Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2011-2020, chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM) đã trở thành một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Việt Nam nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội vùng nông thôn. Tính đến cuối năm 2021, cả nước có 5.227 xã đạt chuẩn NTM, chiếm 70,7% tổng số xã, với bình quân đạt 17 tiêu chí/xã. Thị xã Phú Mỹ, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, có vị trí chiến lược với tổng diện tích tự nhiên 33.302,11 ha và 10 đơn vị hành chính cấp xã, trong đó 5 xã đã đạt chuẩn NTM 100%. Nghiên cứu tập trung đánh giá kết quả thực hiện quy hoạch xây dựng NTM tại thị xã Phú Mỹ trong giai đoạn 2011-2020, nhằm phân tích thuận lợi, khó khăn và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quy hoạch xây dựng NTM. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 2 xã đại diện là Châu Pha và Sông Xoài, với số liệu sơ cấp thu thập năm 2020 và số liệu thứ cấp trong giai đoạn 2011-2020. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của thị xã, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho công tác quản lý đất đai và xây dựng NTM tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về phát triển nông thôn mới, quy hoạch sử dụng đất và quản lý đất đai. Khái niệm nông thôn mới được hiểu là vùng nông thôn có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lý, xã hội ổn định và môi trường sinh thái được bảo vệ. Quy hoạch xây dựng NTM là việc bố trí các khu chức năng sản xuất, dịch vụ, hạ tầng kỹ thuật và xã hội phù hợp với đặc thù địa phương, nhằm phát huy tiềm năng và lợi thế vùng nông thôn. Các khái niệm chính bao gồm: (1) Quy hoạch sử dụng đất với tính tổng hợp, dài hạn và chiến lược; (2) Bộ tiêu chí quốc gia về NTM gồm 5 nhóm tiêu chí với 19 tiêu chí cụ thể; (3) Nguyên tắc lập quy hoạch xây dựng NTM theo Nghị định 44/2015/NĐ-CP; (4) Vai trò của cộng đồng dân cư và chính quyền địa phương trong xây dựng NTM; (5) Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện quy hoạch như cơ chế chính sách, huy động nguồn lực và quản lý điều hành.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các cơ quan chức năng như Phòng Tài nguyên Môi trường, Phòng Quản lý Đô thị, Chi cục Thống kê, UBND các xã và các báo cáo chuyên ngành liên quan đến quy hoạch xây dựng NTM tại thị xã Phú Mỹ. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát 100 hộ dân tại 2 xã Châu Pha và Sông Xoài, cùng 40 phiếu khảo sát cán bộ chuyên môn và lãnh đạo địa phương. Cỡ mẫu được xác định theo công thức của Yamane với sai số cho phép 10%, đảm bảo độ tin cậy 90%. Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích định tính dựa trên ý kiến chuyên gia. Quá trình nghiên cứu diễn ra từ tháng 12/2021 đến tháng 12/2022, tập trung đánh giá các tiêu chí quy hoạch xây dựng NTM, hiện trạng sử dụng đất, công tác quản lý và sự tham gia của cộng đồng dân cư.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM tại thị xã Phú Mỹ đạt 100% vào năm 2021, với 5/5 xã hoàn thành các tiêu chí theo Bộ tiêu chí quốc gia. Trong đó, xã Châu Pha đạt 100% tiêu chí, xã Sông Xoài đạt 50% tiêu chí tốt và 50% tiêu chí trung bình theo đánh giá cán bộ chuyên môn.

  2. Hiện trạng sử dụng đất năm 2020 cho thấy đất nông nghiệp chiếm khoảng 60% diện tích tự nhiên, trong đó đất phèn chiếm 24,11%, đất xám 31,83%, đất đỏ vàng 21,28%. Địa hình chủ yếu là đồi lượn sóng và đồng bằng, thuận lợi cho phát triển sản xuất nông nghiệp và xây dựng hạ tầng.

  3. Nguồn lực huy động cho xây dựng NTM giai đoạn 2011-2020 đạt khoảng 1.091 nghìn tỷ đồng, trong đó ngân sách nhà nước chiếm 34,8%, tín dụng 51,1%, doanh nghiệp 5%, và đóng góp của người dân khoảng 10%. Sự tham gia của cộng đồng dân cư được đánh giá tích cực, với hơn 80% người dân đồng thuận và tham gia vào các hoạt động xây dựng NTM.

  4. Công tác quy hoạch xây dựng NTM được thực hiện theo đúng quy định pháp luật, với 100% xã trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu có quy hoạch xây dựng NTM được phê duyệt. Tuy nhiên, chất lượng quy hoạch còn hạn chế về tính liên kết vùng và chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu phát triển lâu dài.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy thị xã Phú Mỹ đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong xây dựng NTM, đặc biệt là tỷ lệ xã đạt chuẩn 100% và sự đồng thuận cao của người dân. Nguyên nhân chính là do sự chỉ đạo quyết liệt của cấp ủy, chính quyền địa phương, sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngành và huy động hiệu quả nguồn lực tài chính. So với các nghiên cứu về xây dựng NTM tại các tỉnh khác, Phú Mỹ có lợi thế về vị trí địa lý và nguồn lực đầu tư, giúp đẩy nhanh tiến độ thực hiện. Tuy nhiên, việc quy hoạch chưa thực sự đồng bộ và thiếu tính liên kết vùng là điểm hạn chế cần khắc phục. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM theo năm, bảng phân bổ nguồn lực đầu tư và bản đồ hiện trạng sử dụng đất để minh họa rõ nét hơn các kết quả. Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học cho việc điều chỉnh, hoàn thiện quy hoạch xây dựng NTM phù hợp với định hướng phát triển kinh tế - xã hội của thị xã trong giai đoạn tiếp theo.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác quản lý, điều hành quy hoạch xây dựng NTM bằng cách nâng cao năng lực cán bộ chuyên môn, áp dụng công nghệ GIS trong quản lý đất đai và quy hoạch, đảm bảo tính đồng bộ và liên kết vùng. Thời gian thực hiện trong 2 năm tới, do UBND thị xã và các phòng ban chức năng chủ trì.

  2. Hoàn thiện cơ chế chính sách hỗ trợ xây dựng NTM, bao gồm chính sách ưu đãi về tài chính, đất đai và thuế cho các dự án phát triển hạ tầng và sản xuất nông nghiệp. Khuyến khích doanh nghiệp và người dân tham gia đầu tư. Thực hiện trong giai đoạn 2024-2026, do Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn phối hợp với Sở Tài chính.

  3. Đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về xây dựng NTM và quy hoạch sử dụng đất nhằm nâng cao nhận thức và sự tham gia của cộng đồng dân cư. Tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo và phát hành tài liệu hướng dẫn. Thời gian triển khai liên tục hàng năm, do UBND xã và các tổ chức đoàn thể đảm nhiệm.

  4. Huy động nguồn lực tài chính đa dạng từ ngân sách nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư để đảm bảo nguồn vốn bền vững cho các dự án xây dựng NTM. Xây dựng kế hoạch huy động vốn cụ thể theo từng năm, ưu tiên các công trình hạ tầng thiết yếu. Thực hiện trong 5 năm tới, do Ban Chỉ đạo xây dựng NTM thị xã chủ trì.

  5. Bảo vệ môi trường và phát triển bền vững trong quy hoạch xây dựng NTM bằng việc áp dụng các giải pháp xử lý ô nhiễm, quản lý chất thải và bảo tồn tài nguyên thiên nhiên. Tăng cường giám sát môi trường và khuyến khích mô hình sản xuất thân thiện môi trường. Thực hiện song song với các giải pháp khác, do Sở Tài nguyên và Môi trường phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về đất đai và xây dựng NTM tại các cấp tỉnh, huyện, xã có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện quy hoạch, nâng cao hiệu quả quản lý và triển khai các chương trình phát triển nông thôn.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý đất đai, Nông nghiệp và Phát triển nông thôn có thể tham khảo luận văn như một tài liệu khoa học bổ ích, cung cấp dữ liệu thực tiễn và phương pháp nghiên cứu áp dụng trong lĩnh vực quy hoạch xây dựng NTM.

  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp, hạ tầng và phát triển nông thôn có thể khai thác thông tin về tiềm năng, cơ chế chính sách và xu hướng phát triển tại thị xã Phú Mỹ để đưa ra quyết định đầu tư phù hợp.

  4. Cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội tại địa phương có thể hiểu rõ hơn về quy trình, tiêu chí và vai trò của mình trong xây dựng NTM, từ đó tích cực tham gia và giám sát các hoạt động phát triển nông thôn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quy hoạch xây dựng nông thôn mới là gì?
    Quy hoạch xây dựng NTM là việc bố trí các khu chức năng sản xuất, dịch vụ, hạ tầng kỹ thuật và xã hội trên địa bàn xã phù hợp với đặc thù và tiềm năng địa phương, nhằm phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Ví dụ, quy hoạch tại xã Châu Pha đã phân bổ đất cho sản xuất nông nghiệp, khu dân cư và công trình công cộng hợp lý.

  2. Tại sao việc đánh giá kết quả thực hiện quy hoạch xây dựng NTM lại quan trọng?
    Đánh giá giúp nhận diện thuận lợi, khó khăn, từ đó điều chỉnh chính sách và kế hoạch phù hợp, nâng cao hiệu quả thực hiện. Tại Phú Mỹ, đánh giá cho thấy tỷ lệ xã đạt chuẩn 100% nhưng vẫn cần cải thiện chất lượng quy hoạch để phát triển lâu dài.

  3. Nguồn lực tài chính cho xây dựng NTM được huy động như thế nào?
    Nguồn lực bao gồm ngân sách nhà nước, tín dụng, doanh nghiệp và đóng góp của người dân. Giai đoạn 2011-2020, ngân sách chiếm khoảng 34,8%, tín dụng 51,1%, còn lại là doanh nghiệp và cộng đồng dân cư. Sự đa dạng nguồn vốn giúp đảm bảo bền vững cho các dự án.

  4. Người dân có vai trò gì trong xây dựng NTM?
    Người dân là chủ thể quan trọng, tham gia từ khâu lập quy hoạch, giám sát thực hiện đến đóng góp nguồn lực. Tại Phú Mỹ, hơn 80% người dân đồng thuận và tham gia tích cực, góp phần tạo nên thành công của chương trình.

  5. Những khó khăn chính trong thực hiện quy hoạch xây dựng NTM là gì?
    Bao gồm chất lượng quy hoạch chưa đồng bộ, thiếu liên kết vùng, hạn chế về năng lực quản lý, nguồn lực tài chính chưa đủ và sự tham gia của cộng đồng chưa đồng đều. Các khó khăn này cần được khắc phục để phát triển bền vững.

Kết luận

  • Thị xã Phú Mỹ đã hoàn thành 100% xã đạt chuẩn NTM trong giai đoạn 2011-2020, thể hiện sự thành công trong công tác quy hoạch và xây dựng nông thôn mới.
  • Quy hoạch xây dựng NTM đã được thực hiện đầy đủ theo quy định pháp luật, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế về tính liên kết vùng và chất lượng quy hoạch.
  • Nguồn lực tài chính đa dạng và sự tham gia tích cực của cộng đồng dân cư là yếu tố then chốt góp phần vào thành công của chương trình.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, hoàn thiện chính sách, tăng cường tuyên truyền và bảo vệ môi trường nhằm phát triển bền vững.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quy hoạch xây dựng NTM tại thị xã Phú Mỹ, đồng thời làm tài liệu tham khảo cho các địa phương và nhà nghiên cứu.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 2-5 năm tới để đảm bảo phát triển bền vững và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân nông thôn. Các cơ quan quản lý và cộng đồng dân cư được khuyến khích phối hợp chặt chẽ để thực hiện hiệu quả chương trình xây dựng nông thôn mới.