Tổng quan nghiên cứu

Dự án Khu sinh thái Khe Hang Dầu, xã Nham Sơn, huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang, được triển khai trên diện tích khoảng 36,48 ha, nằm trong vùng đất có cảnh quan sinh thái và lịch sử văn hóa phong phú. Khu vực này có tiềm năng phát triển du lịch sinh thái kết hợp nghỉ dưỡng và tâm linh, góp phần đa dạng hóa sản phẩm du lịch của tỉnh Bắc Giang. Tuy nhiên, hiện trạng khu vực chưa được quy hoạch đồng bộ, các hoạt động sinh sống và khai thác tài nguyên chưa phù hợp với định hướng phát triển bền vững.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá toàn diện tác động môi trường của dự án trong các giai đoạn chuẩn bị, thi công và vận hành, từ đó đề xuất các biện pháp giảm thiểu tác động tiêu cực, bảo vệ môi trường tự nhiên và phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 11/2018 đến tháng 5/2019, tập trung tại khu vực dự án và vùng lân cận.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý và chủ đầu tư trong việc ra quyết định, đảm bảo các chỉ tiêu bảo vệ môi trường, đồng thời góp phần phát triển bền vững kinh tế địa phương. Các chỉ số môi trường nền như chất lượng không khí, nước mặt, nước ngầm và đất được khảo sát chi tiết, làm cơ sở so sánh và đánh giá tác động trong quá trình thực hiện dự án.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình đánh giá tác động môi trường (ĐTM) hiện đại, bao gồm:

  • Lý thuyết ĐTM liên ngành: ĐTM là quá trình phân tích, dự báo các ảnh hưởng của dự án đến môi trường tự nhiên và xã hội, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực, đảm bảo phát triển bền vững.
  • Mô hình ma trận đánh giá tác động: Sử dụng bảng ma trận để đối chiếu các hoạt động dự án với các thành phần môi trường, đánh giá mức độ tác động theo thang điểm định lượng.
  • Khái niệm chỉ thị và chỉ số môi trường: Áp dụng các chỉ số như AQI (chất lượng không khí), WQI (chất lượng nước) để đánh giá tổng thể và theo dõi biến động môi trường.
  • Phương pháp mô hình hóa (Modeling): Mô phỏng sự phân tán và biến đổi các chất ô nhiễm trong không khí, nước và đất theo thời gian và không gian.
  • Khái niệm sức chịu tải môi trường: Đánh giá khả năng môi trường khu vực dự án chịu đựng các tác động từ hoạt động xây dựng và vận hành.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng hai nhóm phương pháp chính:

  • Nhóm phương pháp đánh giá tác động môi trường:

    • Khảo sát hiện trạng: Thu thập số liệu về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, hiện trạng môi trường nền (khí tượng, thủy văn, đất, nước, không khí).
    • Phân tích số liệu và liệt kê: Thống kê các hoạt động chuẩn bị, thi công và vận hành dự án, đánh giá các nguồn phát thải và tác động môi trường.
    • Phương pháp đánh giá nhanh dựa trên hệ số ô nhiễm: Ước tính tải lượng các chất ô nhiễm phát sinh từ giao thông, máy móc thi công và nước thải sinh hoạt.
    • Phương pháp ma trận và so sánh: Đánh giá mức độ tác động và dự báo các ảnh hưởng tích cực, tiêu cực của dự án.
    • Phương pháp chuyên gia: Thu hút các chuyên gia môi trường và kỹ thuật để đánh giá, nhận định các tác động và đề xuất giải pháp.

  • Nhóm phương pháp khác:

    • Lấy mẫu và phân tích môi trường: Thu thập mẫu không khí, nước mặt, nước ngầm, đất tại các vị trí đại diện, phân tích theo tiêu chuẩn Việt Nam hiện hành.
    • Phương pháp tính toán thực nghiệm: Áp dụng các công thức tính tải lượng phát thải bụi, khí thải và chất ô nhiễm trong nước thải.
    • Phân tích dữ liệu khí tượng thủy văn: Sử dụng số liệu từ Trung tâm KTTV Quốc gia về nhiệt độ, độ ẩm, lượng mưa, giờ nắng để đánh giá điều kiện tự nhiên ảnh hưởng đến môi trường dự án.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 5 mẫu không khí, 2 mẫu nước mặt, 1 mẫu nước ngầm và 1 mẫu đất, được chọn theo phương pháp lấy mẫu ngẫu nhiên có đại diện. Phân tích số liệu được thực hiện bằng phần mềm GIS, Excel và các công cụ mô hình hóa môi trường phù hợp. Thời gian nghiên cứu kéo dài 7 tháng, từ tháng 11/2018 đến tháng 5/2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng môi trường nền:

    • Chất lượng không khí xung quanh dự án nằm trong giới hạn cho phép theo QCVN 05:2013/BTNMT, với nồng độ bụi lơ lửng trung bình từ 45 đến 78 µg/m³, thấp hơn ngưỡng 300 µg/m³.
    • Chất lượng nước mặt có chỉ tiêu TSS vượt 6,3 lần và BOD5 vượt 1,3 lần so với quy chuẩn QCVN 08-MT:2015/BTNMT, cho thấy dấu hiệu ô nhiễm hữu cơ và vật chất lơ lửng.
    • Nước ngầm đạt tiêu chuẩn QCVN 09-MT:2015/BTNMT, các chỉ số pH, độ cứng, amoni, nitrit đều trong giới hạn cho phép.
    • Môi trường đất không có dấu hiệu ô nhiễm kim loại nặng, các chỉ tiêu As, Cd, Cu, Zn, Pb đều dưới ngưỡng quy chuẩn QCVN 03-MT:2015/BTNMT.

  2. Tác động trong giai đoạn chuẩn bị dự án:

    • Việc thu hồi đất rừng phòng hộ chiếm khoảng 1,83% diện tích rừng của huyện Yên Dũng, có thể ảnh hưởng đến sinh kế của khoảng 8-10 hộ dân địa phương.
    • Địa hình dốc và địa chất ổn định tạo thuận lợi cho thi công nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ xói mòn đất nếu không có biện pháp bảo vệ thích hợp.

  3. Tác động trong giai đoạn thi công xây dựng:

    • Tải lượng bụi phát sinh từ hoạt động đào đắp ước tính khoảng 827.750 tấn đất đào, vận chuyển bằng xe tải 30 tấn với quãng đường trung bình 15 km trong 12 tháng.
    • Nồng độ bụi và khí thải SO2, NOx, CO do phương tiện vận chuyển phát sinh đều nằm dưới giới hạn quy chuẩn QCVN 05:2013/BTNMT.
    • Mức ồn tổng cộng tại công trường thi công đo được là 81,8 dBA ở khoảng cách 1,5 m, vượt giới hạn cho phép, có thể ảnh hưởng đến sức khỏe công nhân.
    • Nước thải sinh hoạt phát sinh từ khoảng 100 công nhân có nồng độ BOD5, COD, TSS vượt tiêu chuẩn QCVN 14:2008/BTNMT nhiều lần nếu không xử lý.

  4. Tác động trong giai đoạn vận hành dự án:

    • Dự báo tải lượng các chất ô nhiễm từ hoạt động giao thông, máy phát điện dự phòng và sinh hoạt sẽ tăng nhưng vẫn trong giới hạn cho phép nếu áp dụng các biện pháp quản lý môi trường hiệu quả.
    • Các chỉ số môi trường như AQI, WQI dự kiến duy trì ổn định nếu thực hiện đúng quy trình vận hành và giám sát môi trường.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy môi trường nền khu vực dự án có sức chịu tải tương đối tốt, tuy nhiên một số chỉ tiêu nước mặt như TSS và BOD5 vượt quy chuẩn, phản ánh tác động từ các hoạt động nông nghiệp và sinh hoạt hiện tại. Việc thu hồi đất rừng phòng hộ tuy chiếm tỷ lệ nhỏ nhưng cần được quản lý chặt chẽ để tránh suy giảm đa dạng sinh học và mất cân bằng sinh thái.

Trong giai đoạn thi công, bụi và tiếng ồn là những tác động chính ảnh hưởng đến sức khỏe người lao động và cộng đồng lân cận. So sánh với các nghiên cứu tương tự trong khu vực, mức độ ô nhiễm không khí và tiếng ồn đều nằm trong phạm vi kiểm soát nếu áp dụng biện pháp giảm thiểu phù hợp. Nước thải sinh hoạt chưa qua xử lý có nguy cơ gây ô nhiễm nguồn nước nếu không được xử lý đúng quy trình.

Việc dự báo tác động trong giai đoạn vận hành cho thấy tầm quan trọng của hệ thống quản lý môi trường, đặc biệt là kiểm soát khí thải và chất thải rắn. Các biểu đồ so sánh nồng độ ô nhiễm trước và sau dự án sẽ minh họa rõ ràng hiệu quả của các biện pháp giảm thiểu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Thực hiện trồng rừng thay thế và bảo vệ rừng phòng hộ

    • Mục tiêu: Bù đắp diện tích rừng bị thu hồi, duy trì đa dạng sinh học.
    • Thời gian: Triển khai đồng thời với giai đoạn chuẩn bị dự án.
    • Chủ thể: Chủ đầu tư phối hợp với UBND xã và các cơ quan quản lý rừng.

  2. Áp dụng biện pháp kiểm soát bụi và tiếng ồn trong thi công

    • Mục tiêu: Giảm bụi phát sinh xuống dưới 50 µg/m³ và tiếng ồn dưới 70 dBA tại khu vực công trường.
    • Thời gian: Trong suốt giai đoạn thi công.
    • Chủ thể: Nhà thầu thi công chịu trách nhiệm thực hiện các biện pháp như tưới nước, che chắn, sử dụng thiết bị giảm ồn.

  3. Xây dựng hệ thống xử lý nước thải sinh hoạt đạt chuẩn

    • Mục tiêu: Đảm bảo nước thải đầu ra đạt QCVN 14:2008/BTNMT cột B.
    • Thời gian: Hoàn thành trước khi vận hành dự án.
    • Chủ thể: Chủ đầu tư phối hợp với đơn vị tư vấn môi trường và nhà thầu xây dựng.

  4. Thiết lập chương trình giám sát môi trường định kỳ

    • Mục tiêu: Theo dõi biến động các chỉ số môi trường, phát hiện sớm các tác động tiêu cực.
    • Thời gian: Hàng quý trong suốt quá trình vận hành dự án.
    • Chủ thể: Cơ quan quản lý môi trường địa phương và chủ đầu tư.

  5. Tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng và công nhân

    • Mục tiêu: Tăng cường ý thức bảo vệ môi trường, giảm thiểu tác động từ hoạt động sinh hoạt và thi công.
    • Thời gian: Liên tục trong suốt quá trình thực hiện dự án.
    • Chủ thể: Chủ đầu tư phối hợp với chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ đầu tư và nhà quản lý dự án

    • Lợi ích: Hiểu rõ các tác động môi trường, từ đó xây dựng kế hoạch quản lý và giảm thiểu phù hợp, đảm bảo dự án phát triển bền vững.
    • Use case: Lập báo cáo ĐTM, xin cấp phép môi trường, giám sát thi công.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước về môi trường và tài nguyên

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở khoa học để đánh giá, phê duyệt dự án, giám sát thực hiện các quy định pháp luật về môi trường.
    • Use case: Xây dựng chính sách, kiểm tra, thanh tra các dự án tương tự.

  3. Các nhà nghiên cứu và học viên chuyên ngành khoa học môi trường

    • Lợi ích: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, mô hình đánh giá tác động môi trường thực tiễn, dữ liệu khảo sát chi tiết.
    • Use case: Tham khảo tài liệu, phát triển đề tài nghiên cứu mới.

  4. Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội tại địa phương

    • Lợi ích: Nắm bắt thông tin về tác động dự án đến môi trường và đời sống, tham gia giám sát và phản biện xã hội.
    • Use case: Tham gia các buổi đối thoại cộng đồng, đề xuất ý kiến với chính quyền.

Câu hỏi thường gặp

  1. Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) là gì và tại sao quan trọng?
    ĐTM là quá trình phân tích, dự báo ảnh hưởng của dự án đến môi trường và đề xuất biện pháp giảm thiểu. Nó giúp đảm bảo phát triển bền vững, cân bằng giữa kinh tế và bảo vệ môi trường, tránh các rủi ro môi trường nghiêm trọng.

  2. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá tác động trong luận văn này?
    Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp như khảo sát hiện trạng, ma trận đánh giá tác động, mô hình hóa, phương pháp chuyên gia và phân tích số liệu thực nghiệm để đảm bảo tính chính xác và toàn diện.

  3. Tác động môi trường chính của dự án Khu sinh thái Khe Hang Dầu là gì?
    Các tác động chính gồm ô nhiễm bụi và tiếng ồn trong giai đoạn thi công, ô nhiễm nước mặt do hoạt động sinh hoạt và thi công, mất diện tích rừng phòng hộ và thay đổi cảnh quan tự nhiên.

  4. Các biện pháp giảm thiểu tác động được đề xuất như thế nào?
    Bao gồm trồng rừng thay thế, kiểm soát bụi và tiếng ồn, xử lý nước thải đạt chuẩn, giám sát môi trường định kỳ và nâng cao nhận thức cộng đồng, nhằm giảm thiểu tối đa các tác động tiêu cực.

  5. Làm thế nào để theo dõi hiệu quả các biện pháp giảm thiểu?
    Thực hiện chương trình giám sát môi trường định kỳ, thu thập và phân tích dữ liệu các chỉ số môi trường, so sánh với tiêu chuẩn quy định và báo cáo kết quả cho các cơ quan quản lý và cộng đồng.

Kết luận

  • Đánh giá chi tiết hiện trạng môi trường nền cho thấy khu vực dự án có sức chịu tải tương đối tốt, tuy nhiên cần chú ý xử lý ô nhiễm nước mặt và bảo vệ rừng phòng hộ.
  • Tác động trong giai đoạn thi công chủ yếu là bụi, tiếng ồn và nước thải sinh hoạt, cần áp dụng biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt.
  • Dự báo tác động trong giai đoạn vận hành cho thấy nếu quản lý tốt, dự án sẽ không gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào bảo vệ rừng, kiểm soát ô nhiễm, xử lý nước thải và giám sát môi trường liên tục.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho chủ đầu tư và cơ quan quản lý trong việc phát triển dự án bền vững, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường.

Tiếp theo, cần triển khai các biện pháp giảm thiểu đã đề xuất và thiết lập hệ thống giám sát môi trường hiệu quả nhằm đảm bảo dự án phát triển hài hòa với môi trường tự nhiên và xã hội. Đề nghị các bên liên quan phối hợp chặt chẽ để thực hiện các khuyến nghị này.