Tổng quan nghiên cứu

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) đã được triển khai tại 7 xã của thành phố Cà Mau từ năm 2011. Sau hơn 9 năm thực hiện, 5 trong số 7 xã đã được công nhận đạt chuẩn NTM, chiếm tỷ lệ 71,4%. Xã An Xuyên, được công nhận đạt chuẩn NTM năm 2016, là điển hình đại diện cho các xã trên địa bàn thành phố về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội và quốc phòng - an ninh. Nghiên cứu tập trung đánh giá sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM tại xã An Xuyên nhằm làm rõ mức độ hiểu biết, hình thức và hiệu quả tham gia của cư dân trong chương trình này.

Mục tiêu nghiên cứu gồm: (1) Đánh giá thực trạng sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM tại xã An Xuyên; (2) Đề xuất giải pháp nâng cao sự tham gia của người dân. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại xã An Xuyên, thành phố Cà Mau, với dữ liệu thu thập từ 120 hộ dân trên 11 ấp. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học để nâng cao hiệu quả chương trình xây dựng NTM, góp phần phát triển bền vững khu vực nông thôn, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn sử dụng các lý thuyết và mô hình sau:

  • Khái niệm nông thôn và nông thôn mới: Nông thôn được định nghĩa là vùng sinh sống của tập hợp dân cư chủ yếu tham gia sản xuất nông nghiệp, có đặc trưng về không gian, kinh tế, xã hội và văn hóa riêng biệt. Nông thôn mới là khu vực có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lý, xã hội dân chủ, môi trường sinh thái được bảo vệ và đời sống người dân được nâng cao.

  • Lý thuyết phát triển nông thôn: Phát triển nông thôn là quá trình thay đổi bền vững về kinh tế, xã hội, văn hóa và môi trường nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Các mục tiêu bao gồm cải thiện năng lực cạnh tranh nông nghiệp, môi trường và chất lượng đời sống.

  • Lý thuyết về sự tham gia của người dân: Sự tham gia được xem là quá trình người dân đóng góp ý kiến, công sức, vật chất vào các hoạt động phát triển, từ mức độ thụ động đến tự nguyện chủ động tham gia trong ra quyết định và thực hiện.

  • Mô hình phân tích ROCCIPI: Khung phân tích gồm 7 yếu tố tác động đến sự tham gia của người dân: Luật lệ (Rules), Cơ hội (Opportunity), Truyền thông (Communication), Năng lực (Capacity), Quy trình (Process), Lợi ích (Interest), Ý thức hệ - Giá trị truyền thống (Ideology). Trong đó, 6 yếu tố chính ảnh hưởng trực tiếp đến sự tham gia là: Cơ hội, Truyền thông, Quy trình, Năng lực, Lợi ích và Ý thức hệ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu áp dụng phương pháp định lượng kết hợp định tính. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 120 hộ dân tại 11 ấp xã An Xuyên bằng bảng hỏi khảo sát và phỏng vấn sâu. Mẫu được chọn theo phương pháp phi xác suất thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm dân cư chính. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của UBND TP Cà Mau và UBND xã An Xuyên.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 20.0 với các phương pháp thống kê mô tả, tần suất, kiểm định khác biệt và phân tích quan hệ. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2018 đến 2019, bao gồm giai đoạn xây dựng bảng hỏi, thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ hiểu biết về chương trình xây dựng NTM: 100% người dân được khảo sát biết về chương trình NTM. Tuy nhiên, mức độ hiểu biết chi tiết về từng tiêu chí còn hạn chế. Người dân chủ yếu tiếp cận thông tin qua các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội (83,3%), họp UBND xã (82,5%), tờ rơi (80,8%) và báo đài, internet (80%). Tiếp cận trực tiếp đến từng hộ gia đình chỉ chiếm 19,1%.

  2. Mức độ tham gia của người dân: 85,8% người dân tham gia xây dựng NTM, trong đó 73,8% tham gia do vận động của địa phương, 20,4% tự nguyện và 5,8% bị bắt buộc. Các hình thức tham gia đa dạng: đóng góp tiền (69,9%), cải tạo hàng rào (95,1%), làm nhà vệ sinh (61,1%), lắp đặt nước sạch (46,6%), hiến đất (33,9%), đóng góp ngày công lao động (12,6%), tham gia bàn bạc ý kiến (20,3%) và giám sát công trình (5,8%).

  3. Kết quả thực hiện các tiêu chí NTM: Xã An Xuyên đạt 19 tiêu chí với các kết quả nổi bật như: 100% hộ sử dụng điện, 91,81% lao động có việc làm thường xuyên, tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 1,35%, 6/7 trường học đạt chuẩn quốc gia, 100% ấp đạt chuẩn văn hóa, tỷ lệ người dân tham gia bảo hiểm y tế đạt 71,98%, và 100% hộ dân sử dụng nước hợp vệ sinh.

  4. Nguồn lực đầu tư: Tổng vốn đầu tư xây dựng NTM tại xã An Xuyên khoảng 209 tỷ đồng, trong đó ngân sách chiếm gần 52%, vốn tài trợ quốc tế chiếm 10%, vốn tín dụng và xã hội hóa chiếm phần còn lại. Đóng góp của cộng đồng dân cư chiếm khoảng 32%.

Thảo luận kết quả

Sự hiểu biết rộng rãi về chương trình NTM cho thấy hiệu quả của công tác tuyên truyền, tuy nhiên việc tiếp cận thông tin chưa sâu sát đến từng hộ dân, hạn chế sự chủ động và tự nguyện tham gia. Mức độ tham gia chủ yếu do vận động từ địa phương, phản ánh sự cần thiết nâng cao nhận thức và khuyến khích sự tự nguyện của người dân.

Kết quả đạt được các tiêu chí NTM cho thấy sự chuyển biến tích cực về hạ tầng, kinh tế và xã hội, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần. Tuy nhiên, tỷ lệ tham gia giám sát và đóng góp ý kiến còn thấp, cho thấy sự tham gia của người dân chưa toàn diện, cần tăng cường vai trò chủ thể trong quá trình ra quyết định và kiểm tra.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tại An Xuyên tương đồng với xu hướng phát triển nông thôn mới ở các địa phương khác, nhưng vẫn còn tồn tại những hạn chế về nguồn lực nội tại và sự chủ động của cộng đồng. Việc huy động nguồn lực xã hội và phát huy vai trò của người dân là yếu tố then chốt để xây dựng NTM bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất các hình thức tham gia của người dân, bảng tổng hợp kết quả thực hiện các tiêu chí NTM và biểu đồ cơ cấu nguồn vốn đầu tư xây dựng NTM tại xã An Xuyên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông đa chiều, kịp thời và cụ thể: Chủ động cung cấp thông tin chi tiết về từng tiêu chí NTM đến từng hộ dân qua các kênh trực tiếp như họp tổ dân phố, phát tờ rơi, truyền thanh xã. Mục tiêu nâng cao mức độ hiểu biết và nhận thức của người dân trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện: UBND xã, Ban chỉ đạo xây dựng NTM.

  2. Khuyến khích sự tham gia tự nguyện và chủ động của người dân: Tổ chức các diễn đàn, hội thảo để người dân tham gia bàn bạc, đóng góp ý kiến và giám sát các hoạt động xây dựng NTM. Xây dựng cơ chế khen thưởng cho các cá nhân, tập thể có đóng góp tích cực. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội.

  3. Minh bạch và công khai các hoạt động xây dựng NTM: Công khai kế hoạch, nguồn vốn, tiến độ và kết quả thực hiện các công trình xây dựng NTM để người dân giám sát. Tăng cường áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý và truyền thông. Thời gian: 6-12 tháng. Chủ thể: UBND xã, Ban quản lý dự án.

  4. Phát huy vai trò của các tổ chức kinh tế tập thể và mô hình sản xuất hiệu quả: Hỗ trợ đào tạo, chuyển giao kỹ thuật, tạo điều kiện tiếp cận vốn cho các hợp tác xã, tổ hợp tác nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất, tăng thu nhập cho người dân. Thời gian: liên tục trong giai đoạn 2020-2025. Chủ thể: Phòng Nông nghiệp, UBND xã, các tổ chức hỗ trợ phát triển kinh tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về nông nghiệp và phát triển nông thôn: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển NTM phù hợp với điều kiện địa phương, nâng cao hiệu quả quản lý.

  2. Các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội và Mặt trận Tổ quốc: Tài liệu giúp hiểu rõ vai trò, phương pháp vận động, tuyên truyền và huy động sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý công, kinh tế nông nghiệp: Cung cấp dữ liệu thực tiễn, mô hình phân tích và bài học kinh nghiệm về phát triển nông thôn mới và sự tham gia cộng đồng.

  4. Các nhà hoạch định chính sách và tổ chức phát triển quốc tế: Tham khảo để thiết kế các chương trình hỗ trợ phát triển nông thôn, tăng cường sự tham gia của cộng đồng và đánh giá hiệu quả các dự án phát triển.

Câu hỏi thường gặp

  1. Người dân xã An Xuyên hiểu biết như thế nào về chương trình xây dựng NTM?
    100% người dân được khảo sát biết về chương trình, chủ yếu qua các tổ chức đoàn thể và họp UBND xã. Tuy nhiên, hiểu biết chi tiết về từng tiêu chí còn hạn chế, cần tăng cường truyền thông cụ thể hơn.

  2. Mức độ tham gia của người dân trong xây dựng NTM ra sao?
    85,8% người dân tham gia, phần lớn do vận động của địa phương, chỉ 20,4% tự nguyện. Hình thức tham gia đa dạng, từ đóng góp tiền, ngày công đến hiến đất và tham gia bàn bạc.

  3. Các tiêu chí NTM nào xã An Xuyên đã đạt được?
    Xã đạt 19 tiêu chí, nổi bật như 100% hộ sử dụng điện, tỷ lệ lao động có việc làm thường xuyên đạt 91,81%, tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 1,35%, 6/7 trường học đạt chuẩn quốc gia.

  4. Nguồn lực đầu tư xây dựng NTM tại An Xuyên đến từ đâu?
    Tổng vốn khoảng 209 tỷ đồng, trong đó ngân sách chiếm gần 52%, vốn tài trợ quốc tế 10%, vốn tín dụng và xã hội hóa chiếm phần còn lại, đóng góp của cộng đồng chiếm khoảng 32%.

  5. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia tự nguyện của người dân?
    Cần tăng cường truyền thông đa chiều, tổ chức các diễn đàn dân chủ, minh bạch công khai các hoạt động, đồng thời xây dựng cơ chế khen thưởng và hỗ trợ các mô hình kinh tế tập thể hiệu quả để tạo động lực cho người dân.

Kết luận

  • Xã An Xuyên đã đạt chuẩn 19 tiêu chí NTM với sự tham gia tích cực của người dân, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần.
  • Mức độ hiểu biết và tham gia của người dân còn hạn chế ở khía cạnh tự nguyện và giám sát, chủ yếu dựa vào vận động của địa phương.
  • Nguồn lực đầu tư đa dạng, trong đó đóng góp của cộng đồng chiếm tỷ lệ đáng kể, thể hiện vai trò quan trọng của người dân trong xây dựng NTM.
  • Cần tăng cường truyền thông, minh bạch, phát huy vai trò chủ thể của người dân và hỗ trợ phát triển các mô hình kinh tế tập thể để xây dựng NTM bền vững.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp nâng cao sự tham gia, tổ chức đánh giá định kỳ và nhân rộng mô hình thành công tại các xã khác.

Kêu gọi hành động: Các cấp chính quyền, tổ chức đoàn thể và cộng đồng dân cư cần phối hợp chặt chẽ để phát huy tối đa nguồn lực và sự tham gia của người dân, góp phần xây dựng nông thôn mới ngày càng phát triển bền vững.