Tổng quan nghiên cứu

Tỉnh Quảng Bình có tổng diện tích tự nhiên khoảng 800.003 ha, trong đó diện tích rừng và đất lâm nghiệp chiếm tới 615.530 ha, với đất có rừng là 574.521 ha. Khu vực nghiên cứu tại Ban quản lý rừng phòng hộ (BQLRPH) Động Châu, huyện Lệ Thủy, quản lý gần 20.000 ha rừng thuộc vùng sinh thái Bắc Trung Bộ, là phần hiếm hoi còn lưu giữ rừng ẩm thường xanh trên đất thấp ít bị tác động. Đây là vùng có giá trị đa dạng sinh học cao, được công nhận là Vùng chim quan trọng và Vùng đa dạng sinh học trọng điểm theo các tổ chức bảo tồn quốc tế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác quản lý, bảo vệ rừng tại BQLRPH Động Châu giai đoạn 2007-2018, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài nguyên rừng. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ diện tích rừng và đất rừng thuộc lâm phận BQLRPH Động Châu, với dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2007-2018.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn giá trị kinh tế, văn hóa - xã hội và đa dạng sinh học của khu vực, đồng thời góp phần xây dựng cơ sở khoa học và quản lý tài nguyên rừng bền vững, phù hợp với định hướng phát triển rừng đặc dụng và dự án thành lập khu Dự trữ thiên nhiên Động Châu - Khe Nước Trong.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết quản lý rừng bền vững, nhấn mạnh ba yếu tố: bền vững môi trường sinh thái, xã hội và kinh tế. Quản lý rừng bền vững là sự kết hợp đồng bộ các biện pháp nhằm phát huy hiệu quả kinh doanh và bảo vệ môi trường lâu dài.

Mô hình quản trị rừng tập trung vào việc xác định và phân hạng các mối đe dọa như khai thác bất hợp pháp, cháy rừng, canh tác nông nghiệp và phát triển kinh tế xã hội để ưu tiên xử lý. Lý thuyết về sự tham gia của cộng đồng địa phương trong quản lý rừng cũng được áp dụng, nhằm tăng cường sự ủng hộ và giảm xung đột giữa người dân và ban quản lý rừng.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý bảo vệ rừng, đa dạng sinh học, rừng phòng hộ, rừng đặc dụng, và công cụ giám sát SMART.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính gồm số liệu thứ cấp từ BQLRPH Động Châu, Chi cục Kiểm lâm tỉnh Quảng Bình, Trung tâm Bảo tồn Thiên nhiên Việt, cùng các báo cáo, bản đồ và dữ liệu bẫy ảnh đa dạng sinh học từ năm 2007 đến 2018.

Phương pháp phân tích bao gồm: phân tích tài liệu, khảo sát thực địa, phỏng vấn các bên liên quan (cán bộ kiểm lâm, người dân địa phương, thợ săn, buôn bán lâm sản), và áp dụng phương pháp đánh giá có sự tham gia (PRA).

Cỡ mẫu phỏng vấn là 134 đối tượng, bao gồm 66 người dân, 18 thợ săn, 12 người buôn bán gỗ, 12 người buôn bán động vật hoang dã, cùng các cán bộ bảo vệ rừng và lãnh đạo địa phương.

Phân tích SWOT được sử dụng để đánh giá thuận lợi, khó khăn trong công tác quản lý bảo vệ rừng. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2007 đến 2018, với các đợt điều tra thực địa năm 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Diện tích và chất lượng rừng tăng trưởng tích cực: Diện tích rừng tại BQLRPH Động Châu tăng thêm khoảng 876,47 ha trong giai đoạn 2007-2018, chủ yếu do khoanh nuôi và tái sinh tự nhiên. Rừng giàu chiếm 42,9% diện tích, rừng trung bình 30,7%, tổng diện tích rừng giàu và trung bình chiếm 60% diện tích quản lý.

  2. Cơ cấu tổ chức và nhân sự còn hạn chế: BQLRPH Động Châu có 46 cán bộ, trong đó 62% có trình độ đại học trở lên, nhưng chỉ 4-5 người thành thạo sử dụng máy tính và phần mềm chuyên ngành. Biên chế bảo vệ rừng hiện có 19 người, phân bố không đồng đều, mỗi trạm bảo vệ chỉ có 2-3 cán bộ, gây khó khăn trong tuần tra và kiểm tra.

  3. Công tác giao khoán bảo vệ rừng chưa hiệu quả: Từ 2007 đến 2018, diện tích giao khoán bảo vệ rừng đạt khoảng 55.000 ha, bình quân 4.583 ha/năm. Tuy nhiên, hiệu quả bảo vệ rừng tại các khu vực xa dân cư thấp do hợp đồng khoán thiếu chặt chẽ, quyền lợi và trách nhiệm chưa rõ ràng, dẫn đến tình trạng khai thác trái phép vẫn diễn ra.

  4. Đa dạng sinh học phong phú: Qua 1.018 lượt máy bẫy ảnh, ghi nhận 73 loài động vật, trong đó có 20 loài bị đe dọa và gần bị đe dọa toàn cầu, như Sao la, Tê tê java, Mang lớn. Khu vực cũng có 214 loài chim, 67 loài bò sát và ếch nhái, nhiều loài quý hiếm cần bảo vệ theo quy định pháp luật.

Thảo luận kết quả

Diện tích rừng tăng trưởng tích cực phản ánh hiệu quả bước đầu của các biện pháp bảo vệ và phát triển rừng, phù hợp với xu hướng phục hồi rừng tại Việt Nam và các quốc gia phát triển. Tuy nhiên, sự phân bố nhân sự bảo vệ rừng còn hạn chế ảnh hưởng đến khả năng kiểm soát vi phạm, nhất là ở vùng sâu, vùng xa.

Công tác giao khoán bảo vệ rừng chưa phát huy hết hiệu quả do thiếu cơ chế giám sát và chính sách hỗ trợ rõ ràng, tương tự với các nghiên cứu trong nước về quản lý rừng cộng đồng. Việc áp dụng công cụ giám sát SMART và bẫy ảnh đa dạng sinh học đã góp phần nâng cao hiệu quả quản lý, cung cấp dữ liệu khoa học hỗ trợ ra quyết định.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ diễn biến diện tích rừng theo năm, bảng phân bố nhân sự và sơ đồ tổ chức BQLRPH, biểu đồ số vụ vi phạm pháp luật về bảo vệ rừng, cũng như bản đồ phân bố các loài động vật quý hiếm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nhân lực và đào tạo chuyên môn: Tuyển dụng thêm cán bộ bảo vệ rừng, đặc biệt tại các trạm bảo vệ, đồng thời tổ chức các khóa đào tạo nâng cao kỹ năng sử dụng công nghệ GIS, GPS và phần mềm quản lý rừng trong vòng 1-2 năm tới, do BQLRPH Động Châu phối hợp với Sở Nông nghiệp và PTNT thực hiện.

  2. Cải tiến cơ chế giao khoán bảo vệ rừng: Xây dựng hợp đồng khoán rõ ràng về quyền lợi, trách nhiệm và chính sách hỗ trợ người nhận khoán, đồng thời thiết lập hệ thống giám sát và đánh giá hiệu quả hàng năm, nhằm nâng tỷ lệ bảo vệ rừng thành công lên trên 80% trong 3 năm tới.

  3. Ứng dụng công nghệ giám sát hiện đại: Mở rộng sử dụng phần mềm SMART và hệ thống bẫy ảnh để giám sát đa dạng sinh học và phát hiện vi phạm, tăng cường phối hợp với các tổ chức bảo tồn trong và ngoài nước, dự kiến triển khai trong 1 năm tới.

  4. Tăng cường sự tham gia của cộng đồng địa phương: Tổ chức các chương trình tuyên truyền, đào tạo và hỗ trợ sinh kế bền vững cho người dân vùng đệm, nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm bảo vệ rừng, giảm thiểu xung đột, với mục tiêu đạt sự tham gia tích cực của ít nhất 70% hộ dân trong 2 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý rừng và kiểm lâm: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý bảo vệ rừng, hỗ trợ công tác lập kế hoạch và giám sát.

  2. Nhà hoạch định chính sách: Thông tin về thực trạng và đề xuất chính sách giúp xây dựng các cơ chế quản lý rừng bền vững, phù hợp với điều kiện địa phương và xu hướng phát triển rừng đặc dụng.

  3. Các tổ chức bảo tồn và nghiên cứu sinh học: Cung cấp dữ liệu đa dạng sinh học quý giá, hỗ trợ các dự án bảo tồn và phát triển du lịch sinh thái.

  4. Cộng đồng dân cư vùng đệm: Hiểu rõ vai trò và quyền lợi trong công tác bảo vệ rừng, từ đó tham gia tích cực vào các chương trình bảo vệ và phát triển rừng bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao diện tích rừng tại BQLRPH Động Châu lại tăng trong giai đoạn nghiên cứu?
    Diện tích rừng tăng khoảng 876 ha chủ yếu nhờ các hoạt động khoanh nuôi, tái sinh tự nhiên và phát triển rừng trồng, đồng thời công tác bảo vệ rừng được tăng cường qua các biện pháp quản lý và giám sát.

  2. Những khó khăn lớn nhất trong công tác bảo vệ rừng là gì?
    Thiếu nhân lực bảo vệ rừng, đặc biệt ở vùng sâu vùng xa; trình độ chuyên môn và công nghệ áp dụng còn hạn chế; hợp đồng giao khoán bảo vệ rừng chưa chặt chẽ; và áp lực khai thác lâm sản trái phép vẫn còn.

  3. Công cụ SMART được áp dụng như thế nào trong quản lý rừng?
    SMART là phần mềm hỗ trợ tuần tra, giám sát và báo cáo vi phạm, giúp lập bản đồ, đánh giá và lên kế hoạch chiến lược bảo vệ rừng hiệu quả hơn, đã được triển khai từ năm 2014 tại BQLRPH Động Châu.

  4. Vai trò của cộng đồng địa phương trong bảo vệ rừng ra sao?
    Cộng đồng địa phương là lực lượng quan trọng trong bảo vệ rừng, khi được tham gia và hưởng lợi từ các chính sách giao khoán, họ sẽ có trách nhiệm và động lực bảo vệ tài nguyên rừng, giảm thiểu xung đột và vi phạm.

  5. Đa dạng sinh học tại khu vực có những điểm nổi bật nào?
    Khu vực ghi nhận 73 loài động vật, trong đó có nhiều loài quý hiếm và bị đe dọa toàn cầu như Sao la, Tê tê java, Mang lớn; cùng với 214 loài chim đặc hữu và nhiều loài bò sát, ếch nhái, tạo nên giá trị khoa học và bảo tồn cao.

Kết luận

  • Diện tích rừng tại BQLRPH Động Châu tăng trưởng tích cực, với hơn 60% diện tích là rừng giàu và trung bình, góp phần bảo tồn đa dạng sinh học quý giá.
  • Cơ cấu tổ chức và nhân sự bảo vệ rừng còn hạn chế, cần tăng cường đào tạo và bổ sung lực lượng để nâng cao hiệu quả quản lý.
  • Công tác giao khoán bảo vệ rừng đã tạo việc làm cho người dân nhưng hiệu quả bảo vệ chưa cao do thiếu cơ chế giám sát và chính sách rõ ràng.
  • Ứng dụng công nghệ giám sát hiện đại như SMART và bẫy ảnh đã hỗ trợ tốt cho công tác bảo vệ và nghiên cứu đa dạng sinh học.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý bảo vệ rừng trong giai đoạn tới, góp phần phát triển bền vững tài nguyên r