Nghiên cứu kiểm toán giá trị doanh nghiệp nhà nước trong quá trình cổ phần hóa

• Tác giả: Nguyễn Thị Thanh Vân
• Trường học: Học viện tài chính
• Đề tài: Giá trị doanh nghiệp nhà nước trong cổ phần hóa: Nghiên cứu kiểm toán
• Loại tài liệu: luận văn

• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC VÀ KIỂM TOÁN DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC KHI THỰC HIỆN CỔ PHẦN HÓA DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC
• 1.1. Doanh nghiệp Nhà nước và sự cần thiết phải cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước
• 1.2. Doanh nghiệp Nhà nước và những đặc điểm cơ bản của doanh nghiệp Nhà nước
• 1.3. Giá trị doanh nghiệp và định giá doanh nghiệp Nhà nước
• 1.4. Cổ phần hoá và sự cần thiết phải cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước
• 1.4.1. Cổ phần hóa, công ty cổ phần, công ty cổ phần Nhà nước
• 1.4.2. Sự cần thiết phải cổ phần hoá DNNN
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG KIỂM TOÁN XÁC ĐỊNH GIÁ TRỊ DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC KHI THỰC HIỆN CỔ PHẦN HÓA
• 3. CHƯƠNG 3: NHỮNG KIẾN NGHỊ ĐỀ XUẤT NHẰM HOÀN THIỆN KIỂM TOÁN QUÁ TRÌNH CỔ PHẦN HÓA DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC

I. Doanh nghiệp Nhà nước và sự cần thiết phải cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước

Doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc dân. Theo Luật Doanh nghiệp, DNNN là tổ chức kinh tế do Nhà nước thành lập, sở hữu toàn bộ hoặc phần lớn vốn điều lệ. Đặc điểm của DNNN là chịu trách nhiệm về toàn bộ hoạt động kinh doanh trong phạm vi vốn do doanh nghiệp quản lý. Tuy nhiên, DNNN thường gặp khó khăn trong việc tự chủ tài chính và quản lý. Cổ phần hóa (CPH) DNNN là một giải pháp quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và gia tăng giá trị doanh nghiệp. CPH không chỉ giúp chuyển đổi quyền sở hữu từ khu vực công sang tư nhân mà còn tạo điều kiện cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế. Theo đó, việc xác định giá trị doanh nghiệp là rất cần thiết để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong quá trình CPH.

1.1. Đặc điểm của Doanh nghiệp Nhà nước

DNNN có những đặc điểm riêng biệt, bao gồm sở hữu toàn bộ vốn điều lệ bởi Nhà nước và hoạt động trong các lĩnh vực chiến lược của nền kinh tế. DNNN thường tập trung vào các ngành công nghiệp mũi nhọn và cung cấp dịch vụ thiết yếu cho xã hội. Tuy nhiên, do đặc điểm sở hữu này, DNNN thường bị động về vốn và không tự chủ trong kinh doanh. Điều này dẫn đến việc cần thiết phải thực hiện CPH để nâng cao hiệu quả hoạt động và khả năng cạnh tranh của DNNN.

1.2. Giá trị doanh nghiệp và định giá doanh nghiệp Nhà nước

Giá trị doanh nghiệp là biểu hiện bằng tiền về các khoản thu nhập mà doanh nghiệp mang lại cho nhà đầu tư. Để xác định giá trị doanh nghiệp, cần xem xét từ nhiều khía cạnh, bao gồm tổ chức, mối quan hệ với các yếu tố bên ngoài và khả năng sinh lời. Việc định giá doanh nghiệp trong quá trình CPH là rất quan trọng, giúp xác định giá trị vốn của Nhà nước trong doanh nghiệp và tạo cơ sở cho các quyết định đầu tư.

II. Cổ phần hóa và sự cần thiết phải cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước

Cổ phần hóa (CPH) là quá trình chuyển đổi DNNN thành công ty cổ phần, cho phép nhiều chủ sở hữu tham gia vào quản lý và đầu tư. CPH không chỉ giúp gia tăng giá trị vốn mà còn tạo ra cơ hội cho các nhà đầu tư chiến lược tham gia vào doanh nghiệp. Theo chủ trương của Đảng và Nhà nước, CPH là một giải pháp cần thiết để nâng cao hiệu quả hoạt động của DNNN. Việc thực hiện CPH giúp doanh nghiệp hoạt động theo cơ chế thị trường, từ đó nâng cao tính cạnh tranh và hiệu quả kinh doanh.

2.1. Lợi ích của CPH

CPH mang lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp và nền kinh tế. Đầu tiên, CPH giúp tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm trong quản lý doanh nghiệp. Thứ hai, việc thu hút vốn đầu tư từ khu vực tư nhân sẽ giúp doanh nghiệp có thêm nguồn lực để phát triển. Cuối cùng, CPH còn tạo ra cơ hội cho người lao động tham gia vào quá trình quản lý và hưởng lợi từ sự phát triển của doanh nghiệp.

2.2. Thách thức trong quá trình CPH

Mặc dù CPH mang lại nhiều lợi ích, nhưng cũng gặp phải không ít thách thức. Một trong những thách thức lớn nhất là việc xác định giá trị doanh nghiệp một cách chính xác và minh bạch. Ngoài ra, việc chuyển đổi từ mô hình quản lý nhà nước sang mô hình công ty cổ phần cũng đòi hỏi sự thay đổi trong tư duy và cách thức quản lý. Do đó, cần có các chính sách hỗ trợ và hướng dẫn cụ thể để đảm bảo quá trình CPH diễn ra suôn sẻ.

III. Kiểm toán trong quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước

Kiểm toán là một phần quan trọng trong quá trình CPH, giúp đảm bảo tính chính xác và minh bạch trong việc xác định giá trị doanh nghiệp. Kiểm toán không chỉ giúp phát hiện các sai sót trong báo cáo tài chính mà còn cung cấp thông tin cần thiết cho các nhà đầu tư. Việc thực hiện kiểm toán một cách nghiêm ngặt sẽ giúp tăng cường niềm tin của nhà đầu tư vào doanh nghiệp sau CPH.

3.1. Quy trình kiểm toán trong CPH

Quy trình kiểm toán trong CPH bao gồm nhiều bước, từ việc thu thập thông tin, phân tích báo cáo tài chính đến việc đưa ra các kết luận và khuyến nghị. Kiểm toán viên cần phải có kiến thức sâu rộng về lĩnh vực tài chính và kinh doanh để thực hiện công việc này một cách hiệu quả. Việc kiểm toán cần được thực hiện độc lập và khách quan để đảm bảo tính chính xác của kết quả.

3.2. Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm toán

Để nâng cao hiệu quả kiểm toán trong quá trình CPH, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng và doanh nghiệp. Cần xây dựng các tiêu chuẩn kiểm toán rõ ràng và cụ thể, đồng thời đào tạo đội ngũ kiểm toán viên có trình độ chuyên môn cao. Ngoài ra, việc áp dụng công nghệ thông tin trong kiểm toán cũng sẽ giúp tăng cường tính hiệu quả và chính xác trong quá trình kiểm toán.

Tổng quan nghiên cứu

Cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước (DNNN) là một trong những giải pháp đổi mới quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và thúc đẩy sự phát triển kinh tế thị trường tại Việt Nam. Tính đến giữa năm 2006, cả nước đã cổ phần hóa được khoảng 3.365 doanh nghiệp, trong đó năm 2005 có 967 đơn vị được phê duyệt phương án cổ phần hóa theo Nghị định 187/2004/NĐ-CP. Quá trình cổ phần hóa không chỉ giúp huy động vốn từ người lao động và các nhà đầu tư bên ngoài mà còn tạo tiền đề cho sự phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam. Tuy nhiên, tiến độ cổ phần hóa vẫn còn chậm, tỷ trọng vốn nhà nước chuyển sang công ty cổ phần chưa đạt kỳ vọng, và nhiều doanh nghiệp vẫn giữ tỷ lệ cổ phần chi phối trên 51%, làm hạn chế sự thay đổi trong quản trị và hiệu quả kinh doanh.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thực trạng kiểm toán việc xác định giá trị doanh nghiệp trong quá trình cổ phần hóa DNNN, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy trình kiểm toán nhằm nâng cao tính chính xác, minh bạch và hiệu quả của cổ phần hóa. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các cơ chế, chính sách tài chính liên quan đến cổ phần hóa từ giai đoạn thí điểm đến nay, cùng với việc phân tích kết quả thực hiện cổ phần hóa và kiểm toán xác định giá trị doanh nghiệp tại một số doanh nghiệp nhà nước tiêu biểu.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và thực tiễn về xác định giá trị doanh nghiệp trong cổ phần hóa, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả quản lý vốn nhà nước, thúc đẩy quá trình cổ phần hóa diễn ra nhanh chóng và bền vững hơn. Các số liệu cụ thể như vốn điều lệ bình quân tăng 44%, doanh thu tăng 23%, lợi nhuận tăng gần 140% sau cổ phần hóa cho thấy tiềm năng cải thiện hiệu quả kinh doanh thông qua đổi mới này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết giá trị doanh nghiệp và lý thuyết kiểm toán báo cáo tài chính trong cổ phần hóa. Lý thuyết giá trị doanh nghiệp tập trung vào việc xác định giá trị thực tế của doanh nghiệp dựa trên tài sản hữu hình, tài sản vô hình, quyền sử dụng đất và các yếu tố phi kinh tế như vị trí địa lý, thương hiệu, uy tín. Hai phương pháp định giá chủ yếu được áp dụng là phương pháp tài sản và phương pháp dòng tiền chiết khấu (DCF). Phương pháp tài sản đánh giá giá trị thực tế toàn bộ tài sản và nợ phải trả của doanh nghiệp tại thời điểm xác định giá trị, trong khi phương pháp DCF dựa trên khả năng sinh lời trong tương lai và chiết khấu dòng tiền về hiện tại.

Khái niệm chính bao gồm: doanh nghiệp nhà nước, cổ phần hóa, giá trị doanh nghiệp, kiểm toán báo cáo tài chính, phương pháp định giá tài sản, phương pháp dòng tiền chiết khấu, và hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB). Lý thuyết kiểm toán nhấn mạnh vai trò của kiểm toán trong việc đảm bảo tính chính xác, minh bạch của báo cáo tài chính và giá trị doanh nghiệp được xác định, từ đó bảo vệ lợi ích của Nhà nước và các nhà đầu tư.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích định tính kết hợp định lượng dựa trên số liệu thu thập từ các báo cáo cổ phần hóa, báo cáo kiểm toán, và các văn bản pháp luật liên quan đến cổ phần hóa DNNN tại Việt Nam từ giai đoạn 1990 đến nay. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm hơn 850 doanh nghiệp đã cổ phần hóa và các báo cáo kiểm toán điển hình của các doanh nghiệp này.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu phi xác suất, tập trung vào các doanh nghiệp tiêu biểu về quy mô vốn, ngành nghề và mức độ hoàn thành cổ phần hóa. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng cách so sánh các chỉ số tài chính trước và sau cổ phần hóa, đánh giá thực trạng quy trình kiểm toán và xác định giá trị doanh nghiệp, đồng thời đối chiếu với các quy định pháp luật hiện hành.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong khoảng 3 năm, bao gồm thu thập dữ liệu, phân tích thực trạng, đánh giá các phương pháp kiểm toán và đề xuất giải pháp cải tiến.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tiến độ cổ phần hóa còn chậm và chưa đạt kế hoạch đề ra: Gần như chưa có năm nào hoàn thành đúng kế hoạch cổ phần hóa theo đề án của Chính phủ. Tỷ lệ vốn nhà nước chuyển sang công ty cổ phần mới đạt khoảng 10%, trong đó chỉ 8% vốn thuộc về các cổ đông ngoài Nhà nước, chủ yếu là người lao động.

2. Hiệu quả kinh doanh sau cổ phần hóa được cải thiện rõ rệt: Qua khảo sát 850 doanh nghiệp cổ phần hóa trên 1 năm, vốn điều lệ bình quân tăng 44%, doanh thu tăng 23%, lợi nhuận tăng 139,76%, nộp ngân sách tăng 24,9%, thu nhập người lao động tăng 12%, và cổ tức đạt 17,11%.

3. Quy trình kiểm toán xác định giá trị doanh nghiệp còn nhiều bất cập: Việc xử lý các khoản nợ tồn đọng, tài sản không cần dùng, và xác định giá trị quyền sử dụng đất chưa được thực hiện đồng bộ và chính xác. Nhiều doanh nghiệp khai báo thấp giá trị tài sản cố định, gây thiệt hại cho Nhà nước; ngược lại, một số trường hợp kiểm toán định giá cao hơn giá trị thực, ảnh hưởng đến nhà đầu tư.

4. Phương pháp định giá doanh nghiệp còn hạn chế: Phương pháp tài sản được áp dụng phổ biến nhưng gặp khó khăn trong việc xác định giá trị tài sản cố định, tài sản vô hình và công nợ. Phương pháp dòng tiền chiết khấu khó áp dụng do thiếu số liệu dự báo chính xác và hệ số chiết khấu phù hợp. Thị trường chứng khoán còn nhỏ, chưa đủ đại diện để làm chuẩn cho các phương pháp định giá.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của tiến độ cổ phần hóa chậm là do nhận thức chưa đồng bộ về cổ phần hóa, vướng mắc trong chính sách và cơ chế quản lý, cũng như sự thiếu chuyên nghiệp trong tổ chức thực hiện. Việc Nhà nước vẫn giữ tỷ lệ cổ phần chi phối lớn làm hạn chế sự thay đổi trong quản trị và hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp cổ phần hóa.

So với các nghiên cứu trong khu vực, kết quả cho thấy Việt Nam đang trong giai đoạn chuyển đổi với nhiều thách thức về pháp lý và kỹ thuật kiểm toán. Việc kiểm toán xác định giá trị doanh nghiệp đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ lợi ích Nhà nước và thu hút đầu tư, tuy nhiên cần nâng cao chất lượng đội ngũ kiểm toán viên và hoàn thiện quy trình kiểm toán.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tăng trưởng các chỉ số tài chính trước và sau cổ phần hóa, bảng tổng hợp các vướng mắc trong quy trình kiểm toán và biểu đồ phân bổ tỷ lệ cổ phần Nhà nước và cổ phần ngoài Nhà nước sau cổ phần hóa.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện khung pháp lý và chính sách cổ phần hóa: Cần rà soát, sửa đổi các văn bản pháp luật liên quan để tháo gỡ vướng mắc về xác định giá trị quyền sử dụng đất, xử lý nợ tồn đọng và cơ chế cổ đông chiến lược. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Bộ Tài chính và các cơ quan liên quan chủ trì.

2. Nâng cao năng lực và chuyên môn đội ngũ kiểm toán viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kiểm toán định giá doanh nghiệp, cập nhật các phương pháp định giá hiện đại và kỹ năng phân tích tài chính. Thời gian triển khai liên tục, do các tổ chức kiểm toán và cơ quan đào tạo phối hợp thực hiện.

3. Xây dựng quy trình kiểm toán chuẩn hóa, minh bạch và hiệu quả: Áp dụng các công cụ kiểm toán hiện đại, tăng cường đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ, và thực hiện phân tích sơ bộ kỹ lưỡng trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán. Thời gian áp dụng trong vòng 1 năm, do các công ty kiểm toán và Ban chỉ đạo cổ phần hóa phối hợp thực hiện.

4. Tăng cường giám sát và trách nhiệm của các tổ chức định giá: Thiết lập tiêu chuẩn lựa chọn, giám sát hoạt động và gắn trách nhiệm pháp lý của các tổ chức tư vấn định giá doanh nghiệp. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Bộ Tài chính và các cơ quan quản lý nhà nước chủ trì.

5. Khuyến khích sự tham gia của nhà đầu tư chiến lược và cổ đông ngoài Nhà nước: Xây dựng cơ chế ưu đãi, minh bạch trong bán cổ phần, tạo điều kiện cho nhà đầu tư chiến lược tham gia quản lý doanh nghiệp sau cổ phần hóa. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do Ban chỉ đạo cổ phần hóa và các doanh nghiệp phối hợp triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước về doanh nghiệp và tài chính: Giúp hoàn thiện chính sách, quy trình cổ phần hóa và kiểm toán giá trị doanh nghiệp, nâng cao hiệu quả quản lý vốn nhà nước.

2. Các doanh nghiệp nhà nước chuẩn bị cổ phần hóa: Cung cấp kiến thức về quy trình, phương pháp định giá và kiểm toán, giúp doanh nghiệp chuẩn bị hồ sơ và phương án cổ phần hóa chính xác, minh bạch.

3. Các tổ chức kiểm toán và tư vấn định giá doanh nghiệp: Nâng cao nhận thức về vai trò, trách nhiệm và kỹ năng chuyên môn trong kiểm toán báo cáo tài chính và xác định giá trị doanh nghiệp cổ phần hóa.

4. Nhà đầu tư và cổ đông chiến lược: Hiểu rõ quy trình cổ phần hóa, các yếu tố ảnh hưởng đến giá trị doanh nghiệp, từ đó đưa ra quyết định đầu tư chính xác và hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước lại quan trọng?
   Cổ phần hóa giúp chuyển đổi mô hình sở hữu, nâng cao hiệu quả quản trị, huy động vốn từ nhiều nguồn và thúc đẩy phát triển kinh tế thị trường. Ví dụ, sau cổ phần hóa, nhiều doanh nghiệp đã tăng lợi nhuận gần 140%.

2. Phương pháp nào được sử dụng phổ biến để xác định giá trị doanh nghiệp?
   Phương pháp tài sản được áp dụng rộng rãi do tính trực tiếp và dễ thực hiện, tuy nhiên còn nhiều hạn chế về xác định giá trị tài sản cố định và tài sản vô hình. Phương pháp dòng tiền chiết khấu phù hợp với doanh nghiệp có dự báo dòng tiền ổn định.

3. Những khó khăn chính trong kiểm toán xác định giá trị doanh nghiệp là gì?
   Khó khăn gồm xử lý nợ tồn đọng, xác định giá trị quyền sử dụng đất, thiếu số liệu chính xác và đội ngũ kiểm toán viên chưa đủ chuyên môn sâu. Điều này ảnh hưởng đến tính chính xác và minh bạch của kết quả kiểm toán.

4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả cổ phần hóa?
   Cần hoàn thiện chính sách pháp luật, nâng cao năng lực kiểm toán viên, xây dựng quy trình kiểm toán chuẩn hóa và tăng cường giám sát các tổ chức định giá. Đồng thời, khuyến khích sự tham gia của nhà đầu tư chiến lược.

5. Vai trò của kiểm toán trong cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước là gì?
   Kiểm toán đảm bảo tính chính xác, minh bạch của báo cáo tài chính và giá trị doanh nghiệp được xác định, giúp bảo vệ lợi ích Nhà nước và nhà đầu tư, đồng thời tạo niềm tin cho thị trường chứng khoán.

Kết luận

• Cổ phần hóa DNNN là giải pháp thiết yếu để nâng cao hiệu quả kinh doanh và phát triển kinh tế thị trường tại Việt Nam.
• Kiểm toán xác định giá trị doanh nghiệp đóng vai trò trung tâm trong quá trình cổ phần hóa, ảnh hưởng trực tiếp đến tính minh bạch và hiệu quả của quá trình này.
• Thực trạng kiểm toán và định giá doanh nghiệp còn nhiều hạn chế do vướng mắc pháp lý, kỹ thuật và năng lực chuyên môn.
• Đề xuất hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực kiểm toán viên, chuẩn hóa quy trình kiểm toán và tăng cường giám sát tổ chức định giá là cần thiết để thúc đẩy cổ phần hóa hiệu quả.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo chuyên sâu, rà soát chính sách và áp dụng các giải pháp kỹ thuật kiểm toán hiện đại nhằm đảm bảo tiến độ và chất lượng cổ phần hóa trong giai đoạn tới.

Hành động ngay: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và tổ chức kiểm toán cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp đề xuất, góp phần thúc đẩy quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước phát triển bền vững và hiệu quả.