I. Tổng Quan Về Quản Lý Tài Nguyên Rừng Đông Ăm Pham
Rừng là tài nguyên vô cùng quý giá, đóng vai trò quan trọng trong kinh tế quốc dân, cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp chế biến gỗ, lâm sản ngoài gỗ giá trị, du lịch sinh thái. Rừng còn bảo vệ môi trường sinh thái, nguồn nước, giảm nhẹ thiên tai, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Vườn Quốc gia (VQG) bảo tồn nguồn gen, đa dạng sinh học và mang lại lợi ích cho con người. Tuy nhiên, VQG trên thế giới chịu áp lực từ cộng đồng dân cư xung quanh, phát triển kinh tế xã hội, đặc biệt ở các nước đang phát triển. Ở Lào, tài nguyên rừng là nguồn sống chủ yếu của người dân, quen sống với rừng, canh tác, săn bắt, khai thác, ảnh hưởng đến công tác quản lý VQG. Nghiên cứu này tập trung vào VQG Đông Ăm Pham, nơi có nguy cơ xâm lấn và tàn phá cao, cần sự tham gia của cộng đồng địa phương.
1.1. Khái Niệm Cơ Bản Về Quản Lý Rừng Cộng Đồng
Cộng đồng là nhóm người sống trong môi trường tương đồng, có quan hệ nhất định. Trong quản lý rừng cộng đồng (QLRCĐ), cộng đồng là tập hợp cá nhân trong thôn bản gần rừng, gắn bó qua sản xuất, sinh hoạt, văn hoá xã hội (FAO, 2000). Cộng đồng dân cư thôn là toàn bộ hộ gia đình, cá nhân sống trong cùng một thôn, làng, bản... (Luật bảo vệ và phát triển rừng, 2004). Sự tham gia của cộng đồng là sự chia sẻ trong các hoạt động cụ thể, xác định mục tiêu, nội dung, triển khai, giám sát, đánh giá và vận hành tài nguyên thiên nhiên. Quản lý rừng dựa vào cộng đồng là mô hình thu hút sự quan tâm ở cấp Trung ương và địa phương (Nguyễn Bá Ngãi, 2005).
1.2. Vườn Quốc Gia Vai Trò Bảo Tồn Đa Dạng Sinh Học
VQG là khu rừng thành lập để bảo tồn thiên nhiên, bảo vệ tài nguyên động vật, thực vật, hệ sinh thái rừng và nguồn tài nguyên có giá trị khác, di tích lịch sử, văn hóa, du lịch, môi trường, giáo dục và nghiên cứu khoa học (Luật Lâm nghiệp Lào, 2007). Theo IUCN (1994), VQG là khu vực tự nhiên của vùng đất và/hoặc vùng biển, được chọn để bảo vệ tình trạng nguyên vẹn sinh thái của một hay nhiều hệ sinh thái. Theo quyết định số 186/2006/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ Việt Nam, VQG là một dạng rừng đặc dụng, được xác định trên các tiêu chí như hệ sinh thái đặc trưng, các loài động vật, thực vật đặc hữu, diện tích tự nhiên.
II. Thách Thức Quản Lý Tài Nguyên Rừng Tại Đông Ăm Pham
VQG Đông Ăm Pham có diện tích 200.000 ha, thuộc tỉnh Attapeu và Sê Kong. Hiện có khoảng 11 làng bản sinh sống trong VQG và 15 làng bản xung quanh, với hơn 6.084 người, gồm 9 dân tộc chính. Đời sống người dân địa phương phần lớn dựa vào tài nguyên rừng, dẫn đến khai thác gỗ, săn bắt động vật, ảnh hưởng đến độ che phủ. VQG đang có nguy cơ bị xâm lấn và tàn phá cao. Cần có sự chung tay tham gia quản lý bảo vệ rừng của mọi cấp, ngành và cộng đồng địa phương. Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu nào đánh giá sự tham gia của người dân trong hoạt động bảo tồn tài nguyên rừng tại VQG Đông Ăm Pham.
2.1. Áp Lực Từ Hoạt Động Kinh Tế Xã Hội Địa Phương
Nhiều vùng nông thôn Lào, tài nguyên rừng là nguồn sống của người dân. Họ quen sống với rừng, canh tác, săn bắt, khai thác, ảnh hưởng đến quản lý VQG. Theo Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Attapeu (2016), tài nguyên rừng khu vực VQG Đông Ăm Pham gồm các loài cây gỗ giá trị kinh tế cao, động vật quý hiếm, lâm sản ngoài gỗ và độ che phủ rừng đã giảm đi rất nhiều do đời sống của người dân địa phương phần lớn dựa vào nguồn tài nguyên rừng là chính. Điều này tạo ra áp lực lớn lên tài nguyên rừng.
2.2. Thiếu Nghiên Cứu Đánh Giá Sự Tham Gia Của Người Dân
Hiện nay, chưa có nghiên cứu nào đánh giá sự tham gia của người dân trong các hoạt động bảo tồn tài nguyên rừng cũng như đánh giá hiệu quả vai trò sự tham gia của người dân tại VQG Đông Ăm Pham. Đó chính là lý do tác giả lựa chọn đề tài "Nghiên cứu đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài nguyên rừng có sự tham gia của người dân tại Vườn Quốc gia Đông Ăm Pham tỉnh Attapeu, CHDCND Lào". Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là cơ sở khoa học đưa ra các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài nguyên rừng ở VQG Đông Ăm Pham.
III. Cách Nâng Cao Nhận Thức Về Quản Lý Bảo Vệ Rừng
Một trong những giải pháp quan trọng để nâng cao hiệu quả quản lý tài nguyên rừng tại VQG Đông Ăm Pham là tuyên truyền, phổ biến, giáo dục nâng cao nhận thức về quản lý và bảo vệ rừng cho người dân. Việc này giúp người dân hiểu rõ hơn về vai trò và giá trị của rừng, cũng như các quy định pháp luật liên quan đến bảo vệ rừng. Từ đó, người dân sẽ tự giác hơn trong việc tham gia vào các hoạt động bảo vệ rừng và giảm thiểu các hành vi xâm hại đến tài nguyên rừng.
3.1. Tăng Cường Giáo Dục Môi Trường Tại Các Trường Học
Đưa nội dung về bảo vệ rừng và tài nguyên thiên nhiên vào chương trình giảng dạy tại các trường học. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, tham quan thực tế để học sinh hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của rừng và cách bảo vệ rừng. Điều này sẽ giúp hình thành ý thức bảo vệ rừng từ khi còn nhỏ.
3.2. Tổ Chức Các Buổi Tuyên Truyền Hội Thảo Tại Cộng Đồng
Mời các chuyên gia, cán bộ lâm nghiệp đến tuyên truyền, phổ biến kiến thức về quản lý và bảo vệ rừng cho người dân. Sử dụng các hình thức truyền thông đa dạng như tờ rơi, poster, video clip, loa phát thanh để truyền tải thông tin đến người dân. Tạo điều kiện cho người dân trao đổi, thảo luận về các vấn đề liên quan đến bảo vệ rừng.
IV. Hỗ Trợ Nâng Cao Đời Sống Người Dân Vùng Đệm Rừng
Việc nâng cao đời sống cho người dân là yếu tố then chốt để giảm áp lực khai thác tài nguyên rừng. Khi đời sống được cải thiện, người dân sẽ có ít động lực hơn để xâm hại rừng. Cần có các chính sách hỗ trợ về vốn, kỹ thuật, thị trường để người dân phát triển các mô hình sản xuất bền vững, tạo thu nhập ổn định. Đồng thời, cần đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, giáo dục, y tế để nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân.
4.1. Phát Triển Các Mô Hình Sản Xuất Nông Lâm Nghiệp Bền Vững
Hỗ trợ người dân chuyển đổi từ canh tác nương rẫy sang các hình thức canh tác bền vững hơn, như trồng cây ăn quả, cây dược liệu, chăn nuôi gia súc, gia cầm theo hướng hữu cơ. Cung cấp giống cây, con chất lượng cao, hướng dẫn kỹ thuật chăm sóc, phòng bệnh cho cây trồng, vật nuôi. Kết nối người dân với các doanh nghiệp để tiêu thụ sản phẩm ổn định.
4.2. Phát Triển Du Lịch Sinh Thái Cộng Đồng
Khai thác tiềm năng du lịch sinh thái của VQG Đông Ăm Pham để tạo việc làm và thu nhập cho người dân. Hỗ trợ người dân xây dựng các homestay, nhà nghỉ sinh thái, cung cấp các dịch vụ du lịch như hướng dẫn viên, vận chuyển, ẩm thực. Đào tạo cho người dân về kỹ năng giao tiếp, ngoại ngữ, quản lý du lịch.
V. Quản Lý Bảo Vệ Sử Dụng Bền Vững Tài Nguyên Rừng
Để bảo tồn tài nguyên rừng, cần có các biện pháp quản lý và bảo vệ rừng hiệu quả. Tăng cường tuần tra, kiểm soát, ngăn chặn các hành vi khai thác, vận chuyển, chế biến lâm sản trái phép. Xây dựng hệ thống cảnh báo cháy rừng sớm, có phương án phòng cháy, chữa cháy rừng hiệu quả. Đồng thời, cần sử dụng tài nguyên rừng một cách bền vững, khai thác hợp lý, tái tạo rừng kịp thời.
5.1. Tăng Cường Tuần Tra Kiểm Soát Hoạt Động Lâm Nghiệp
Thành lập các tổ, đội tuần tra thường xuyên, liên tục để phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ rừng. Trang bị cho lực lượng kiểm lâm các phương tiện, công cụ hỗ trợ cần thiết để thực hiện nhiệm vụ. Phối hợp chặt chẽ với các lực lượng chức năng khác như công an, quân đội, biên phòng trong công tác bảo vệ rừng.
5.2. Phát Triển Rừng Trồng Gỗ Lớn Cung Cấp Gỗ Hợp Pháp
Khuyến khích người dân và doanh nghiệp tham gia trồng rừng gỗ lớn để cung cấp gỗ hợp pháp cho thị trường. Hỗ trợ về giống, vốn, kỹ thuật cho người trồng rừng. Xây dựng chuỗi liên kết giữa người trồng rừng và các doanh nghiệp chế biến gỗ để đảm bảo đầu ra cho sản phẩm.
VI. Kêu Gọi Vốn Đầu Tư Phát Triển Bền Vững VQG
Để thực hiện các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài nguyên rừng, cần có nguồn vốn đầu tư đủ lớn. Kêu gọi các tổ chức quốc tế, các doanh nghiệp, các nhà hảo tâm tham gia tài trợ cho các dự án bảo vệ rừng, phát triển kinh tế - xã hội vùng đệm. Sử dụng vốn đầu tư một cách hiệu quả, minh bạch, đảm bảo mang lại lợi ích thiết thực cho cộng đồng.
6.1. Xây Dựng Hồ Sơ Dự Án Kêu Gọi Đầu Tư Chi Tiết
Xác định rõ các hạng mục cần đầu tư, như bảo vệ rừng, phát triển du lịch sinh thái, hỗ trợ sinh kế cho người dân. Xây dựng kế hoạch tài chính chi tiết, nêu rõ nguồn vốn, chi phí, hiệu quả kinh tế - xã hội, môi trường. Quảng bá các dự án trên các kênh truyền thông trong và ngoài nước.
6.2. Tạo Cơ Chế Hợp Tác Công Tư Trong Bảo Vệ Rừng
Khuyến khích các doanh nghiệp tham gia vào công tác bảo vệ rừng thông qua các hình thức như tài trợ cho các hoạt động tuần tra, kiểm soát, trồng rừng, xây dựng cơ sở hạ tầng. Tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực du lịch sinh thái, chế biến lâm sản bền vững. Chia sẻ lợi ích giữa nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng trong quá trình bảo vệ và phát triển rừng.
