## Tổng quan nghiên cứu

Việc xây dựng nông thôn mới (NTM) tại Việt Nam là một nhiệm vụ chiến lược nhằm phát triển kinh tế - xã hội bền vững, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn. Tính đến năm 2017, dân số khu vực nông thôn chiếm khoảng 65,4% với hơn 60 triệu người, trong đó lao động nông thôn chiếm 68,1%. Huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình, là một trong những địa phương triển khai chương trình xây dựng NTM với mục tiêu huy động nguồn lực cộng đồng nhằm phát huy vai trò chủ thể của người dân trong phát triển kinh tế, xã hội và hạ tầng nông thôn. Tuy nhiên, theo báo cáo sơ kết giai đoạn 2016-2018, việc huy động nguồn lực cộng đồng tại đây còn nhiều khó khăn, người dân chưa tích cực tham gia, tâm lý ỷ lại vào ngân sách nhà nước vẫn phổ biến.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về huy động nguồn lực cộng đồng trong xây dựng NTM, đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng tại huyện Nho Quan trong giai đoạn 2016-2018, đồng thời đề xuất các giải pháp khả thi để nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực cộng đồng đến năm 2020. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 3 xã tiêu biểu của huyện, với số liệu thu thập từ các báo cáo chính thức và khảo sát thực địa năm 2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp luận cứ khoa học cho công tác lãnh đạo, chỉ đạo và quản lý xây dựng NTM tại địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế nông nghiệp và nâng cao đời sống người dân.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

- **Lý thuyết nguồn lực cộng đồng**: Nguồn lực cộng đồng bao gồm vốn tài chính, sức lao động, tài sản vật chất, sự tham gia ý kiến và vốn xã hội (niềm tin, mối quan hệ). Các nguồn lực này là nền tảng để phát triển bền vững nông thôn mới.

- **Mô hình phát triển nông thôn dựa vào cộng đồng (Community-Based Rural Development - CBRD)**: Nhấn mạnh vai trò chủ động, tự phát triển của cộng đồng trong việc huy động và sử dụng nguồn lực, thay vì phụ thuộc vào hỗ trợ bên ngoài.

- **Lý thuyết sự tham gia của cộng đồng**: Bao gồm các hình thức tham gia như ra quyết định, thực hiện, hưởng lợi và giám sát, theo khung phân tích của Cohen và Uphoff (1979).

- **Khái niệm xây dựng nông thôn mới**: Theo Nghị quyết số 26-NQ/TW và các văn bản pháp luật liên quan, xây dựng NTM là quá trình phát triển đồng bộ về hạ tầng, kinh tế, văn hóa, xã hội và chính trị tại khu vực nông thôn.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Sử dụng số liệu thứ cấp từ các báo cáo của UBND huyện Nho Quan, Văn phòng Điều phối xây dựng NTM tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2016-2018; số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 150 hộ dân và 48 cán bộ xã, thôn tại 3 xã nghiên cứu.

- **Phương pháp thu thập**: Phỏng vấn sâu, bảng hỏi khảo sát, thu thập tài liệu, quan sát thực tế.

- **Phương pháp phân tích**: Thống kê mô tả, phân tích so sánh, phân tích nhân tố ảnh hưởng, tổng hợp và đánh giá thực trạng.

- **Cỡ mẫu và chọn mẫu**: Lựa chọn 3 xã đại diện cho các vùng kinh tế - xã hội khác nhau trong huyện; cỡ mẫu 150 hộ dân được chọn ngẫu nhiên có trọng số theo dân số xã; 48 cán bộ xã, thôn được chọn theo phương pháp phi ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện.

- **Timeline nghiên cứu**: Thực hiện từ tháng 10/2017 đến tháng 5/2019, trong đó thu thập số liệu sơ cấp năm 2018, phân tích và đề xuất giải pháp đến năm 2020.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

1. **Tình hình huy động nguồn lực cộng đồng còn hạn chế**: Tổng vốn huy động từ cộng đồng trong giai đoạn 2016-2018 đạt khoảng 26,9 tỷ đồng, chiếm khoảng 33% tổng vốn đầu tư xây dựng NTM của huyện (80,5 tỷ đồng). Tỷ lệ hộ dân tham gia đóng góp tiền mặt, công lao động và hiến đất còn thấp, trung bình mỗi hộ đóng góp khoảng 1,2 triệu đồng/năm.

2. **Nhận thức và sự tham gia của người dân chưa đồng đều**: Khoảng 60% người dân hiểu rõ về chương trình xây dựng NTM, trong khi 40% còn hạn chế hoặc chưa biết. Sự tham gia ý kiến và giám sát của cộng đồng chỉ đạt khoảng 45%, thấp hơn so với mục tiêu đề ra.

3. **Các yếu tố ảnh hưởng đến huy động nguồn lực cộng đồng**: Năng lực của Ban chỉ đạo xây dựng NTM, chất lượng nguồn nhân lực, điều kiện kinh tế địa phương và kinh tế hộ gia đình là những nhân tố chính. Ví dụ, nguồn ngân sách Trung ương bố trí chưa đảm bảo theo cam kết, gây ảnh hưởng đến tiến độ; kinh tế hộ gia đình còn nhiều khó khăn, hạn chế khả năng đóng góp.

4. **Khó khăn trong huy động đất đai và công lao động**: 48% cán bộ xã, thôn cho biết việc huy động đất đai gặp nhiều trở ngại do tâm lý e ngại mất đất sản xuất; 35% hộ dân phản ánh khó khăn trong việc đóng góp công lao động do bận rộn sản xuất.

### Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy việc huy động nguồn lực cộng đồng tại huyện Nho Quan còn nhiều hạn chế, chủ yếu do nhận thức chưa đầy đủ và tâm lý trông chờ vào ngân sách nhà nước. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác như huyện Lạng Giang (Bắc Giang) với tỷ lệ huy động vốn cộng đồng đạt 33% tổng vốn đầu tư, huyện Nho Quan có mức độ tương đương nhưng vẫn cần cải thiện về chất lượng và sự tham gia của người dân.

Việc xây dựng hệ thống quản lý, tuyên truyền và vận động chưa đồng bộ, năng lực cán bộ còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả huy động. Các chính sách hỗ trợ tín dụng, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư chưa phát huy hết tác dụng do thiếu cơ chế ưu đãi cụ thể cho cộng đồng. Kết quả nghiên cứu cũng phù hợp với kinh nghiệm quốc tế như phong trào Saemaul Undong ở Hàn Quốc, nhấn mạnh vai trò của sự tự lực và hợp tác cộng đồng trong phát triển nông thôn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu vốn đầu tư xây dựng NTM theo nguồn vốn (ngân sách nhà nước, vốn cộng đồng, doanh nghiệp) và bảng phân tích mức độ tham gia của người dân theo từng xã.

## Đề xuất và khuyến nghị

1. **Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng**  
   - Triển khai các chương trình truyền thông sâu rộng về mục tiêu, lợi ích và phương thức tham gia xây dựng NTM.  
   - Mục tiêu: Đạt trên 80% người dân hiểu và tích cực tham gia đến năm 2020.  
   - Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các xã, phối hợp với các tổ chức đoàn thể.

2. **Hoàn thiện cơ chế chính sách huy động và sử dụng nguồn lực cộng đồng**  
   - Xây dựng chính sách ưu đãi, hỗ trợ cụ thể cho các hộ dân đóng góp về đất đai, công lao động và tài chính.  
   - Mục tiêu: Tăng tỷ lệ đóng góp tự nguyện lên 50% tổng vốn đầu tư.  
   - Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, huyện phối hợp với các sở ngành liên quan.

3. **Nâng cao năng lực Ban chỉ đạo và cán bộ cơ sở**  
   - Tổ chức đào tạo, tập huấn kỹ năng vận động, quản lý và giám sát nguồn lực cộng đồng.  
   - Mục tiêu: 100% cán bộ Ban chỉ đạo và cán bộ xã được đào tạo bài bản.  
   - Chủ thể thực hiện: Trường đào tạo cán bộ, Sở Nông nghiệp & PTNT.

4. **Khuyến khích phát triển kinh tế hộ gia đình và doanh nghiệp địa phương**  
   - Hỗ trợ vay vốn ưu đãi, đào tạo nghề, phát triển mô hình kinh tế hợp tác, liên kết sản xuất.  
   - Mục tiêu: Tăng thu nhập bình quân hộ gia đình nông thôn lên 15% so với giai đoạn trước.  
   - Chủ thể thực hiện: Ngân hàng chính sách xã hội, các tổ chức tín dụng, UBND xã.

5. **Thực hiện quy chế dân chủ cơ sở và tăng cường giám sát cộng đồng**  
   - Đẩy mạnh công khai minh bạch các dự án, huy động sự tham gia giám sát của người dân.  
   - Mục tiêu: 70% dự án xây dựng NTM có sự giám sát của cộng đồng.  
   - Chủ thể thực hiện: UBND xã, Ban giám sát đầu tư cộng đồng.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. **Cán bộ quản lý nhà nước các cấp**  
   - Lợi ích: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển nông thôn phù hợp.  
   - Use case: Xây dựng chương trình vận động nguồn lực cộng đồng tại địa phương.

2. **Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp, phát triển nông thôn**  
   - Lợi ích: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả thực tiễn và các giải pháp ứng dụng.  
   - Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu liên quan đến huy động nguồn lực cộng đồng.

3. **Các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực phát triển nông thôn**  
   - Lợi ích: Hiểu rõ vai trò và cách thức phối hợp với cộng đồng trong các dự án phát triển.  
   - Use case: Thiết kế chương trình hỗ trợ phát triển kinh tế nông thôn dựa vào cộng đồng.

4. **Người dân và các tổ chức cộng đồng tại địa phương**  
   - Lợi ích: Nâng cao nhận thức về quyền lợi, trách nhiệm và cách thức tham gia xây dựng NTM.  
   - Use case: Tham gia đóng góp ý kiến, giám sát và thực hiện các hoạt động xây dựng nông thôn mới.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tại sao huy động nguồn lực cộng đồng lại quan trọng trong xây dựng NTM?**  
   Huy động nguồn lực cộng đồng giúp phát huy vai trò chủ thể của người dân, tăng tính bền vững và hiệu quả của chương trình. Ví dụ, tại huyện Nho Quan, nguồn lực cộng đồng chiếm khoảng 33% tổng vốn đầu tư, góp phần quan trọng vào thành công chung.

2. **Những khó khăn chính trong huy động nguồn lực cộng đồng là gì?**  
   Bao gồm nhận thức chưa đầy đủ, tâm lý ỷ lại vào ngân sách nhà nước, khó khăn trong huy động đất đai và công lao động do bận rộn sản xuất. Khoảng 40% người dân chưa hiểu rõ chương trình, 48% cán bộ xã cho biết khó khăn trong huy động đất đai.

3. **Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của cộng đồng?**  
   Cần tăng cường tuyên truyền, đào tạo cán bộ, hoàn thiện chính sách ưu đãi, thực hiện quy chế dân chủ cơ sở và tạo điều kiện cho người dân tham gia giám sát. Mục tiêu là đạt trên 80% người dân hiểu và tham gia tích cực.

4. **Vai trò của Ban chỉ đạo xây dựng NTM như thế nào?**  
   Ban chỉ đạo có nhiệm vụ huy động, quản lý và sử dụng nguồn lực hiệu quả, phối hợp các bên liên quan và tổ chức tuyên truyền vận động. Năng lực Ban chỉ đạo ảnh hưởng trực tiếp đến thành công của chương trình.

5. **Có thể áp dụng kinh nghiệm quốc tế nào cho xây dựng NTM tại Việt Nam?**  
   Phong trào Saemaul Undong của Hàn Quốc nhấn mạnh tự lực và hợp tác cộng đồng; chương trình Mỗi làng một sản phẩm (OVOP) của Nhật Bản tập trung phát triển sản phẩm đặc trưng địa phương. Các mô hình này có thể tham khảo để nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực cộng đồng.

## Kết luận

- Nguồn lực cộng đồng là yếu tố quyết định thành công trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Nho Quan, chiếm khoảng 33% tổng vốn đầu tư giai đoạn 2016-2018.  
- Nhận thức và sự tham gia của người dân còn hạn chế, cần tăng cường công tác tuyên truyền và đào tạo cán bộ.  
- Các yếu tố kinh tế địa phương, năng lực Ban chỉ đạo và chính sách hỗ trợ là những nhân tố ảnh hưởng lớn đến hiệu quả huy động nguồn lực.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể về tuyên truyền, chính sách, nâng cao năng lực và phát triển kinh tế hộ nhằm tăng cường huy động nguồn lực cộng đồng đến năm 2020.  
- Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn quan trọng cho công tác lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng NTM tại huyện Nho Quan và các địa phương tương tự.

**Hành động tiếp theo:** Các cấp chính quyền và tổ chức liên quan cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để điều chỉnh phù hợp nhằm đạt mục tiêu xây dựng nông thôn mới bền vững.

**Kêu gọi:** Mời các nhà quản lý, nghiên cứu và cộng đồng cùng chung tay phát huy sức mạnh nguồn lực cộng đồng, góp phần xây dựng nông thôn mới giàu đẹp, văn minh.