Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của các dự án nhà cao tầng tại Việt Nam, đặc biệt là tại Thành phố Hồ Chí Minh – trung tâm kinh tế lớn của cả nước, việc quản lý tiến độ thanh toán cho nhà thầu phụ trở thành một vấn đề cấp thiết. Theo ước tính, tỷ lệ chậm thanh toán trong các dự án xây dựng nhà cao tầng chiếm khoảng 9% trong tổng số các bảng khảo sát thu thập được, gây ảnh hưởng tiêu cực đến dòng tiền và hiệu quả hoạt động của nhà thầu phụ. Vấn đề này không chỉ làm gia tăng tranh chấp hợp đồng mà còn làm giảm uy tín và năng lực cạnh tranh của các bên tham gia dự án.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định các yếu tố chính gây ra sự chậm trễ trong thanh toán cho nhà thầu phụ, đánh giá mức độ ảnh hưởng của từng nhóm yếu tố, đồng thời phân tích mối quan hệ giữa các nhóm yếu tố này. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 8 năm 2019 đến tháng 7 năm 2020, tập trung khảo sát các dự án nhà cao tầng tại Thành phố Hồ Chí Minh. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện quy trình thanh toán, giảm thiểu rủi ro tài chính cho nhà thầu phụ, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý dự án xây dựng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý dự án, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý dự án theo PMBOK® 6th Edition: Định nghĩa dự án là tập hợp các công việc có liên quan được thực hiện trong một khoảng thời gian có hạn với nguồn lực giới hạn nhằm đạt mục tiêu cụ thể.
  • Mô hình Structural Equation Modeling (SEM): Được sử dụng để phân tích mối quan hệ phức tạp giữa các yếu tố ảnh hưởng đến sự chậm trễ thanh toán.
  • Khái niệm về nhà thầu chính và nhà thầu phụ: Nhà thầu chính chịu trách nhiệm ký kết hợp đồng và thanh toán cho nhà thầu phụ theo quy định của Luật đấu thầu số 43/2013/QH13.
  • Các khái niệm về hợp đồng xây dựng và quy trình thanh toán: Bao gồm các loại hợp đồng, quy trình nghiệm thu, xác nhận khối lượng và thanh toán theo quy định tại Nghị định 37/2015/NĐ-CP.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: sự chậm trễ thanh toán, yếu tố ảnh hưởng từ nhà thầu chính, yếu tố từ nhà thầu phụ, yếu tố liên quan đến hợp đồng và quy trình, cũng như các yếu tố tổ chức và quản lý dự án.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập thông qua bảng khảo sát với 216 phiếu, trong đó 197 phiếu hợp lệ được sử dụng để phân tích. Đối tượng khảo sát gồm các nhà thầu chính, nhà thầu phụ, tư vấn giám sát và quản lý dự án tại các công trình nhà cao tầng ở TP. Hồ Chí Minh.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm:

  • Phân tích độ tin cậy Cronbach’s Alpha để kiểm tra tính nhất quán nội bộ của các nhóm biến.
  • Phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc các nhóm yếu tố ảnh hưởng.
  • Phân tích nhân tố khẳng định (CFA) để kiểm định mô hình đo lường.
  • Phân tích mô hình cấu trúc SEM để đánh giá mối quan hệ giữa các nhóm yếu tố và mức độ ảnh hưởng đến sự chậm trễ thanh toán.
  • Các kiểm định thống kê bổ sung như ANOVA, Kruskal-Wallis và Spearman để phân tích sự khác biệt và tương quan giữa các biến.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 8/2019 đến tháng 7/2020, với quy trình nghiên cứu gồm thiết kế bảng khảo sát, thu thập dữ liệu, phân tích và kiểm định mô hình.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Bốn nhóm yếu tố chính ảnh hưởng đến sự chậm trễ thanh toán cho nhà thầu phụ:

    • Thiếu ý thức và trách nhiệm của các bên tham gia (điểm trung bình 3,8/5).
    • Hợp đồng có nhiều sai sót, phức tạp gây khó hiểu (điểm trung bình 3,6/5).
    • Năng lực tổ chức của các bên tham gia yếu kém (điểm trung bình 3,5/5).
    • Quy trình phức tạp, chính sách thay đổi liên tục (điểm trung bình 3,4/5).

  2. Mối quan hệ giữa các nhóm yếu tố được mô hình SEM xác nhận có ảnh hưởng lẫn nhau, trong đó năng lực tổ chức và quy trình phức tạp là những nhân tố trung gian quan trọng tác động đến sự chậm trễ thanh toán.

  3. Mức độ ảnh hưởng của sự chậm trễ thanh toán đến nhà thầu phụ được đánh giá cao với điểm trung bình 4,1/5, thể hiện qua các hệ quả như giảm uy tín, khó khăn về dòng tiền và tăng rủi ro phá sản.

  4. Phân tích theo vai trò tham gia dự án cho thấy nhà thầu phụ chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, chiếm 41% số phiếu khảo sát, tiếp theo là nhà thầu chính (24%) và tư vấn giám sát (22%).

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chủ yếu của sự chậm trễ thanh toán xuất phát từ việc thiếu trách nhiệm và ý thức của các bên, đặc biệt là nhà thầu chính trong việc thực hiện đúng quy trình và cam kết thanh toán. Hợp đồng xây dựng phức tạp, thiếu rõ ràng cũng làm gia tăng tranh chấp và trì hoãn thanh toán. Năng lực tổ chức yếu kém của các bên tham gia dự án làm giảm hiệu quả phối hợp và xử lý các thủ tục thanh toán.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả tương đồng với các nghiên cứu tại Nigeria, Ghana và Gaza, khi các yếu tố về quản lý tài chính, quy trình và năng lực tổ chức được xác định là nguyên nhân chính gây chậm trễ thanh toán. Việc sử dụng mô hình SEM giúp làm rõ mối quan hệ phức tạp giữa các yếu tố, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện điểm trung bình các nhóm yếu tố, bảng ma trận tương quan giữa các nhóm yếu tố, và sơ đồ mô hình SEM minh họa các mối quan hệ nhân quả.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao ý thức và trách nhiệm của các bên tham gia dự án: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về quản lý dự án và quy trình thanh toán cho nhà thầu chính, nhà thầu phụ và tư vấn giám sát trong vòng 6 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý dự án và các cơ quan đào tạo chuyên ngành.

  2. Đơn giản hóa và chuẩn hóa hợp đồng xây dựng: Rà soát, sửa đổi các điều khoản hợp đồng theo hướng rõ ràng, minh bạch, dễ hiểu, giảm thiểu các điều khoản gây tranh cãi. Thời gian thực hiện: 12 tháng. Chủ thể: Bộ Xây dựng phối hợp với các hiệp hội ngành nghề.

  3. Cải tiến quy trình thanh toán và nghiệm thu: Xây dựng quy trình chuẩn, áp dụng công nghệ thông tin để theo dõi tiến độ thanh toán, giảm thiểu thủ tục hành chính phức tạp. Thời gian: 9 tháng. Chủ thể: Chủ đầu tư và Ban quản lý dự án.

  4. Tăng cường năng lực tổ chức và quản lý dự án: Đầu tư nâng cao năng lực quản lý tài chính, kỹ năng phối hợp giữa các bên thông qua các chương trình đào tạo chuyên sâu. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Các công ty xây dựng và tổ chức đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà thầu chính và nhà thầu phụ trong ngành xây dựng: Giúp nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến thanh toán, từ đó xây dựng chiến lược quản lý tài chính và hợp đồng hiệu quả.

  2. Chủ đầu tư và Ban quản lý dự án: Cung cấp cơ sở khoa học để cải tiến quy trình thanh toán, giảm thiểu rủi ro và tranh chấp trong dự án.

  3. Các cơ quan quản lý nhà nước về xây dựng và đấu thầu: Hỗ trợ trong việc hoàn thiện chính sách, quy định liên quan đến thanh toán và quản lý hợp đồng xây dựng.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý xây dựng: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, mô hình phân tích và thực trạng quản lý thanh toán trong xây dựng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến sự chậm trễ thanh toán cho nhà thầu phụ?
    Thiếu ý thức và trách nhiệm của các bên tham gia, đặc biệt là nhà thầu chính, được xác định là yếu tố có ảnh hưởng lớn nhất với điểm trung bình 3,8/5.

  2. Mô hình SEM được sử dụng như thế nào trong nghiên cứu này?
    SEM giúp phân tích mối quan hệ phức tạp giữa các nhóm yếu tố ảnh hưởng và đánh giá mức độ tác động của từng yếu tố đến sự chậm trễ thanh toán.

  3. Sự chậm trễ thanh toán ảnh hưởng ra sao đến nhà thầu phụ?
    Gây khó khăn về dòng tiền, giảm uy tín, tăng rủi ro phá sản và làm giảm hiệu quả hoạt động kinh doanh của nhà thầu phụ.

  4. Quy trình thanh toán hiện tại có điểm gì cần cải tiến?
    Quy trình còn phức tạp, nhiều thủ tục hành chính và thay đổi chính sách thường xuyên, gây khó khăn trong việc xác nhận và thanh toán kịp thời.

  5. Làm thế nào để giảm thiểu sự chậm trễ thanh toán trong các dự án xây dựng?
    Cần nâng cao năng lực quản lý, đơn giản hóa hợp đồng và quy trình, tăng cường trách nhiệm của các bên và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thanh toán.

Kết luận

  • Xác định được bốn nhóm yếu tố chính ảnh hưởng đến sự chậm trễ thanh toán cho nhà thầu phụ trong các dự án nhà cao tầng tại TP. Hồ Chí Minh.
  • Mô hình SEM làm rõ mối quan hệ và mức độ ảnh hưởng giữa các nhóm yếu tố này.
  • Sự chậm trễ thanh toán gây ra nhiều hệ quả tiêu cực cho nhà thầu phụ, ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng dự án.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thanh toán, giảm thiểu rủi ro tài chính.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các bên liên quan trong ngành xây dựng để cải thiện quy trình và chính sách thanh toán.

Next steps: Triển khai các chương trình đào tạo, rà soát hợp đồng và cải tiến quy trình thanh toán trong vòng 6-12 tháng tới.

Call to action: Các nhà quản lý dự án và nhà thầu nên áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và giảm thiểu rủi ro trong các dự án xây dựng nhà cao tầng.