Tổng quan nghiên cứu

Ngành xây dựng dân dụng tại Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, tuy nhiên đang đối mặt với nhiều thách thức về quản lý rủi ro phát sinh trong quá trình thi công. Theo số liệu thống kê, phần lớn các dự án xây dựng dân dụng tại TP. Hồ Chí Minh gặp phải các biến động về chi phí và tiến độ do phát sinh ngoài kế hoạch ban đầu. Những phát sinh này không chỉ làm tăng chi phí lên khoảng 10-20% mà còn kéo dài thời gian hoàn thành dự án từ 15-30%, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả kinh tế và uy tín của các bên liên quan.

Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng một khuôn khổ quản lý phát sinh chủ động trong các dự án xây dựng dân dụng, tập trung vào việc dự báo và đánh giá rủi ro phát sinh ảnh hưởng đến chi phí và tiến độ dự án. Nghiên cứu áp dụng mô hình phân tích cây lỗi (Fault Tree Analysis - FTA) kết hợp với logic mờ (Fuzzy Logic) để định lượng xác suất và mức độ ảnh hưởng của các rủi ro phát sinh. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại TP. Hồ Chí Minh, với dữ liệu thu thập từ các dự án xây dựng dân dụng thực tế trong giai đoạn 2018-2020.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp công cụ đánh giá rủi ro phát sinh một cách chính xác và kịp thời, giúp các nhà quản lý dự án đưa ra các biện pháp ứng phó hiệu quả, giảm thiểu chi phí phát sinh và đảm bảo tiến độ thi công. Qua đó, nâng cao hiệu quả quản lý dự án xây dựng dân dụng, góp phần thúc đẩy phát triển bền vững ngành xây dựng và nền kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: Phân tích cây lỗi (Fault Tree Analysis - FTA) và Logic mờ (Fuzzy Logic).

  • Phân tích cây lỗi (FTA) là phương pháp hệ thống để xác định nguyên nhân gốc rễ của các sự kiện phát sinh rủi ro trong dự án. FTA xây dựng mô hình cây phân cấp các nguyên nhân gây ra sự kiện lỗi cuối cùng, từ đó tính toán xác suất xảy ra rủi ro dựa trên các mối quan hệ logic AND, OR giữa các sự kiện con.

  • Logic mờ (Fuzzy Logic) được sử dụng để xử lý các dữ liệu không chắc chắn, mơ hồ trong đánh giá rủi ro. Logic mờ cho phép biểu diễn các giá trị xác suất và mức độ ảnh hưởng dưới dạng các số mờ (fuzzy numbers), giúp mô hình hóa chính xác hơn các yếu tố rủi ro có tính chủ quan hoặc thiếu dữ liệu định lượng rõ ràng.

Các khái niệm chính bao gồm: rủi ro phát sinh, xác suất rủi ro, mức độ ảnh hưởng, chỉ số rủi ro (Risk Index), và các yếu tố tác động đến chi phí và tiến độ dự án. Nghiên cứu cũng sử dụng mô hình Fuzzy Fault Tree Analysis (FFTA) để kết hợp hai lý thuyết trên, nhằm đánh giá toàn diện rủi ro phát sinh trong dự án xây dựng dân dụng.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát chuyên gia và phân tích các dự án xây dựng dân dụng tại TP. Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2018-2020. Cỡ mẫu khảo sát gồm khoảng 30 chuyên gia có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý xây dựng và thi công dân dụng, được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất (non-probability sampling) nhằm đảm bảo tính chuyên môn và độ tin cậy của dữ liệu.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phân tích Delphi mờ (Fuzzy Delphi Method) để thu thập và xử lý ý kiến chuyên gia về xác suất và mức độ ảnh hưởng của các yếu tố rủi ro phát sinh.

  • Phân tích cây lỗi (FTA) để xây dựng mô hình cấu trúc nguyên nhân phát sinh rủi ro, xác định các sự kiện gốc và mối quan hệ logic giữa chúng.

  • Logic mờ (Fuzzy Logic) để tính toán xác suất và mức độ ảnh hưởng của các sự kiện trong cây lỗi, từ đó xác định chỉ số rủi ro tổng thể.

Quá trình nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 9/2020 đến tháng 1/2021, bao gồm thu thập dữ liệu, xây dựng mô hình, phân tích và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguyên nhân phát sinh chủ yếu: Qua khảo sát và phân tích, các nguyên nhân chính gây phát sinh trong dự án xây dựng dân dụng gồm: sai sót thiết kế (xác suất 0.65, mức độ ảnh hưởng 7/10), thay đổi yêu cầu chủ đầu tư (xác suất 0.58, mức độ ảnh hưởng 6.5/10), thiếu hụt vật liệu và nhân công (xác suất 0.52, mức độ ảnh hưởng 6/10), và điều kiện thời tiết bất lợi (xác suất 0.45, mức độ ảnh hưởng 5/10).

  2. Ảnh hưởng đến chi phí và tiến độ: Rủi ro phát sinh làm tăng chi phí dự án trung bình khoảng 12%, trong khi tiến độ bị kéo dài trung bình 18%. Các yếu tố như sai sót thiết kế và thay đổi yêu cầu chủ đầu tư có ảnh hưởng lớn nhất đến chi phí, trong khi thiếu hụt vật liệu và điều kiện thời tiết ảnh hưởng nhiều đến tiến độ.

  3. Hiệu quả của mô hình FFTA: Mô hình Fuzzy Fault Tree Analysis cho phép đánh giá chính xác xác suất và mức độ ảnh hưởng của từng rủi ro phát sinh, giúp xác định chỉ số rủi ro tổng thể của dự án. So sánh với phương pháp truyền thống, mô hình này cải thiện độ chính xác đánh giá rủi ro lên khoảng 15%, đồng thời cung cấp khả năng dự báo sớm các biến động chi phí và tiến độ.

  4. So sánh với các nghiên cứu quốc tế: Kết quả phù hợp với các nghiên cứu trong khu vực và quốc tế, trong đó sai sót thiết kế và thay đổi yêu cầu được xem là nguyên nhân phổ biến nhất gây phát sinh trong xây dựng dân dụng. Tuy nhiên, việc áp dụng logic mờ kết hợp FTA là điểm mới giúp nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân phát sinh chủ yếu xuất phát từ sự thiếu đồng bộ trong thiết kế và quản lý yêu cầu dự án, cũng như các yếu tố khách quan như điều kiện thời tiết và nguồn lực thi công. Việc sử dụng mô hình FFTA giúp minh bạch hóa quá trình hình thành rủi ro, từ đó các nhà quản lý có thể chủ động kiểm soát và giảm thiểu tác động tiêu cực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cây lỗi thể hiện các nguyên nhân và mối quan hệ, cùng bảng tổng hợp xác suất và mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố. Bảng so sánh chi phí và tiến độ dự án trước và sau khi áp dụng biện pháp quản lý rủi ro cũng giúp minh họa hiệu quả của mô hình.

So với các nghiên cứu trước đây, việc kết hợp logic mờ với phân tích cây lỗi là bước tiến quan trọng, giúp xử lý tốt hơn các dữ liệu không chắc chắn và chủ quan trong quản lý dự án xây dựng dân dụng tại Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng hệ thống cảnh báo sớm rủi ro phát sinh: Áp dụng mô hình FFTA để thiết lập hệ thống cảnh báo tự động, giúp nhà quản lý dự án nhận diện sớm các rủi ro tiềm ẩn, giảm thiểu chi phí phát sinh. Thời gian triển khai: 6 tháng; Chủ thể thực hiện: Ban quản lý dự án và phòng kỹ thuật.

  2. Tăng cường kiểm soát chất lượng thiết kế và thay đổi yêu cầu: Thiết lập quy trình rà soát thiết kế chặt chẽ và quản lý thay đổi yêu cầu chủ đầu tư nhằm giảm thiểu sai sót và phát sinh không mong muốn. Thời gian: liên tục trong suốt dự án; Chủ thể: Phòng thiết kế và bộ phận quản lý hợp đồng.

  3. Đào tạo nâng cao năng lực quản lý rủi ro cho cán bộ: Tổ chức các khóa đào tạo về phân tích rủi ro, logic mờ và ứng dụng FFTA cho đội ngũ quản lý dự án nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng xử lý phát sinh. Thời gian: 3 tháng; Chủ thể: Ban lãnh đạo công ty và các tổ chức đào tạo chuyên ngành.

  4. Tối ưu hóa nguồn lực thi công và dự phòng thời tiết: Lập kế hoạch dự phòng nhân lực, vật tư và biện pháp thi công phù hợp với điều kiện thời tiết để hạn chế ảnh hưởng đến tiến độ. Thời gian: trước và trong thi công; Chủ thể: Nhà thầu thi công và ban quản lý dự án.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý dự án xây dựng: Nghiên cứu cung cấp công cụ đánh giá và quản lý rủi ro phát sinh, giúp họ kiểm soát chi phí và tiến độ hiệu quả hơn trong các dự án dân dụng.

  2. Chuyên gia tư vấn và thiết kế: Hiểu rõ nguyên nhân phát sinh và tác động của các yếu tố thiết kế, từ đó cải tiến quy trình thiết kế và phối hợp với các bên liên quan.

  3. Nhà thầu thi công: Áp dụng mô hình để dự báo và chuẩn bị các biện pháp ứng phó với rủi ro phát sinh trong quá trình thi công, giảm thiểu tranh chấp và chi phí phát sinh.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý xây dựng: Tham khảo phương pháp kết hợp FTA và logic mờ trong quản lý rủi ro, mở rộng kiến thức và ứng dụng trong nghiên cứu khoa học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phân tích cây lỗi (FTA) là gì và tại sao lại quan trọng trong quản lý rủi ro xây dựng?
    FTA là phương pháp phân tích hệ thống để xác định nguyên nhân gốc rễ của các sự kiện lỗi trong dự án. Nó giúp minh bạch hóa các mối quan hệ nguyên nhân - kết quả, từ đó dự báo và kiểm soát rủi ro hiệu quả. Ví dụ, FTA giúp xác định rằng sai sót thiết kế là nguyên nhân chính dẫn đến phát sinh chi phí.

  2. Logic mờ (Fuzzy Logic) hỗ trợ như thế nào trong việc đánh giá rủi ro?
    Logic mờ xử lý các dữ liệu không chắc chắn, mơ hồ bằng cách sử dụng các giá trị mờ thay vì giá trị nhị phân. Điều này giúp mô hình hóa chính xác hơn các yếu tố rủi ro có tính chủ quan hoặc thiếu dữ liệu định lượng rõ ràng, ví dụ như đánh giá mức độ ảnh hưởng của thời tiết đến tiến độ thi công.

  3. Chỉ số rủi ro (Risk Index) được tính toán như thế nào trong mô hình này?
    Chỉ số rủi ro được tính bằng tích của xác suất xảy ra rủi ro và mức độ ảnh hưởng của nó lên chi phí hoặc tiến độ dự án, được biểu diễn dưới dạng số mờ. Ví dụ, rủi ro sai sót thiết kế có xác suất 0.65 và mức độ ảnh hưởng 7/10, chỉ số rủi ro tương ứng là 4.55.

  4. Mô hình FFTA có thể áp dụng cho các dự án xây dựng khác ngoài dân dụng không?
    Mô hình có tính linh hoạt cao và có thể điều chỉnh để áp dụng cho các loại dự án xây dựng khác như công nghiệp, hạ tầng. Tuy nhiên, cần thu thập dữ liệu và khảo sát chuyên gia phù hợp với đặc thù từng dự án để đảm bảo độ chính xác.

  5. Làm thế nào để triển khai hệ thống cảnh báo sớm dựa trên mô hình này?
    Cần xây dựng phần mềm hoặc công cụ quản lý tích hợp mô hình FFTA, kết nối với dữ liệu thực tế dự án để tự động tính toán chỉ số rủi ro và cảnh báo khi có biến động vượt ngưỡng. Ví dụ, khi xác suất phát sinh vượt 0.6, hệ thống sẽ cảnh báo để nhà quản lý có biện pháp xử lý kịp thời.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xây dựng thành công mô hình Fuzzy Fault Tree Analysis để đánh giá rủi ro phát sinh trong dự án xây dựng dân dụng tại TP. Hồ Chí Minh.
  • Mô hình giúp xác định chính xác nguyên nhân và mức độ ảnh hưởng của các rủi ro, hỗ trợ quản lý chi phí và tiến độ hiệu quả.
  • Kết quả khảo sát chuyên gia cho thấy sai sót thiết kế và thay đổi yêu cầu chủ đầu tư là nguyên nhân phát sinh chủ yếu.
  • Đề xuất các giải pháp quản lý rủi ro bao gồm hệ thống cảnh báo sớm, kiểm soát thiết kế, đào tạo nhân sự và tối ưu nguồn lực thi công.
  • Các bước tiếp theo là triển khai mô hình vào thực tế dự án, đánh giá hiệu quả và mở rộng ứng dụng cho các loại dự án xây dựng khác.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý dự án và nhà thầu nên áp dụng mô hình FFTA để nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro, giảm thiểu chi phí phát sinh và đảm bảo tiến độ thi công.