7 năm 2020
- Phân tích và tổng hợp kết quả: Tháng 8-10 năm 2020
- Viết luận văn và hoàn thiện: Tháng 11-12 năm 2020
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Diện tích và sản lượng cây Cà gai leo:
Diện tích trồng Cà gai leo tại huyện Yên Thủy đã tăng từ khoảng 30 ha năm 2016 lên trên 150 ha năm 2020, với năng suất trung bình đạt khoảng 3 tấn/ha. Sản lượng tăng trưởng bình quân khoảng 20% mỗi năm, góp phần nâng cao thu nhập cho nông dân.Chi phí và lợi nhuận sản xuất:
Chi phí trung bình đầu tư cho 1 ha Cà gai leo khoảng 25 triệu đồng, trong đó chi phí thu gom và sơ chế chiếm khoảng 30%. Lợi nhuận bình quân của nông hộ đạt khoảng 40 triệu đồng/ha/năm, cao hơn nhiều so với các cây trồng truyền thống trên địa bàn.Phân phối lợi ích trong chuỗi giá trị:
Doanh nghiệp chế biến chiếm khoảng 45% giá trị gia tăng, nông dân chiếm khoảng 30%, còn lại là các khâu trung gian và phân phối. Sự liên kết chặt chẽ giữa nông dân và doanh nghiệp qua hợp đồng bao tiêu sản phẩm giúp ổn định đầu ra và giá bán.Hoạt động hỗ trợ và chính sách:
UBND huyện và tỉnh đã phê duyệt các chính sách hỗ trợ vốn đầu tư, kỹ thuật và xúc tiến thương mại. Tuy nhiên, việc áp dụng công nghệ chế biến còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm và khả năng cạnh tranh trên thị trường.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy phát triển cây Cà gai leo theo chuỗi giá trị tại huyện Yên Thủy đã tạo ra giá trị kinh tế rõ rệt, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương. Việc tăng diện tích trồng và sản lượng phản ánh sự phù hợp của cây với điều kiện tự nhiên và sự quan tâm đầu tư của chính quyền địa phương.
Phân phối lợi ích trong chuỗi giá trị còn chưa đồng đều, doanh nghiệp chế biến chiếm tỷ trọng lớn nhất, trong khi nông dân vẫn còn hạn chế về kỹ thuật và quyền thương lượng. So sánh với các nghiên cứu về chuỗi giá trị nông sản tại các địa phương khác như Hàm Yên (Tuyên Quang) và Thanh Sơn (Phú Thọ), việc liên kết chặt chẽ giữa các tác nhân và ứng dụng công nghệ cao là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả chuỗi.
Việc áp dụng các chính sách hỗ trợ và phát triển công nghệ chế biến cần được tăng cường để nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng tiêu chuẩn GACP và mở rộng thị trường tiêu thụ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng diện tích, bảng phân tích chi phí - lợi nhuận và sơ đồ chuỗi giá trị minh họa phân phối lợi ích giữa các tác nhân.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường liên kết chuỗi giá trị:
Khuyến khích hình thành các hợp tác xã và liên kết giữa nông dân với doanh nghiệp chế biến để đảm bảo đầu ra ổn định, nâng cao quyền thương lượng và chia sẻ lợi ích công bằng. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: UBND huyện, các hợp tác xã, doanh nghiệp.Ứng dụng công nghệ chế biến hiện đại:
Đầu tư nâng cấp công nghệ chế biến, áp dụng tiêu chuẩn GACP và các quy trình quản lý chất lượng nhằm nâng cao giá trị sản phẩm và khả năng cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế. Thời gian: 2-3 năm. Chủ thể: Doanh nghiệp chế biến, Sở Khoa học và Công nghệ.Đào tạo và chuyển giao kỹ thuật cho nông dân:
Tổ chức các khóa đào tạo về kỹ thuật trồng, thu hoạch và sơ chế Cà gai leo theo tiêu chuẩn an toàn, giúp nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Trung tâm Khuyến nông, các hợp tác xã.Xây dựng thương hiệu và xúc tiến thị trường:
Phát triển thương hiệu sản phẩm Cà gai leo huyện Yên Thủy, đồng thời đẩy mạnh hoạt động quảng bá, xúc tiến thương mại trong và ngoài nước để mở rộng thị trường tiêu thụ. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: UBND huyện, Hiệp hội Dược liệu, doanh nghiệp.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Nông dân và hợp tác xã trồng dược liệu:
Giúp hiểu rõ về chuỗi giá trị, cách thức liên kết và nâng cao hiệu quả sản xuất, từ đó tăng thu nhập và ổn định đầu ra sản phẩm.Doanh nghiệp chế biến và kinh doanh dược liệu:
Cung cấp thông tin về phân tích chuỗi giá trị, phân phối lợi ích và các giải pháp nâng cao chất lượng sản phẩm, giúp doanh nghiệp phát triển bền vững.Cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương:
Là cơ sở để xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển cây dược liệu theo chuỗi giá trị, thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn và bảo đảm an toàn thực phẩm.Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, nông nghiệp:
Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích chuỗi giá trị và các bài học kinh nghiệm trong phát triển sản xuất nông sản theo chuỗi giá trị.
Câu hỏi thường gặp
Chuỗi giá trị là gì và tại sao quan trọng trong phát triển cây dược liệu?
Chuỗi giá trị là tập hợp các hoạt động từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm, mỗi khâu gia tăng giá trị cho sản phẩm. Phát triển theo chuỗi giúp nâng cao hiệu quả kinh tế, đảm bảo chất lượng và ổn định đầu ra cho cây dược liệu.Tại sao cây Cà gai leo phù hợp với huyện Yên Thủy?
Cà gai leo thích nghi tốt với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng của huyện, dễ trồng, ít sâu bệnh, thu hoạch nhanh (khoảng 3 tháng), mang lại hiệu quả kinh tế cao so với cây trồng khác.Các tác nhân chính trong chuỗi giá trị cây Cà gai leo gồm những ai?
Bao gồm nông dân trồng, hợp tác xã, doanh nghiệp chế biến, thương lái và người tiêu dùng cuối cùng. Mỗi tác nhân đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra giá trị và phân phối lợi ích.Những khó khăn chính trong phát triển chuỗi giá trị cây Cà gai leo là gì?
Bao gồm hạn chế về công nghệ chế biến, phân phối lợi ích chưa đồng đều, thiếu liên kết chặt chẽ giữa các tác nhân, và thị trường tiêu thụ còn hạn chế.Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị cây Cà gai leo?
Tăng cường liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp, ứng dụng công nghệ chế biến hiện đại, đào tạo kỹ thuật cho nông dân, xây dựng thương hiệu và xúc tiến thị trường là những giải pháp then chốt.
Kết luận
- Phát triển cây dược liệu Cà gai leo theo chuỗi giá trị tại huyện Yên Thủy đã góp phần nâng cao diện tích trồng, sản lượng và thu nhập cho người dân.
- Chuỗi giá trị giúp phân phối lợi ích công bằng hơn giữa các tác nhân, đồng thời tạo điều kiện ổn định đầu ra và nâng cao chất lượng sản phẩm.
- Việc áp dụng công nghệ chế biến và quản lý chất lượng còn hạn chế, cần được đầu tư và nâng cao để đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.
- Các chính sách hỗ trợ và liên kết giữa nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp là yếu tố quyết định sự phát triển bền vững của chuỗi.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường liên kết, ứng dụng công nghệ, đào tạo kỹ thuật và xây dựng thương hiệu sẽ giúp phát triển cây Cà gai leo hiệu quả hơn trong giai đoạn tiếp theo.
Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và ứng dụng mô hình chuỗi giá trị cho các cây dược liệu khác tại địa phương.
Call to action: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và nông dân cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp phát triển chuỗi giá trị, góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế và phát triển bền vững ngành dược liệu Việt Nam.