Tổng quan nghiên cứu
Theo báo cáo của ngành, tỷ lệ hộ nghèo tại vùng ven thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận năm 2021 đạt khoảng 24,2%, tuy nhiên khảo sát thực tế cho thấy tỷ lệ nghèo theo tiêu chuẩn thu nhập bình quân đầu người/hộ lên đến 30,25%. Điều này phản ánh sự gia tăng nhanh chóng của nghèo đói thu nhập trong bối cảnh đô thị hóa diễn ra mạnh mẽ tại địa phương. Thành phố Phan Thiết đang trong quá trình chuyển đổi đô thị loại II lên đô thị loại I, với sự phát triển nhanh chóng về hạ tầng và kinh tế, nhưng cũng kéo theo nhiều thách thức xã hội, đặc biệt là tình trạng nghèo đói tại các khu vực ven đô thị.
Nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng nghèo đơn chiều theo thu nhập tại vùng ven thành phố Phan Thiết trong giai đoạn 2019-2021, đồng thời phân tích các yếu tố tác động đến nghèo đói của các hộ nghèo. Mục tiêu cụ thể bao gồm: (1) Đánh giá tỷ lệ và đặc điểm nghèo đô thị tại vùng ven; (2) Xác định các nhân tố ảnh hưởng có ý nghĩa đến nghèo đói; (3) Đề xuất các giải pháp giảm nghèo phù hợp với điều kiện địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào ba phường vùng ven gồm Đức Long, Hàm Tiến và Thanh Hải, với dữ liệu thu thập từ khảo sát hộ nghèo và hồ sơ của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội.
Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý địa phương trong việc xây dựng chính sách giảm nghèo hiệu quả, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân vùng ven đô thị trong bối cảnh phát triển đô thị nhanh chóng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên Lý thuyết khung sinh kế bền vững của DFID (2003), trong đó sinh kế được hiểu là tập hợp các nguồn lực và hoạt động mà con người sử dụng để kiếm sống. Khung sinh kế bao gồm năm loại vốn chính: vốn tự nhiên, vốn con người, vốn tài chính, vốn vật chất và vốn xã hội. Sinh kế bền vững là sinh kế có khả năng ứng phó và phục hồi trước các cú sốc, duy trì hoặc nâng cao năng lực và tài sản trong hiện tại và tương lai.
Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng mô hình hồi quy Logit nhị phân để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến nghèo đói đơn chiều theo thu nhập. Mô hình Logit phù hợp với biến phụ thuộc nhị phân (nghèo hoặc không nghèo), sử dụng phương pháp ước lượng hợp lý tối đa (Maximum Likelihood) để xác định xác suất xảy ra nghèo đói dựa trên các biến độc lập.
Các khái niệm chính bao gồm:
- Nghèo đơn chiều: đo lường dựa trên thu nhập bình quân đầu người/tháng, phản ánh khả năng đáp ứng nhu cầu tối thiểu về vật chất.
- Tính ổn định nghề nghiệp: mức độ ổn định và bền vững của công việc chủ hộ.
- Diện tích sàn nhà: tổng diện tích nhà ở, phản ánh điều kiện vật chất của hộ.
- Tỷ lệ lao động trong hộ: tỷ lệ thành viên trong hộ tham gia lao động.
- Tiếp cận tín dụng: khả năng vay vốn từ các tổ chức tín dụng chính thức.
Phương pháp nghiên cứu
Nguồn dữ liệu chính gồm:
- Dữ liệu sơ cấp: khảo sát trực tiếp các hộ nghèo tại ba phường vùng ven thành phố Phan Thiết trong giai đoạn 11/2020 - 11/2021.
- Dữ liệu thứ cấp: hồ sơ hộ nghèo của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, số liệu thống kê kinh tế - xã hội của địa phương.
Cỡ mẫu khảo sát khoảng 300 hộ nghèo được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có phân tầng, nhằm đảm bảo đại diện cho các khu vực nghiên cứu. Phân tích dữ liệu sử dụng mô hình hồi quy Logit nhị phân để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng rơi vào nghèo đói đơn chiều.
Quy trình nghiên cứu gồm các bước: thu thập dữ liệu → xử lý và làm sạch dữ liệu → phân tích thống kê mô tả → xây dựng và ước lượng mô hình Logit → đánh giá kết quả và đề xuất giải pháp.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Tỷ lệ nghèo đơn chiều theo thu nhập tăng nhanh: Tỷ lệ hộ nghèo theo tiêu chuẩn thu nhập bình quân đầu người/tháng là 30,25%, cao hơn 6 điểm phần trăm so với số liệu chính thức năm 2021 (24,2%). Điều này cho thấy nghèo đói thu nhập tại vùng ven thành phố Phan Thiết đang gia tăng đáng kể.
Bốn yếu tố có ảnh hưởng thống kê đến nghèo đói: Kết quả hồi quy Logit cho thấy các biến gồm tính ổn định nghề nghiệp, diện tích sàn nhà, tỷ lệ lao động trong hộ và khả năng tiếp cận tín dụng có ý nghĩa thống kê với mức ý nghĩa 5%. Biến tuổi của chủ hộ không có ảnh hưởng đáng kể.
Tính ổn định nghề nghiệp có tác động tích cực: Hộ gia đình có nghề nghiệp ổn định có khả năng thoát nghèo cao hơn, với tác động biên ước tính khoảng 0,35, nghĩa là tăng tính ổn định nghề nghiệp làm giảm xác suất nghèo khoảng 35%.
Diện tích sàn nhà và tỷ lệ lao động trong hộ là nhân tố quan trọng: Diện tích nhà ở trung bình của hộ nghèo là khoảng 45 m², thấp hơn đáng kể so với hộ không nghèo (khoảng 70 m²). Tỷ lệ lao động trong hộ nghèo chỉ đạt khoảng 40%, thấp hơn 15% so với hộ không nghèo, ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về nghèo đô thị, như nghiên cứu của Ghazouani và Goaied (2011) về tác động của nghề nghiệp và diện tích nhà ở đến nghèo đói. Việc tuổi chủ hộ không có ý nghĩa thống kê có thể do đặc thù vùng ven đô thị, nơi mà các hộ nghèo đa phần là lao động trẻ hoặc trung niên có khả năng thích nghi với thị trường lao động.
Sự gia tăng tỷ lệ nghèo thu nhập phản ánh áp lực từ quá trình đô thị hóa nhanh, làm thay đổi cơ cấu lao động và tăng chi phí sinh hoạt. Việc thiếu tiếp cận tín dụng làm hạn chế khả năng đầu tư phát triển sinh kế, trong khi diện tích nhà ở nhỏ hẹp ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và khả năng tích lũy tài sản.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh tỷ lệ nghèo theo năm và bảng hồi quy Logit thể hiện các hệ số và mức ý nghĩa của từng biến độc lập, giúp minh họa rõ ràng các yếu tố tác động.
Đề xuất và khuyến nghị
Nâng cao trình độ học vấn, đặc biệt phổ cập trung học cơ sở: Tăng cường các chương trình đào tạo nghề và giáo dục phổ thông nhằm nâng cao năng lực lao động, giúp người dân vùng ven có cơ hội tiếp cận việc làm ổn định. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, UBND thành phố. Thời gian: 2023-2025.
Giảm tỷ lệ người phụ thuộc thông qua kế hoạch hóa gia đình: Tuyên truyền và hỗ trợ các biện pháp kế hoạch hóa gia đình để giảm gánh nặng chi phí sinh hoạt và tăng tỷ lệ lao động trong hộ. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Y tế dự phòng, UBND phường. Thời gian: 2023-2024.
Tăng khả năng tiếp cận vốn vay kinh doanh: Mở rộng các chương trình tín dụng ưu đãi, hỗ trợ thủ tục vay vốn cho hộ nghèo nhằm phát triển sinh kế và kinh doanh nhỏ. Chủ thể thực hiện: Ngân hàng Chính sách Xã hội, các tổ chức tài chính vi mô. Thời gian: 2023-2026.
Thu hút đầu tư và tạo việc làm cho hộ nghèo: Phát triển các khu công nghiệp, dịch vụ tại vùng ven để tạo thêm việc làm ổn định, giảm tỷ lệ thất nghiệp và thu nhập bấp bênh. Chủ thể thực hiện: Sở Kế hoạch và Đầu tư, UBND tỉnh. Thời gian: 2023-2030.
Cải thiện điều kiện sống và tiếp cận dịch vụ y tế công cộng: Đầu tư nâng cấp nhà ở, hạ tầng kỹ thuật và đăng ký miễn phí các gói bảo hiểm y tế cho người nghèo nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống. Chủ thể thực hiện: Sở Xây dựng, Sở Y tế, UBND địa phương. Thời gian: 2023-2025.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cơ quan quản lý nhà nước về giảm nghèo và phát triển đô thị: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển kinh tế xã hội vùng ven đô thị, đặc biệt trong bối cảnh đô thị hóa nhanh.
Các tổ chức tín dụng và tài chính vi mô: Tham khảo các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận vốn của hộ nghèo để thiết kế các sản phẩm tín dụng phù hợp, hỗ trợ sinh kế bền vững.
Nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực quản lý kinh tế và phát triển đô thị: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về nghèo đô thị, mô hình phân tích Logit nhị phân, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo.
Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân cư: Áp dụng các giải pháp đề xuất để triển khai các chương trình hỗ trợ, nâng cao nhận thức và cải thiện điều kiện sống cho người nghèo vùng ven.
Câu hỏi thường gặp
Nghèo đơn chiều và nghèo đa chiều khác nhau như thế nào?
Nghèo đơn chiều đo lường dựa trên thu nhập hoặc chi tiêu, tập trung vào khả năng đáp ứng nhu cầu vật chất tối thiểu. Nghèo đa chiều mở rộng hơn, bao gồm các khía cạnh như giáo dục, y tế, nhà ở, nước sạch và thông tin, phản ánh sự thiếu hụt phúc lợi xã hội toàn diện.Tại sao mô hình Logit được chọn để phân tích nghèo đói?
Mô hình Logit phù hợp với biến phụ thuộc nhị phân (nghèo hoặc không nghèo), cho phép ước lượng xác suất xảy ra nghèo dựa trên các biến độc lập, đồng thời không yêu cầu giả định phân phối chuẩn của biến độc lập như hồi quy tuyến tính.Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến nghèo đói tại vùng ven Phan Thiết?
Tính ổn định nghề nghiệp của chủ hộ được xác định là yếu tố có tác động mạnh nhất, giúp giảm xác suất nghèo đói khoảng 35%. Ngoài ra, diện tích nhà ở và tỷ lệ lao động trong hộ cũng đóng vai trò quan trọng.Làm thế nào để tăng khả năng tiếp cận tín dụng cho hộ nghèo?
Cần đơn giản hóa thủ tục vay vốn, cung cấp các gói tín dụng ưu đãi với lãi suất thấp, đồng thời tăng cường tư vấn và hỗ trợ kỹ thuật cho người vay để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn.Đô thị hóa ảnh hưởng như thế nào đến nghèo đói vùng ven?
Đô thị hóa nhanh tạo ra cơ hội việc làm mới nhưng cũng làm tăng chi phí sinh hoạt, gây áp lực lên hạ tầng và dịch vụ xã hội. Người dân vùng ven thường gặp khó khăn trong việc thích nghi với thị trường lao động mới, dẫn đến nguy cơ nghèo đói gia tăng.
Kết luận
- Tỷ lệ nghèo đơn chiều theo thu nhập tại vùng ven thành phố Phan Thiết năm 2021 là khoảng 30,25%, cao hơn so với số liệu chính thức.
- Bốn yếu tố chính ảnh hưởng đến nghèo đói gồm tính ổn định nghề nghiệp, diện tích sàn nhà, tỷ lệ lao động trong hộ và khả năng tiếp cận tín dụng.
- Tuổi của chủ hộ không có ảnh hưởng đáng kể đến tình trạng nghèo đơn chiều trong nghiên cứu này.
- Đề xuất sáu nhóm giải pháp trọng tâm nhằm giảm nghèo và cải thiện đời sống người dân vùng ven trong giai đoạn 2023-2030.
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý và tổ chức liên quan trong việc xây dựng chính sách giảm nghèo phù hợp với bối cảnh đô thị hóa nhanh tại Phan Thiết.
Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh chính sách kịp thời, hướng tới mục tiêu giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế xã hội vùng ven thành phố Phan Thiết.