Tổng quan nghiên cứu

Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long, tỉnh Ninh Bình, với diện tích 2.736 ha, là vùng đất ngập nước nội đồng lớn nhất đồng bằng Bắc Bộ, chứa đựng đa dạng sinh học phong phú và nhiều loài động thực vật quý hiếm, trong đó có loài Voọc quần đùi trắng – một trong 25 loài linh trưởng đang bị đe dọa tuyệt chủng toàn cầu. Từ năm 2010, Vân Long được công nhận là vùng ngập nước Ramsar thứ 9 của Việt Nam và thứ 2.360 trên thế giới, đồng thời là điểm đến hấp dẫn cho du lịch sinh thái (DLST). Tuy nhiên, sự phát triển kinh tế-xã hội và các hoạt động khai thác tài nguyên chưa bền vững đã gây áp lực lên hệ sinh thái và môi trường tự nhiên tại đây.

Nghiên cứu nhằm mục tiêu phát triển du lịch sinh thái bền vững gắn với bảo tồn tài nguyên tại khu bảo tồn này, tập trung đánh giá tiềm năng, thực trạng và các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển DLST, đồng thời đề xuất các giải pháp phù hợp. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 7 xã thuộc huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình, trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 5 năm 2020. Việc phát triển DLST tại Vân Long không chỉ góp phần bảo tồn đa dạng sinh học mà còn thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế địa phương, nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống cộng đồng dân cư, đồng thời đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của khách du lịch trong và ngoài nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về du lịch sinh thái và phát triển bền vững, bao gồm:

  • Khái niệm du lịch sinh thái (DLST): DLST là loại hình du lịch diễn ra trong các vùng có hệ sinh thái tự nhiên được bảo tồn tốt, nhằm mục đích nghiên cứu, thưởng thức cảnh quan, động thực vật và giá trị văn hóa bản địa, đồng thời có tính giáo dục môi trường và hỗ trợ bảo tồn tài nguyên thiên nhiên.

  • Nguyên tắc phát triển bền vững trong DLST: Bao gồm bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, hỗ trợ kinh tế địa phương, đảm bảo sự tham gia của cộng đồng và giáo dục môi trường cho du khách.

  • Mô hình mối quan hệ giữa DLST và khu bảo tồn thiên nhiên (KBTTN): Mối quan hệ có thể là độc lập, hỗ trợ hoặc mâu thuẫn, phụ thuộc vào mức độ quản lý và quy hoạch phát triển du lịch.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: đa dạng sinh học, sức chịu tải sinh thái, du lịch cộng đồng, và phát triển bền vững.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Kết hợp dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo, thống kê của UBND xã Gia Vân, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Ninh Bình, Ban quản lý rừng đặc dụng Hoa Lư – Vân Long, cùng các tài liệu pháp luật liên quan; và dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát thực địa, phỏng vấn sâu, phiếu điều tra xã hội học với 160 phiếu (100 phiếu khách du lịch, 50 phiếu cộng đồng dân cư, 10 phiếu doanh nghiệp và cơ quan quản lý).

  • Phương pháp phân tích: Thống kê mô tả, so sánh số liệu khách du lịch và doanh thu qua các năm (2017-2019), tính toán sức chịu tải sinh thái dựa trên các hệ số hiệu chỉnh về sinh thái, vật lý, xã hội và quản lý; phân tích SWOT để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong phát triển DLST tại Vân Long.

  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 1 đến tháng 5 năm 2020, bao gồm khảo sát thực địa, thu thập và xử lý số liệu, phân tích kết quả và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng khách du lịch: Lượng khách đến Vân Long tăng từ 42.100 lượt năm 2017 lên 60.847 lượt năm 2019, trong đó khách quốc tế chiếm đa số, chủ yếu từ Pháp, Hàn Quốc và Nhật Bản. Doanh thu du lịch cũng tăng từ khoảng 1,7 tỷ đồng năm 2015 lên gần 2,8 tỷ đồng năm 2019.

  2. Phát triển cơ sở vật chất: Khu trung tâm đón tiếp tại xã Gia Vân thu hút 5 dự án đầu tư với tổng vốn trên 18 tỷ đồng, bao gồm nhà truyền thông, nhà chuyên gia, khu trưng bày mẫu vật và các khu nghỉ dưỡng sinh thái. Tuy nhiên, cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch cộng đồng và homestay còn hạn chế, chưa đáp ứng đủ nhu cầu lưu trú và giải trí.

  3. Vai trò cộng đồng địa phương: Hơn 700 lao động địa phương được tạo việc làm thường xuyên từ các hoạt động du lịch như chèo thuyền, làm homestay, bán hàng lưu niệm. Thu nhập bình quân của người tham gia du lịch đạt từ 1 đến 3 triệu đồng/tháng, góp phần giảm nghèo và nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường.

  4. Tác động môi trường và xã hội: Mức độ ô nhiễm môi trường do du lịch còn thấp, nhờ công tác quản lý, thu gom rác thải và giám sát chặt chẽ. An ninh trật tự ổn định, chưa phát sinh các tệ nạn xã hội nghiêm trọng. Tuy nhiên, áp lực từ hoạt động du lịch và khai thác tài nguyên vẫn tiềm ẩn nguy cơ làm suy giảm đa dạng sinh học nếu không được kiểm soát.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng khách du lịch và doanh thu cho thấy tiềm năng phát triển DLST tại Vân Long là rất lớn, nhất là khi có sự đầu tư cơ sở vật chất và sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương. Mô hình du lịch homestay và du lịch cộng đồng đã góp phần nâng cao thu nhập và ý thức bảo vệ môi trường, phù hợp với nguyên tắc phát triển bền vững.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc quản lý sức chịu tải sinh thái và quy hoạch phát triển du lịch tại Vân Long còn nhiều hạn chế, đặc biệt về hạ tầng và dịch vụ giải trí, dẫn đến lượng khách lưu trú thấp. Việc áp dụng các biện pháp quản lý chặt chẽ, tăng cường giáo dục môi trường và phát triển sản phẩm du lịch đa dạng sẽ giúp cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo tồn tài nguyên.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng khách du lịch và doanh thu qua các năm, bảng đánh giá mức độ hài lòng của du khách về dịch vụ, cũng như sơ đồ SWOT thể hiện các yếu tố thuận lợi và thách thức.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư cơ sở hạ tầng du lịch: Nâng cấp hệ thống giao thông, bến thuyền, nhà nghỉ homestay và các điểm vui chơi giải trí nhằm tăng thời gian lưu trú và trải nghiệm của du khách. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Ban quản lý KBT, doanh nghiệp du lịch; thời gian: 2-3 năm.

  2. Phát triển du lịch cộng đồng và homestay: Hỗ trợ vốn, đào tạo kỹ năng phục vụ, quản lý và bảo tồn cho cộng đồng dân cư, khuyến khích sự tham gia trực tiếp của người dân trong hoạt động du lịch. Chủ thể: Ban quản lý KBT, các tổ chức phi chính phủ, cộng đồng địa phương; thời gian: liên tục.

  3. Quản lý sức chịu tải sinh thái: Áp dụng các hệ số hiệu chỉnh để kiểm soát số lượng khách du lịch phù hợp với khả năng chịu tải của hệ sinh thái, tránh quá tải và suy thoái tài nguyên. Chủ thể: Ban quản lý KBT, chính quyền địa phương; thời gian: ngay lập tức và duy trì thường xuyên.

  4. Tăng cường công tác giáo dục và truyền thông bảo tồn: Tổ chức các chương trình giáo dục môi trường cho du khách và cộng đồng, nâng cao nhận thức về bảo vệ đa dạng sinh học và phát triển bền vững. Chủ thể: Ban quản lý KBT, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch; thời gian: hàng năm.

  5. Xúc tiến quảng bá du lịch: Đẩy mạnh quảng bá hình ảnh du lịch sinh thái Vân Long qua các kênh truyền thông trong và ngoài nước, hợp tác với các hãng lữ hành quốc tế để thu hút khách du lịch chất lượng cao. Chủ thể: Sở Du lịch, doanh nghiệp lữ hành; thời gian: 1-2 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý và hoạch định chính sách du lịch: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phát triển du lịch sinh thái bền vững, quản lý tài nguyên thiên nhiên hiệu quả.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành môi trường, du lịch: Tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu, đánh giá tiềm năng và tác động của du lịch sinh thái tại khu bảo tồn thiên nhiên.

  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư du lịch: Thông tin chi tiết về tiềm năng, cơ hội đầu tư và các giải pháp phát triển du lịch sinh thái tại Vân Long, giúp định hướng chiến lược kinh doanh.

  4. Cộng đồng dân cư và tổ chức phi chính phủ: Hiểu rõ vai trò và lợi ích của cộng đồng trong phát triển du lịch sinh thái, từ đó tăng cường sự tham gia và bảo vệ môi trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Du lịch sinh thái khác gì so với du lịch truyền thống?
    Du lịch sinh thái tập trung vào bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, giáo dục môi trường và hỗ trợ cộng đồng địa phương, trong khi du lịch truyền thống thường chú trọng giải trí và nghỉ dưỡng mà ít quan tâm đến bảo vệ môi trường.

  2. Tại sao cần quản lý sức chịu tải sinh thái trong du lịch?
    Quản lý sức chịu tải giúp kiểm soát số lượng khách phù hợp với khả năng phục hồi của hệ sinh thái, tránh quá tải gây suy thoái tài nguyên và mất cân bằng môi trường.

  3. Cộng đồng địa phương đóng vai trò gì trong phát triển du lịch sinh thái?
    Cộng đồng là người trực tiếp tham gia cung cấp dịch vụ, bảo vệ môi trường và truyền tải giá trị văn hóa, góp phần tạo ra trải nghiệm du lịch chân thực và bền vững.

  4. Những thách thức lớn nhất trong phát triển du lịch sinh thái tại Vân Long là gì?
    Bao gồm hạn chế về cơ sở hạ tầng, thiếu điểm vui chơi giải trí, quản lý chưa chặt chẽ sức chịu tải, và nguy cơ tác động tiêu cực đến đa dạng sinh học nếu không kiểm soát tốt.

  5. Làm thế nào để du lịch sinh thái góp phần bảo tồn đa dạng sinh học?
    Thông qua việc giáo dục du khách, tạo nguồn thu hỗ trợ bảo tồn, khuyến khích cộng đồng tham gia bảo vệ tài nguyên và phát triển các hoạt động du lịch thân thiện với môi trường.

Kết luận

  • Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long có tiềm năng lớn để phát triển du lịch sinh thái bền vững, góp phần bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển kinh tế địa phương.
  • Lượng khách du lịch và doanh thu tăng trưởng ổn định trong giai đoạn 2017-2019, với sự tham gia tích cực của cộng đồng dân cư qua các mô hình homestay và du lịch cộng đồng.
  • Cơ sở hạ tầng và dịch vụ du lịch còn hạn chế, cần được đầu tư nâng cấp để tăng thời gian lưu trú và trải nghiệm của du khách.
  • Quản lý sức chịu tải sinh thái và giáo dục môi trường là yếu tố then chốt để đảm bảo phát triển du lịch bền vững, tránh tác động tiêu cực đến tài nguyên thiên nhiên.
  • Các giải pháp đề xuất cần được triển khai đồng bộ trong 2-3 năm tới, với sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương nhằm phát huy tối đa lợi ích kinh tế, xã hội và môi trường.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý và doanh nghiệp du lịch nên ưu tiên đầu tư cơ sở hạ tầng, phát triển sản phẩm du lịch đa dạng và tăng cường công tác quản lý, giáo dục bảo tồn để khai thác hiệu quả tiềm năng du lịch sinh thái tại Vân Long.