Tổng quan nghiên cứu

Huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng, với diện tích tự nhiên 841,012 km² và dân số trên 40 nghìn người, là một huyện miền núi có nhiều tiềm năng phát triển nông nghiệp và nông thôn. Dân số nông thôn chiếm khoảng 90%, lao động nông nghiệp chiếm hơn 80%, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển nông nghiệp theo hướng hiện đại. Tuy nhiên, cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội còn yếu kém, đời sống nhân dân còn nhiều khó khăn, thu nhập bình quân đầu người năm 2016 chỉ đạt 22 triệu đồng/năm, tỷ lệ đô thị hóa thấp chỉ 2,65%. Đặc biệt, địa bàn thường chịu ảnh hưởng bởi thiên tai như lũ lụt, hạn hán, mưa bão, gây khó khăn cho sản xuất và đời sống.

Nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng xây dựng nông thôn mới (NTM) và thực hiện quy hoạch xây dựng NTM trên địa bàn huyện Nguyên Bình trong giai đoạn 2014-2016, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quy hoạch và phát triển bền vững nông thôn mới. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 3 xã đại diện cho các nhóm xã đạt tiêu chí NTM khác nhau: Minh Tâm (trên 15 tiêu chí), Minh Thanh (9-15 tiêu chí) và Thành Công (dưới 5 tiêu chí).

Việc xây dựng NTM tại Nguyên Bình có ý nghĩa quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân, đồng thời góp phần bảo tồn văn hóa truyền thống và bảo vệ môi trường sinh thái. Nghiên cứu cung cấp số liệu cụ thể về cơ sở hạ tầng, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cũng như mức độ tham gia của người dân trong xây dựng NTM, từ đó làm cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển nông thôn bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển nông thôn mới, quy hoạch xây dựng nông thôn mới và phát triển bền vững. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết phát triển nông thôn mới (NTM): Nông thôn mới được hiểu là mô hình phát triển toàn diện, hiện đại hóa nông thôn theo hướng công nghiệp hóa, dân chủ và văn minh, với các đặc trưng như phát triển kinh tế, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần, bảo vệ môi trường và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Mục tiêu xây dựng NTM là nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm nông nghiệp, phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội đồng bộ, ổn định chính trị và an ninh xã hội.

  2. Mô hình quy hoạch xây dựng nông thôn mới: Quy hoạch NTM là sự bố trí hợp lý các khu chức năng sản xuất, dịch vụ, hạ tầng kinh tế - xã hội và môi trường trên địa bàn xã, gắn với đặc thù vùng miền và lợi thế địa phương. Quy hoạch tích hợp ba nội dung chính: quy hoạch sử dụng đất và hạ tầng thiết yếu, quy hoạch phát triển khu dân cư mới và chỉnh trang khu dân cư hiện có, quy hoạch phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội - môi trường theo tiêu chuẩn quốc gia.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: Bộ tiêu chí quốc gia về NTM, quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch sản xuất nông nghiệp, quy hoạch xây dựng, phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội, và sự tham gia của cộng đồng trong xây dựng NTM.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp, phân tích định lượng và định tính.

  • Nguồn dữ liệu:

    • Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của UBND huyện Nguyên Bình, các phòng ban chuyên môn, tài liệu nghiên cứu, sách, tạp chí liên quan đến xây dựng NTM và quy hoạch nông thôn mới.
    • Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát, phỏng vấn trực tiếp tại 3 xã đại diện (Minh Tâm, Minh Thanh, Thành Công) với 90 hộ dân và 30 cán bộ xã, thôn.

  • Phương pháp chọn mẫu:

    • Lựa chọn 3 xã đại diện cho các nhóm xã đạt tiêu chí NTM khác nhau nhằm đánh giá khách quan thực trạng xây dựng NTM.
    • Chọn mẫu ngẫu nhiên các hộ gia đình trong thôn để phỏng vấn.

  • Phương pháp phân tích:

    • Thống kê mô tả sử dụng các chỉ tiêu tổng hợp như số liệu tương đối, số bình quân để mô tả thực trạng.
    • Thống kê so sánh để phân tích mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến việc xây dựng NTM giữa các xã.
    • Xử lý số liệu bằng phần mềm Excel, trình bày kết quả dưới dạng bảng và biểu đồ.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Thu thập số liệu thứ cấp trong giai đoạn 2014-2016.
    • Thu thập số liệu sơ cấp thực hiện tháng 11/2016.
    • Phân tích và tổng hợp số liệu trong năm 2017.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quy hoạch xây dựng NTM:

    • 100% xã trên địa bàn huyện đã lập và phê duyệt đồ án quy hoạch xây dựng NTM (18/18 xã).
    • Tuy nhiên, chỉ có 16,67% xã công khai quy hoạch và quản lý thực hiện quy hoạch đầy đủ.
    • Chất lượng đề án xây dựng NTM còn thấp, nhiều xã phó thác cho đơn vị tư vấn, chưa sát thực tế địa phương.

  2. Phát triển cơ sở hạ tầng:

    • Hệ thống giao thông nông thôn được cải thiện với 61,261 km đường trục xã, 34 km đường trục xóm, 33,69 km đường ngõ xóm được cứng hóa.
    • 11,1% xã đạt tiêu chí thủy lợi với 67,09 km kênh mương kiên cố hóa.
    • 27,78% xã đạt tiêu chí điện với 18/18 xã có điện lưới quốc gia.
    • 11,11% xã đạt tiêu chí trường học, 5,56% xã đạt tiêu chí chợ, 16,66% xã đạt tiêu chí bưu điện.
    • Tỷ lệ xã đạt tiêu chí nhà ở dân cư chỉ 11,1%, do điều kiện kinh tế khó khăn và thiếu quy hoạch mẫu nhà ở.

  3. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế và sản xuất:

    • Giá trị sản xuất nông nghiệp tăng từ 623 tỷ đồng năm 2010 lên 816,14 tỷ đồng năm 2015.
    • Cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng hướng, tăng tỷ trọng công nghiệp, xây dựng và dịch vụ.
    • Thu nhập bình quân đầu người năm 2016 đạt 22 triệu đồng, tăng so với các năm trước.
    • Lao động nông nghiệp chiếm hơn 80%, tỷ lệ lao động phi nông nghiệp tăng nhẹ.

  4. Sự tham gia của người dân và tổ chức chỉ đạo:

    • Ban Chỉ đạo xây dựng NTM cấp huyện và xã hoạt động tích cực, tổ chức nhiều lớp tập huấn với hơn 674 lượt cán bộ tham gia.
    • Người dân tham gia hiến đất, đóng góp công sức xây dựng hạ tầng, tuy nhiên còn tồn tại tư duy trông chờ, ỷ lại.
    • Công tác tuyên truyền, lấy ý kiến dân chủ được thực hiện nhưng chưa đồng đều giữa các xã.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy huyện Nguyên Bình đã đạt được những bước tiến quan trọng trong xây dựng NTM, đặc biệt là việc hoàn thành quy hoạch xây dựng NTM cho toàn bộ các xã. Tuy nhiên, việc công khai và quản lý quy hoạch còn hạn chế, ảnh hưởng đến tính khả thi và hiệu quả thực hiện. Cơ sở hạ tầng được đầu tư nâng cấp nhưng chưa đồng bộ, tỷ lệ xã đạt các tiêu chí còn thấp, đặc biệt là giao thông, thủy lợi và nhà ở.

Nguyên nhân chủ yếu do điều kiện kinh tế khó khăn, địa hình miền núi phức tạp, dân cư phân tán, nguồn lực đầu tư hạn chế và sự tham gia của người dân chưa đồng đều. So sánh với các địa phương như huyện Thanh Sơn (Phú Thọ) và Trấn Yên (Yên Bái), nơi có công tác quy hoạch và huy động nguồn lực hiệu quả hơn, Nguyên Bình cần tăng cường công tác quản lý quy hoạch và phát huy nội lực cộng đồng.

Việc áp dụng các mô hình phát triển nông thôn mới thành công ở các nước như Nhật Bản, Thái Lan, Trung Quốc và Hàn Quốc cho thấy vai trò quan trọng của chính sách hỗ trợ, phát triển sản xuất hàng hóa, công nghiệp nông thôn và sự tham gia tích cực của người dân. Nguyên Bình cần học hỏi kinh nghiệm này để nâng cao hiệu quả xây dựng NTM.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ xã đạt các tiêu chí NTM, bảng so sánh giá trị sản xuất các ngành kinh tế qua các năm, và biểu đồ cơ cấu lao động theo ngành nghề để minh họa rõ nét hơn về sự chuyển dịch kinh tế và phát triển hạ tầng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác quản lý và công khai quy hoạch xây dựng NTM:

    • Ban Chỉ đạo huyện và xã cần xây dựng quy định quản lý xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí quy hoạch, cập nhật và giám sát chặt chẽ việc thực hiện.
    • Công khai quy hoạch rộng rãi để người dân và các bên liên quan giám sát, đảm bảo tính minh bạch và phù hợp thực tế.
    • Thời gian thực hiện: trong vòng 1-2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Ban Chỉ đạo xây dựng NTM.

  2. Đẩy mạnh đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng trọng điểm:

    • Ưu tiên nâng cấp hệ thống giao thông nông thôn, thủy lợi, điện và trường học tại các xã chưa đạt tiêu chí.
    • Huy động nguồn lực từ ngân sách nhà nước, các chương trình mục tiêu quốc gia và xã hội hóa.
    • Thời gian thực hiện: giai đoạn 2024-2026.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các phòng ban chuyên môn, chính quyền xã.

  3. Phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa và công nghiệp nông thôn:

    • Hỗ trợ chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng sản xuất hàng hóa tập trung, ứng dụng khoa học kỹ thuật tiên tiến.
    • Phát triển các mô hình sản xuất hiệu quả như trồng cây quýt, cây thuốc lá, chăn nuôi bò vỗ béo.
    • Tăng cường đào tạo nghề và hỗ trợ tiếp cận thị trường cho nông dân.
    • Thời gian thực hiện: liên tục trong 5 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Nông nghiệp, các hợp tác xã, doanh nghiệp địa phương.

  4. Nâng cao nhận thức và sự tham gia của cộng đồng:

    • Tăng cường công tác tuyên truyền, đào tạo, tập huấn cho cán bộ và người dân về mục tiêu, nội dung xây dựng NTM.
    • Khuyến khích người dân tham gia đóng góp ý kiến, hiến đất, công sức xây dựng hạ tầng.
    • Thời gian thực hiện: ngay lập tức và duy trì thường xuyên.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Chỉ đạo xây dựng NTM, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về nông nghiệp và phát triển nông thôn:

    • Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển nông thôn mới phù hợp với đặc thù địa phương.
    • Áp dụng các giải pháp quy hoạch và quản lý xây dựng NTM hiệu quả.

  2. Các nhà nghiên cứu và học viên cao học ngành phát triển nông thôn, quy hoạch:

    • Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về xây dựng NTM tại huyện miền núi.
    • Học hỏi kinh nghiệm triển khai quy hoạch tích hợp và phát triển bền vững.

  3. Lãnh đạo và cán bộ các xã, huyện miền núi:

    • Nắm bắt thực trạng, khó khăn và giải pháp xây dựng NTM để áp dụng phù hợp tại địa phương.
    • Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động và quản lý quy hoạch xây dựng.

  4. Các tổ chức phi chính phủ, doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực phát triển nông thôn:

    • Định hướng đầu tư, hỗ trợ kỹ thuật và phát triển sản xuất nông nghiệp, công nghiệp nông thôn.
    • Hợp tác với chính quyền địa phương trong các dự án phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quy hoạch xây dựng nông thôn mới có vai trò gì trong phát triển nông thôn?
    Quy hoạch xây dựng NTM là cơ sở để bố trí hợp lý các khu chức năng sản xuất, dịch vụ và hạ tầng xã hội, giúp phát triển kinh tế bền vững, nâng cao đời sống người dân và bảo tồn văn hóa. Ví dụ, huyện Nguyên Bình đã lập quy hoạch cho 100% xã, tạo nền tảng cho phát triển đồng bộ.

  2. Tại sao tỷ lệ xã đạt tiêu chí hạ tầng ở Nguyên Bình còn thấp?
    Nguyên nhân chính là do điều kiện kinh tế khó khăn, địa hình miền núi phức tạp, dân cư phân tán, nguồn lực đầu tư hạn chế. Ví dụ, chỉ có 5,56% xã đạt tiêu chí giao thông do khó huy động nguồn lực và địa hình chia cắt.

  3. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM?
    Cần tăng cường tuyên truyền, đào tạo, lấy ý kiến dân chủ và khuyến khích người dân đóng góp công sức, tài sản. Ở Nguyên Bình, việc vận động hiến đất và đóng góp xây dựng đường giao thông đã được thực hiện tại một số xã như Minh Tâm.

  4. Các mô hình phát triển nông nghiệp nào phù hợp với huyện miền núi như Nguyên Bình?
    Các mô hình trồng cây quýt, cây thuốc lá, chăn nuôi bò vỗ béo, lúa thuần chất lượng cao đã được triển khai và mang lại hiệu quả kinh tế rõ rệt, giúp nâng cao thu nhập cho người dân.

  5. Chính sách hỗ trợ nào cần thiết để thúc đẩy xây dựng NTM tại huyện miền núi?
    Chính sách hỗ trợ đầu tư cơ sở hạ tầng, hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo nghề, vay vốn ưu đãi và phát triển thị trường tiêu thụ sản phẩm là cần thiết. Ví dụ, các chương trình mục tiêu quốc gia đã hỗ trợ nâng cấp đường giao thông, thủy lợi và điện lưới tại Nguyên Bình.

Kết luận

  • Huyện Nguyên Bình đã hoàn thành quy hoạch xây dựng nông thôn mới cho toàn bộ 18 xã, tạo nền tảng phát triển bền vững.
  • Cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội được cải thiện nhưng tỷ lệ xã đạt tiêu chí còn thấp, đặc biệt về giao thông, thủy lợi và nhà ở.
  • Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng phát triển sản xuất hàng hóa và công nghiệp nông thôn đã có bước tiến tích cực, thu nhập bình quân đầu người tăng lên.
  • Sự tham gia của người dân và công tác quản lý quy hoạch cần được nâng cao để đảm bảo hiệu quả xây dựng NTM.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường quản lý quy hoạch, đầu tư hạ tầng, phát triển sản xuất và nâng cao nhận thức cộng đồng trong giai đoạn 2024-2026.

Next steps: Tăng cường phối hợp giữa các cấp chính quyền, tổ chức đào tạo, huy động nguồn lực đầu tư và giám sát thực hiện quy hoạch xây dựng NTM.

Call to action: Các cơ quan quản lý và cộng đồng dân cư cần chung tay thực hiện các giải pháp đề xuất để xây dựng nông thôn mới bền vững, nâng cao chất lượng cuộc sống tại huyện Nguyên Bình.