Thực Trạng Và Giải Pháp Phát Triển Cây Xoài Tròn Yên Châu Gắn Với Chuỗi Giá Trị

• Tác giả: Lường Văn Vinh
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Hữu Thọ
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Phát triển nông thôn
• Đề tài: Giải Pháp Phát Triển Cây Xoài Tròn Yên Châu Gắn Với Chuỗi Giá Trị
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. MỞ ĐẦU
• 1.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học thực tiễn
• 2. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI
• 2.1. Cơ sở lý luận và ý nghĩa của đề tài nghiên cứu
• 2.1.1. Một số khái niệm cơ bản về chuỗi giá trị
• 3. CHƯƠNG 2: ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu
• 3.1.1. Điều kiện tự nhiên
• 3.1.2. Một số đặc điểm về kinh tế - xã hội huyện Yên Châu
• 3.1.3. Khái quát về sản xuất nông nghiệp huyện Yên Châu năm 2015-2017
• 3.2. Nội dung nghiên cứu
• 3.2.1. Câu hỏi nghiên cứu
• 3.2.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 3.2.3. Nội dung nghiên cứu của đề tài
• 3.3. Phương pháp nghiên cứu
• 3.3.1. Phương pháp thu thập thông tin
• 3.3.2. Phương pháp chọn mẫu điều tra
• 3.3.3. Phương pháp phân tích dữ liệu
• 3.3.4. Hệ thống các chỉ tiêu phân tích
• 3.3.5. Phương pháp phân tích chi phí lợi nhuận trong chuỗi
• 4. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Thực trạng phát triển sản xuất xoài tròn ở Yên Châu
• 4.2. Phân tích chuỗi giá trị của Xoài tròn tại huyện Yên Châu
• 4.2.1. Các tác nhân tham gia chuỗi giá trị xoài tròn huyện Yên Châu
• 4.2.2. Phân tích chi phí, lợi nhuận của các tác nhân tham gia vào chuỗi giá trị xoài tròn tại Yên Châu
• 4.2.3. Sự hình thành giá và giá trị gia tăng của các tác nhân trong kênh tiêu thụ
• 4.2.4. Đánh giá chung về chuỗi giá trị xoài huyện Yên Châu
• 4.2.5. Phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức
• 4.3. Các vấn đề cần giải quyết
• 4.4. Một số giải pháp phát triển chuỗi giá trị xoài tròn Yên Châu
• 4.4.1. Công tác quy hoạch
• 4.4.2. Các biện pháp kỹ thuật
• 4.4.3. Các biện pháp kinh tế
• 4.4.4. Marketing sản phẩm xoài tròn Yên Châu
• 4.4.5. Nâng cấp phát triển chuỗi cung ứng sản phẩm xoài tròn chất lượng cao
• 4.4.6. Mở rộng thị trường tiêu thụ
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Phát Triển Xoài Tròn Yên Châu và Chuỗi Giá Trị

Yên Châu, một huyện miền núi biên giới của tỉnh Sơn La, đang đối mặt với nhiều thách thức trong phát triển kinh tế - xã hội. Trong bối cảnh đó, xoài tròn Yên Châu nổi lên như một cây trồng tiềm năng, có khả năng tạo ra nguồn thu nhập ổn định cho người dân. Tuy nhiên, việc phát triển cây xoài còn gặp nhiều khó khăn do sản xuất manh mún, thiếu quy hoạch, và liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi giá trị còn yếu. Nghiên cứu này tập trung vào việc phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp nông nghiệp để phát triển xoài tròn Yên Châu một cách bền vững, gắn liền với chuỗi giá trị nông sản, từ đó nâng cao đời sống của người dân địa phương. Cần có những nghiên cứu định hướng quy hoạch phát triển và chính sách phù hợp để lựa chọn được sản phẩm nông nghiệp phù hợp, đưa vào sản xuất đạt hiệu quả kinh tế cao tại địa phương góp phần nâng cao mức sống của người dân.

1.1. Tiềm năng và Lợi thế so sánh của Xoài Tròn Yên Châu

Xoài tròn Yên Châu có những đặc điểm riêng biệt, tạo nên lợi thế cạnh tranh trên thị trường. Quả xoài có vị ngọt đậm, mùi thơm lâu, được Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý. Cây xoài phân bố tự nhiên ở nhiều xã, thị trấn trong huyện, đặc biệt tập trung ở Chiềng Pằn, Viêng Lán, Sặp Vạt. Năng suất bình quân đạt từ 8 đến 10 tấn/ha. Đây là cơ sở quan trọng để xây dựng chuỗi giá trị bền vững cho xoài Yên Châu.

1.2. Vai trò của Chuỗi Giá Trị trong Phát triển Xoài Bền vững

Chuỗi giá trị không chỉ đơn thuần là quá trình sản xuất và tiêu thụ, mà còn bao gồm các hoạt động như chế biến, marketing, và phân phối. Việc xây dựng chuỗi giá trị hiệu quả sẽ giúp nâng cao giá trị xoài, tăng cường khả năng cạnh tranh, và đảm bảo lợi ích cho tất cả các bên liên quan. Theo định nghĩa, chuỗi giá trị là một chuỗi các quá trình sản xuất (các chức năng) từ cung cấp các dịch vụ đầu vào cho một sản phẩm cụ thể cho đến sản xuất, thu hái, chế biến, marketing, và tiêu thụ cuối cùng.

II. Thực Trạng Sản Xuất và Tiêu Thụ Xoài Tròn Yên Châu Hiện Nay

Hiện nay, việc sản xuất xoài tròn Yên Châu còn mang tính tự phát, nhỏ lẻ, chưa theo quy hoạch. Người dân chủ yếu trồng theo kinh nghiệm truyền thống, ít áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất. Kênh tiêu thụ chủ yếu là bán quả tươi cho thương lái, chưa có nhiều sản phẩm chế biến từ xoài. Thị trường tiêu thụ chủ yếu là các tỉnh lân cận và một số thành phố lớn. Kênh thị trường xuất khẩu chiếm tỷ trọng nhỏ và mới bắt đầu không đáng kể tổng lượng xoài tiêu thị trường tiêu thụ nội địa của xoài tròn Yên Châu chủ yếu ở các huyện lân cận, các chợ thành phố Sơn La, Hà Nội, Long Biên.

2.1. Quy trình trồng xoài và kỹ thuật chăm sóc xoài

Quy mô sản xuất của các hộ còn nhỏ lẻ, toàn huyện Yên Châu có 7 HTX dịch vụ nông nghiệp, chưa có công ty chế biến xoài, và cũng như chưa có nhà máy sơ chế đặt tại vùng nguyên liệu. Người dân đã bắt đầu trồng theo hướng thâm canh, nhà nước cũng đã hỗ trợ phát triển thông qua các chương trình trồng cây ăn quả trên đất dốc tại đèo Chiềng Đông. Quả xoài được coi là một nguồn thu nhập quan trọng đối với hộ gia đình.

2.2. Thị trường tiêu thụ xoài và kênh phân phối chính

Thị trường tiêu thụ chủ yếu là các tỉnh lân cận và một số thành phố lớn. Kênh thị trường xuất khẩu chiếm tỷ trọng nhỏ và mới bắt đầu không đáng kể tổng lượng xoài tiêu thị trường tiêu thụ nội địa của xoài tròn Yên Châu chủ yếu ở các huyện lân cận, các chợ thành phố Sơn La, Hà Nội, Long Biên. Ở cả hai thị trường tiêu thụ các hộ trồng xoài tròn có mức thu nhập khá cao so với các tác nhân còn lại trong chuỗi.

2.3. Đánh giá hiệu quả kinh tế và rủi ro trong trồng xoài

Giá trị gia tăng ở chuỗi giá trị phân bố chưa đồng đều và chưa chia sẻ lợi nhuận cho nhau. Hiện nay việc phát triển cây xoài một cách ồ ạt do ý thức tự phát của người dân, không theo quy hoạch; giá cả thị trường của quả xoài không ổn định hoàn toàn phụ thuộc vào thương lái, chủ yếu là bán quả tươi và qua đóng gói bao bì và bảo quản thủ công, chưa hình thành liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị nên giá trị kinh tế chưa cao.

III. Phân Tích Chuỗi Giá Trị Xoài Tròn Yên Châu Điểm Mạnh Yếu

Phân tích chuỗi giá trị xoài tròn Yên Châu cho thấy một số điểm mạnh như chất lượng quả tốt, chỉ dẫn địa lý được bảo hộ. Tuy nhiên, còn tồn tại nhiều điểm yếu như liên kết giữa các tác nhân còn lỏng lẻo, thiếu công nghệ chế biến và bảo quản, marketing còn yếu. Cần có những giải pháp để khắc phục những điểm yếu này, phát huy tối đa tiềm năng của xoài Yên Châu. Các tác nhân tham gia chuỗi giá trị xoài tròn huyện Yên Châu bao gồm: hộ nông dân, người thu gom, người bán buôn, người bán lẻ, HTX dịch vụ nông nghiệp.

3.1. Các tác nhân tham gia chuỗi giá trị và vai trò của họ

Các tác nhân tham gia chuỗi giá trị xoài tròn huyện Yên Châu bao gồm: hộ nông dân, người thu gom, người bán buôn, người bán lẻ, HTX dịch vụ nông nghiệp. Mỗi tác nhân có một vai trò riêng trong chuỗi, từ sản xuất đến tiêu thụ. Tuy nhiên, sự phối hợp giữa các tác nhân còn chưa chặt chẽ, dẫn đến hiệu quả chưa cao.

3.2. Phân tích chi phí lợi nhuận của từng tác nhân trong chuỗi

Phân tích chi phí, lợi nhuận của từng tác nhân cho thấy sự phân bổ lợi ích chưa công bằng. Người sản xuất thường chịu nhiều rủi ro và có lợi nhuận thấp hơn so với các tác nhân khác trong chuỗi. Cần có những giải pháp để đảm bảo lợi ích hài hòa cho tất cả các bên.

3.3. Đánh giá sự hình thành giá và giá trị gia tăng trong chuỗi

Giá xoài tròn Yên Châu được hình thành qua nhiều khâu, từ sản xuất đến tiêu thụ. Giá trị gia tăng được tạo ra ở mỗi khâu, nhưng sự phân bổ giá trị gia tăng chưa đồng đều. Cần có những giải pháp để nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm xoài, đồng thời đảm bảo lợi ích cho người sản xuất.

IV. Giải Pháp Phát Triển Chuỗi Giá Trị Xoài Tròn Yên Châu Bền Vững

Để phát triển chuỗi giá trị xoài tròn Yên Châu một cách bền vững, cần có những giải pháp đồng bộ, từ quy hoạch sản xuất đến chế biến, marketing và tiêu thụ. Cần tập trung vào nâng cao chất lượng sản phẩm, xây dựng thương hiệu, mở rộng thị trường, và tăng cường liên kết giữa các tác nhân trong chuỗi. Để sản phẩm xoài tròn ở Yên Châu phát triển bền vững trong tương lai thì cần có nhiều giải pháp như: Quy hoạch, nâng cấp chuỗi.

4.1. Quy hoạch vùng trồng xoài và áp dụng tiêu chuẩn VietGAP

Cần có quy hoạch cụ thể cho vùng trồng xoài, đảm bảo diện tích, giống, và kỹ thuật canh tác phù hợp. Áp dụng tiêu chuẩn VietGAP sẽ giúp nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng yêu cầu của thị trường. Qua nghiên cứu đánh giá của đề tài góp phần cho chính quyền địa phương làm tốt công tác quy hoạch, quản lý có hiệu quả, góp phần là tăng giá trị của quả xoài tròn Yên Châu và phát triển cây xoài tròn Yên Châu một cách bền vững, làm tăng thu nhập cho người dân, góp phần xóa đói giảm nghèo trên địa bàn vùng cao Yên Châu.

4.2. Đầu tư công nghệ chế biến và bảo quản xoài sau thu hoạch

Việc đầu tư công nghệ chế biến và bảo quản xoài sau thu hoạch sẽ giúp kéo dài thời gian bảo quản, giảm thiểu tổn thất, và tạo ra nhiều sản phẩm giá trị gia tăng. Điều này sẽ giúp nâng cao giá trị xoài và mở rộng thị trường tiêu thụ.

4.3. Xây dựng thương hiệu và marketing sản phẩm xoài Yên Châu

Xây dựng thương hiệu và marketing sản phẩm xoài Yên Châu là yếu tố quan trọng để tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường. Cần có chiến lược marketing hiệu quả, tập trung vào quảng bá chất lượng, nguồn gốc xuất xứ, và giá trị dinh dưỡng của sản phẩm.

V. Chính Sách Hỗ Trợ Phát Triển Xoài Tròn Yên Châu và Chuỗi Giá Trị

Để thúc đẩy phát triển xoài tròn Yên Châu và chuỗi giá trị, cần có những chính sách hỗ trợ từ nhà nước, như hỗ trợ vốn, kỹ thuật, xúc tiến thương mại, và bảo hiểm nông nghiệp. Các chính sách này cần được thiết kế phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương, đảm bảo tính khả thi và hiệu quả. Đề tài góp phần làm cơ sở để đưa ra các giải pháp cụ thể phù hợp cho Đề án phát triển cây xoài tròn Yên Châu huyện Yên Châu (giai đoạn 2019 - 2025) theo hướng tiếp cận chuỗi giá trị từ sản xuất tới tiêu thụ.

5.1. Chính sách hỗ trợ vốn và tín dụng cho người trồng xoài

Người trồng xoài cần được tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi để đầu tư vào sản xuất, áp dụng khoa học kỹ thuật, và nâng cao chất lượng sản phẩm. Cần có cơ chế tín dụng linh hoạt, phù hợp với đặc điểm của sản xuất nông nghiệp.

5.2. Chính sách khuyến khích liên kết sản xuất và tiêu thụ xoài

Cần có chính sách khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực sản xuất nông nghiệp. Đề tài góp phần cung cấp thông tin cho các tác nhân trong chuỗi giá trị, đặc biệt là cho người sản xuất (nông dân nghèo) và các nhà quản lý xây dựng chính sách khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực sản xuất nông nghiệp.

5.3. Chính sách hỗ trợ xúc tiến thương mại và mở rộng thị trường

Cần có chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp tham gia các hội chợ, triển lãm, và các hoạt động xúc tiến thương mại khác để quảng bá sản phẩm xoài Yên Châu đến thị trường trong và ngoài nước.

VI. Du Lịch Xoài Yên Châu Hướng Đi Mới Cho Phát Triển Bền Vững

Phát triển du lịch xoài Yên Châu là một hướng đi mới, có tiềm năng tạo ra nguồn thu nhập bổ sung cho người dân, đồng thời quảng bá thương hiệu xoài Yên Châu đến du khách. Cần có quy hoạch phát triển du lịch bài bản, kết hợp giữa tham quan vườn xoài, trải nghiệm văn hóa địa phương, và thưởng thức các sản phẩm chế biến từ xoài. Hiện nay việc phát triển cây xoài một cách ồ ạt do ý thức tự phát của người dân, không theo quy hoạch; giá cả thị trường của quả xoài không ổn định hoàn toàn phụ thuộc vào thương lái, chủ yếu là bán quả tươi và qua đóng gói bao bì và bảo quản thủ công, chưa hình thành liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị nên giá trị kinh tế chưa cao.

6.1. Phát triển các tour du lịch tham quan vườn xoài Yên Châu

Cần xây dựng các tour du lịch tham quan vườn xoài, giới thiệu về quy trình trồng, chăm sóc, và thu hoạch xoài. Du khách có thể trực tiếp trải nghiệm các hoạt động này, tạo sự hứng thú và gắn kết.

6.2. Kết hợp du lịch xoài với trải nghiệm văn hóa địa phương

Du lịch xoài cần được kết hợp với trải nghiệm văn hóa địa phương, như tham quan các làng nghề truyền thống, thưởng thức ẩm thực đặc sản, và tham gia các lễ hội truyền thống. Điều này sẽ giúp du khách hiểu rõ hơn về vùng đất và con người Yên Châu.

6.3. Xây dựng các sản phẩm du lịch độc đáo từ xoài Yên Châu

Cần xây dựng các sản phẩm du lịch độc đáo từ xoài Yên Châu, như các món ăn, đồ uống, quà lưu niệm, và các sản phẩm chăm sóc sức khỏe. Điều này sẽ giúp tăng cường giá trị gia tăng cho sản phẩm xoài và thu hút du khách.

Tổng quan nghiên cứu

Huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La, với diện tích tự nhiên khoảng 84.366,9 ha, là vùng đất có điều kiện tự nhiên và khí hậu đặc thù, phù hợp cho phát triển cây xoài tròn – một loại cây ăn quả bản địa có giá trị kinh tế cao. Từ năm 2015 đến 2017, diện tích trồng xoài tròn tại Yên Châu tăng từ 200 ha lên 220 ha, năng suất bình quân cũng được cải thiện từ 70 tạ/ha lên 80 tạ/ha, với sản lượng đạt khoảng 14.600 tấn năm 2017. Tuy nhiên, sản xuất xoài tròn vẫn còn manh mún, nhỏ lẻ, chưa có sự liên kết chặt chẽ giữa các tác nhân trong chuỗi giá trị, dẫn đến hiệu quả kinh tế chưa cao và thị trường tiêu thụ chủ yếu là nội địa, tập trung tại các huyện lân cận và một số thành phố lớn như Hà Nội.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng phát triển cây xoài tròn gắn với chuỗi giá trị trên địa bàn huyện Yên Châu, phân tích vai trò và sự phân chia lợi nhuận giữa các tác nhân trong chuỗi, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm. Nghiên cứu tập trung vào dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2015-2017 và khảo sát thực địa năm 2018, với phạm vi nghiên cứu tại các xã trọng điểm như Chiềng Pằn, Viêng Lán và Sặp Vạt – vùng chỉ dẫn địa lý của xoài tròn Yên Châu.

Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao giá trị kinh tế cho người dân địa phương mà còn hỗ trợ chính quyền trong công tác quy hoạch, phát triển bền vững cây xoài tròn, đồng thời tạo cơ sở khoa học cho việc xây dựng các chính sách phát triển nông nghiệp theo chuỗi giá trị tại vùng cao biên giới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết chuỗi giá trị, trong đó chuỗi giá trị được hiểu là tập hợp các hoạt động từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ sản phẩm nhằm tạo ra giá trị gia tăng tối đa cho sản phẩm cuối cùng. Khung phân tích chuỗi giá trị của Michael Porter (1985) được áp dụng để phân tích các hoạt động sơ cấp và hỗ trợ trong chuỗi, từ đó xác định lợi thế cạnh tranh và các nút thắt trong chuỗi xoài tròn Yên Châu.

Ngoài ra, nghiên cứu sử dụng mô hình phân tích chi phí – lợi nhuận để đánh giá hiệu quả kinh tế của từng tác nhân trong chuỗi, bao gồm các chỉ tiêu như giá trị sản xuất, chi phí trung gian, giá trị gia tăng, lợi nhuận gộp và lợi nhuận ròng. Các khái niệm chuyên ngành như chuỗi cung ứng, ngành hàng, tác nhân trong chuỗi giá trị cũng được làm rõ để xây dựng bản đồ chuỗi giá trị cụ thể cho cây xoài tròn.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu bao gồm số liệu thứ cấp thu thập từ các cơ quan quản lý nông nghiệp, thống kê huyện Yên Châu giai đoạn 2015-2017 và số liệu sơ cấp thu thập năm 2018 thông qua khảo sát trực tiếp 60 hộ nông dân trồng xoài tròn, 5 hộ thu gom, 5 hộ bán buôn, 5 hộ bán lẻ và HTX dịch vụ nông nghiệp Hương Xoài – đơn vị chế biến duy nhất trên địa bàn.

Phương pháp chọn mẫu thuận tiện kết hợp kinh nghiệm được áp dụng nhằm đảm bảo tính đại diện cho các tác nhân chính trong chuỗi. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, phân tích chi phí – lợi nhuận và phân tích giá trị gia tăng trên từng khâu của chuỗi. Timeline nghiên cứu kéo dài từ thu thập số liệu thứ cấp (2015-2017), khảo sát thực địa (2018) đến đề xuất giải pháp phát triển chuỗi giai đoạn 2019-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Quy mô sản xuất nhỏ lẻ, manh mún: Toàn huyện có 220 ha xoài tròn, chủ yếu do các hộ gia đình trồng với quy mô trung bình dưới 1 ha. Khoảng 703 hộ trồng xoài và 200 hộ tham gia các khâu dịch vụ liên quan. Việc sản xuất nhỏ lẻ gây khó khăn trong đầu tư kỹ thuật và liên kết thị trường.

2. Chuỗi giá trị chưa phát triển đồng đều: Chuỗi giá trị xoài tròn gồm các tác nhân như nông dân, thu gom, bán buôn, bán lẻ và HTX chế biến. Lợi nhuận phân bố không đồng đều, nông dân thu nhập khá cao so với các khâu trung gian, nhưng các khâu chế biến và tiêu thụ còn hạn chế. Ví dụ, HTX Hương Xoài chỉ chế biến khoảng 100 tấn/năm trong khi sản lượng toàn huyện lên đến hàng nghìn tấn.

3. Thị trường tiêu thụ chủ yếu nội địa: Xoài tròn Yên Châu được tiêu thụ tại các huyện lân cận, chợ thành phố Sơn La, Hà Nội và Long Biên, với tỷ trọng xuất khẩu rất nhỏ, chưa đáng kể. Việc thiếu các kênh phân phối hiện đại và nhà máy sơ chế làm giảm khả năng mở rộng thị trường.

4. Điều kiện tự nhiên thuận lợi: Đất đỏ vàng chiếm 63,29% diện tích, khí hậu nóng ẩm với mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 10, tạo điều kiện sinh trưởng tốt cho cây xoài tròn. Năng suất tăng từ 70 tạ/ha năm 2015 lên 80 tạ/ha năm 2017 nhờ đầu tư kỹ thuật và chăm sóc.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân quy mô sản xuất nhỏ lẻ xuất phát từ truyền thống canh tác hộ gia đình, thiếu vốn và kỹ thuật, cũng như sự liên kết yếu giữa các tác nhân trong chuỗi. So sánh với các nghiên cứu về chuỗi giá trị nông sản tại các nước đang phát triển cho thấy tình trạng này phổ biến, khi người sản xuất nhỏ lẻ thường hưởng lợi thấp nhất và khó tiếp cận thị trường lớn.

Việc phân bố lợi nhuận không đồng đều phản ánh sự thiếu liên kết và quản trị chuỗi hiệu quả, dẫn đến các khâu trung gian chiếm tỷ trọng lợi nhuận cao hơn so với người sản xuất. Điều này cũng phù hợp với các nghiên cứu về chuỗi giá trị nông sản tại Việt Nam, khi các doanh nghiệp chế biến và thương lái thường kiểm soát thị trường và giá cả.

Thị trường tiêu thụ nội địa chiếm ưu thế do hạn chế về công nghệ bảo quản, chế biến và thiếu các kênh phân phối hiện đại. Việc chưa có nhà máy sơ chế tập trung làm giảm khả năng nâng cao giá trị gia tăng và mở rộng xuất khẩu. Tuy nhiên, điều kiện tự nhiên thuận lợi và chỉ dẫn địa lý đã tạo lợi thế cạnh tranh cho xoài tròn Yên Châu, là cơ sở để phát triển bền vững nếu có sự đầu tư và liên kết chuỗi hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng diện tích và sản lượng xoài tròn giai đoạn 2015-2017, bảng phân tích chi phí – lợi nhuận từng tác nhân trong chuỗi, và sơ đồ chuỗi giá trị thể hiện các mối quan hệ và dòng giá trị giữa các bên tham gia.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Quy hoạch vùng trồng xoài tròn tập trung: Xây dựng quy hoạch vùng nguyên liệu tại các xã Chiềng Pằn, Viêng Lán, Sặp Vạt nhằm nâng cao quy mô sản xuất, giảm manh mún, tăng hiệu quả canh tác. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp Sở NN&PTNT, thời gian: 2019-2021.

2. Phát triển liên kết chuỗi giá trị: Tăng cường liên kết giữa nông dân, HTX, doanh nghiệp chế biến và thương lái thông qua hợp đồng sản xuất, tiêu thụ nhằm ổn định giá cả và chia sẻ lợi nhuận công bằng. Chủ thể: HTX, doanh nghiệp, chính quyền địa phương, thời gian: 2019-2023.

3. Nâng cấp công nghệ chế biến và bảo quản: Đầu tư xây dựng nhà máy sơ chế, chế biến xoài tròn hiện đại, áp dụng công nghệ bảo quản tiên tiến để kéo dài thời gian bảo quản, nâng cao chất lượng sản phẩm. Chủ thể: Doanh nghiệp, HTX, hỗ trợ từ chính quyền, thời gian: 2020-2025.

4. Mở rộng thị trường tiêu thụ: Xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm xoài tròn Yên Châu tại các thị trường trong nước và quốc tế, xây dựng thương hiệu và bao bì sản phẩm chuyên nghiệp. Chủ thể: Sở Công thương, HTX, doanh nghiệp, thời gian: 2019-2025.

5. Đào tạo nâng cao năng lực kỹ thuật và quản trị chuỗi: Tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật trồng, chăm sóc, thu hoạch và quản lý chuỗi giá trị cho nông dân và các tác nhân trong chuỗi. Chủ thể: Trung tâm khuyến nông, Sở NN&PTNT, thời gian: 2019-2022.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nông dân trồng xoài tròn: Nắm bắt thực trạng sản xuất, hiểu rõ vai trò trong chuỗi giá trị, từ đó áp dụng các giải pháp kỹ thuật và liên kết để nâng cao thu nhập.

2. Hợp tác xã và doanh nghiệp chế biến: Tham khảo các phân tích chi phí – lợi nhuận, cơ cấu chuỗi giá trị để tối ưu hóa hoạt động sản xuất, chế biến và mở rộng thị trường.

3. Cơ quan quản lý nhà nước: Sử dụng kết quả nghiên cứu làm cơ sở xây dựng chính sách phát triển nông nghiệp theo chuỗi giá trị, quy hoạch vùng trồng và hỗ trợ liên kết các tác nhân.

4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành phát triển nông thôn, kinh tế nông nghiệp: Tài liệu tham khảo về phương pháp phân tích chuỗi giá trị, mô hình phát triển sản phẩm nông nghiệp đặc thù vùng miền núi.

Câu hỏi thường gặp

1. Chuỗi giá trị xoài tròn Yên Châu gồm những tác nhân nào?
   Chuỗi giá trị bao gồm nông dân trồng xoài, các hộ thu gom, bán buôn, bán lẻ và HTX dịch vụ nông nghiệp Hương Xoài – đơn vị chế biến chính.

2. Tại sao sản xuất xoài tròn còn manh mún?
   Do truyền thống canh tác hộ gia đình, thiếu vốn đầu tư, kỹ thuật và sự liên kết yếu giữa các tác nhân trong chuỗi.

3. Lợi nhuận trong chuỗi giá trị phân bố như thế nào?
   Nông dân có thu nhập khá cao so với các khâu trung gian, tuy nhiên lợi nhuận chưa được chia sẻ đồng đều, các khâu chế biến và tiêu thụ còn hạn chế.

4. Thị trường tiêu thụ xoài tròn hiện nay ra sao?
   Chủ yếu là thị trường nội địa tại các huyện lân cận và thành phố lớn như Hà Nội, tỷ trọng xuất khẩu còn rất nhỏ và chưa phát triển.

5. Giải pháp nào giúp phát triển chuỗi giá trị xoài tròn bền vững?
   Quy hoạch vùng trồng, nâng cấp công nghệ chế biến, phát triển liên kết chuỗi, mở rộng thị trường và đào tạo kỹ thuật cho các tác nhân.

Kết luận

• Diện tích và sản lượng xoài tròn Yên Châu tăng trưởng ổn định giai đoạn 2015-2017, với năng suất đạt khoảng 80 tạ/ha.
• Chuỗi giá trị xoài tròn gồm nhiều tác nhân nhưng còn manh mún, lợi nhuận phân bố chưa đồng đều, thị trường tiêu thụ chủ yếu nội địa.
• Điều kiện tự nhiên thuận lợi tạo lợi thế cạnh tranh cho xoài tròn Yên Châu, cần phát huy qua quy hoạch và liên kết chuỗi.
• Đề xuất các giải pháp quy hoạch vùng trồng, nâng cấp chế biến, phát triển liên kết và mở rộng thị trường nhằm nâng cao giá trị sản phẩm.
• Nghiên cứu là cơ sở khoa học cho chính quyền và các tác nhân trong chuỗi phát triển cây xoài tròn bền vững, góp phần nâng cao đời sống người dân vùng cao.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và doanh nghiệp cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng để nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị xoài tròn Yên Châu.