Tổng quan nghiên cứu

Xây dựng nông thôn mới (NTM) là một trong những chương trình trọng điểm của Việt Nam nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Tính đến cuối năm 2019, huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai đã có 7/22 xã đạt chuẩn NTM, với số tiêu chí bình quân đạt 14,8 tiêu chí/xã. Tuy nhiên, chương trình vẫn còn nhiều hạn chế như tiến độ thực hiện các tiêu chí do nhân dân đảm nhận còn chậm, công tác quản lý và duy tu các công trình chưa hiệu quả, và sự tham gia của các cơ quan, đơn vị chưa đồng bộ.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng xây dựng NTM trên địa bàn huyện Bát Xát giai đoạn 2016-2019, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm đẩy mạnh chương trình này đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác tổ chức thực hiện xây dựng NTM tại huyện Bát Xát, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo chính thức và khảo sát ý kiến người dân trong năm 2020.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp chính quyền địa phương trong việc hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực và phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng dân cư trong xây dựng NTM. Qua đó, góp phần thực hiện chiến lược phát triển kinh tế - xã hội bền vững của huyện Bát Xát và tỉnh Lào Cai nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về phát triển nông thôn mới, bao gồm:

  • Lý thuyết phát triển bền vững nông thôn: Nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và phát triển xã hội trong khu vực nông thôn.
  • Mô hình xây dựng NTM theo Bộ tiêu chí quốc gia: Bao gồm 5 nhóm tiêu chí chính: quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa - xã hội - môi trường, hệ thống chính trị.
  • Khái niệm về vai trò chủ thể của cộng đồng dân cư: Người dân là trung tâm trong quá trình xây dựng NTM, với sự tham gia tích cực trong các hoạt động phát triển và giám sát.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: nông thôn mới, tiêu chí xây dựng NTM, huy động nguồn lực, công tác tuyên truyền, và vai trò của Ban Chỉ đạo xây dựng NTM.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của UBND huyện Bát Xát giai đoạn 2016-2019, các văn bản pháp luật liên quan đến xây dựng NTM, và các tài liệu nghiên cứu trong nước. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 392 hộ gia đình trên địa bàn huyện trong năm 2020 bằng phiếu điều tra có sử dụng thang đo Likert 5 mức độ.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp số liệu, phương pháp so sánh để đánh giá tiến độ thực hiện các tiêu chí qua các năm, và phân tổ thống kê để phân tích các nhóm đối tượng khác nhau. Dữ liệu được trình bày qua bảng biểu và biểu đồ nhằm minh họa rõ ràng các kết quả.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu thứ cấp từ năm 2016 đến 2019; khảo sát sơ cấp và phân tích dữ liệu thực hiện trong khoảng tháng 5 đến tháng 6 năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM: Đến cuối năm 2019, huyện Bát Xát có 7/22 xã đạt chuẩn NTM, chiếm khoảng 31,8%. Số tiêu chí bình quân đạt 14,8 tiêu chí/xã, tăng so với các năm trước.

  2. Huy động nguồn lực xây dựng NTM: Tổng nguồn vốn huy động giai đoạn 2016-2019 đạt khoảng 376,8 tỷ đồng, trong đó ngân sách nhà nước chiếm 60%, còn lại là nguồn lực xã hội hóa từ doanh nghiệp và nhân dân. Tỷ lệ huy động vốn từ cộng đồng dân cư chiếm khoảng 15%, thể hiện sự tham gia tích cực của người dân.

  3. Công tác tuyên truyền và đào tạo: Huyện đã tổ chức hơn 50 lớp tập huấn cho cán bộ và hơn 100 buổi tuyên truyền đến người dân, góp phần nâng cao nhận thức và sự đồng thuận trong cộng đồng.

  4. Các tiêu chí khó đạt: Tiêu chí về vệ sinh môi trường, giảm nghèo và tăng thu nhập vẫn còn chậm, với tỷ lệ hộ nghèo đa chiều còn khoảng 12%, và thu nhập bình quân đầu người đạt 37,2 triệu đồng/năm, chỉ mới đạt mức kế hoạch đề ra.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do điều kiện địa hình phức tạp, kinh tế xã hội còn nhiều khó khăn, đặc biệt là ở các xã vùng cao chiếm 77% diện tích huyện. Việc huy động nguồn lực tại chỗ còn hạn chế do quỹ đất và thu nhập của người dân thấp. Công tác quản lý và duy tu các công trình xây dựng NTM chưa được thực hiện thường xuyên, dẫn đến hiệu quả sử dụng chưa cao.

So với các huyện miền núi khác như Đại Từ (Thái Nguyên) và Việt Yên (Bắc Giang), Bát Xát còn thiếu sự đồng bộ trong tổ chức thực hiện và chưa phát huy tối đa vai trò của cộng đồng dân cư. Tuy nhiên, kết quả khảo sát cho thấy người dân đã có nhận thức tích cực về chương trình, tạo tiền đề thuận lợi cho các giải pháp tiếp theo.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM qua các năm, biểu đồ tròn về cơ cấu nguồn vốn huy động, và bảng so sánh các tiêu chí khó đạt giữa các xã vùng cao và vùng thấp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo: UBND huyện cần kiện toàn Ban Chỉ đạo xây dựng NTM, phân công rõ trách nhiệm từng thành viên, tăng cường kiểm tra, giám sát tiến độ thực hiện các tiêu chí khó đạt. Mục tiêu hoàn thành 15 xã đạt chuẩn NTM vào năm 2025.

  2. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động: Tăng cường các hoạt động tuyên truyền sâu rộng, sử dụng đa dạng hình thức truyền thông để nâng cao nhận thức và sự tham gia của người dân, đặc biệt là ở các xã vùng cao. Thời gian thực hiện liên tục trong giai đoạn 2021-2025.

  3. Nâng cao hiệu quả huy động và sử dụng nguồn lực: Khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn; phát huy vai trò của hợp tác xã và tổ hợp tác trong liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm. Đồng thời, tăng cường minh bạch trong quản lý tài chính để tạo niềm tin cho cộng đồng.

  4. Tập trung thực hiện các tiêu chí còn thấp: Ưu tiên đầu tư phát triển hạ tầng giao thông, thủy lợi, điện nông thôn; hỗ trợ các chương trình giảm nghèo bền vững và nâng cao thu nhập cho người dân. Chủ thể thực hiện là các phòng ban chuyên môn của huyện phối hợp với UBND các xã, thời gian từ 2021 đến 2025.

  5. Phát triển nguồn nhân lực và nâng cao năng lực cán bộ: Tổ chức các lớp đào tạo, tập huấn nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng quản lý cho cán bộ làm công tác xây dựng NTM, đặc biệt là cán bộ xã và thôn bản.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp xây dựng NTM, từ đó nâng cao hiệu quả công tác chỉ đạo, điều hành.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn phong phú để tham khảo, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng dân cư địa phương: Nắm bắt vai trò và trách nhiệm trong xây dựng NTM, từ đó tăng cường sự tham gia và giám sát của người dân.

  4. Các nhà hoạch định chính sách và nhà đầu tư: Tham khảo các phân tích về nguồn lực và cơ chế huy động vốn, từ đó xây dựng các chính sách hỗ trợ và kế hoạch đầu tư phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng nông thôn mới là gì?
    Xây dựng NTM là chương trình phát triển toàn diện kinh tế, xã hội, văn hóa, hạ tầng và môi trường ở khu vực nông thôn nhằm nâng cao đời sống người dân và phát triển bền vững.

  2. Tại sao huyện Bát Xát còn nhiều xã chưa đạt chuẩn NTM?
    Nguyên nhân chính là điều kiện địa hình phức tạp, kinh tế còn khó khăn, nguồn lực hạn chế và công tác tổ chức thực hiện chưa đồng bộ.

  3. Vai trò của người dân trong xây dựng NTM như thế nào?
    Người dân là chủ thể chính, tham gia đóng góp công sức, tài chính, giám sát và hưởng lợi từ các kết quả xây dựng NTM.

  4. Các nguồn lực xây dựng NTM được huy động từ đâu?
    Nguồn lực gồm ngân sách nhà nước, vốn doanh nghiệp, đóng góp của cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội.

  5. Giải pháp nào hiệu quả để đẩy mạnh xây dựng NTM ở vùng cao?
    Tăng cường tuyên truyền, hỗ trợ phát triển sản xuất, cải thiện hạ tầng cơ sở và nâng cao năng lực cán bộ địa phương là những giải pháp then chốt.

Kết luận

  • Huyện Bát Xát đã đạt được những kết quả tích cực trong xây dựng NTM với 31,8% xã đạt chuẩn và số tiêu chí bình quân 14,8 tiêu chí/xã tính đến năm 2019.
  • Các hạn chế chủ yếu liên quan đến tiến độ thực hiện tiêu chí do nhân dân đảm nhận, công tác quản lý và huy động nguồn lực còn nhiều khó khăn.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp cụ thể về tăng cường lãnh đạo, đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực và tập trung thực hiện các tiêu chí khó đạt.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp chính quyền và cộng đồng dân cư trong việc hoàn thiện và phát triển chương trình xây dựng NTM tại huyện Bát Xát đến năm 2025.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi, đánh giá thường xuyên và điều chỉnh phù hợp để đảm bảo mục tiêu phát triển bền vững.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng nông thôn mới giàu đẹp, văn minh tại huyện Bát Xát!